«Αυτή είναι μια μάχη για τον ρόλο των ΗΠΑ στη γειτονιά της Ρωσίας»

Του Γιώργου Γκίλσον

Ο καθηγητής Τζέφρι Σακς δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις. Διεθνούς φήμης οικονομολόγος και διαχρονικά εκφραστής της φιλελεύθερης ιντελιγκέντσια των ΗΠΑ ως διακεκριμένος public intellectual, είναι έντονος επικριτής της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής σε σειρά ζητημάτων. Το τελευταίο διάστημα, έχει διατυπώσει σφοδρές επικρίσεις για τον ρόλο και τη δράση των ΗΠΑ στην Ανατολική Ευρώπη σε σχέση με τη Ρωσία και βλέπει ως σημαντικό αίτιο του σημερινού πολέμου την απόφαση το 2008 του τότε προέδρου Τζορτζ Μπους να καταστήσει την Ουκρανία υποψήφιο μέλος του ΝΑΤΟ, περικυκλώνοντας επικινδύνως μια σημαντική πυρηνική δύναμη.

Σε αποκλειστική συνέντευξή του στα «ΝΕΑ», ο καθηγητής εκφράζει επίσης ανησυχίες για τον αναθεωρητισμό της Τουρκίας, λέγοντας ότι καλό θα ήταν να μείνουν οι υδρογονάνθρακες της Μεσογείου εκεί που είναι και να τροφοδοτήσει η Ελλάδα την Ευρώπη και την Ανατολική Ασία με ηλιακή και αιολική ενέργεια.

Πιστεύετε πραγματικά ότι η απόφαση του πρώην προέδρου Μπους είναι η αιτία του πολέμου, και πώς απαντάτε στο αντεπιχείρημα ότι οι Ουκρανοί δικαιολογημένα επιζητούσαν να ενταχθούν στο ΝΑΤΟ – μετά τη ρωσική εισβολή στη Γεωργία το 2008 και την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014 – θεωρώντας βάσιμα ότι η Ρωσία αποτελούσε σοβαρή απειλή για την κυριαρχία και εδαφική ακεραιότητα της χώρας τους;

Ο χρονισμός υποστηρίζει τη θεωρία μου. Πρώτα είχαμε τη διακήρυξη του ΝΑΤΟ ότι η Ουκρανία και η Γεωργία θα γίνονταν μέλη της Ατλαντικής Συμμαχίας. Ο πόλεμος στη Γεωργία ακολούθησε, λόγω λάθος κινήσεων της Γεωργίας και την αντίδραση της Ρωσίας για το θέμα του ΝΑΤΟ. Υστερα, το 2014, οι ΗΠΑ βοήθησαν να ανατραπεί ο ρωσόφιλος ουκρανός πρόεδρος. Οι ΗΠΑ έχουν ενεργήσει προκλητικά στην Ουκρανία, ενώ η Ρωσία έχει ενεργήσει με τραμπουκισμό και με δολοφονικό τρόπο. Είναι ένας κακός συνδυασμός δυο αλαζονικών, επεκτατικών δυνάμεων.

Μπορεί αυτή η κρίση να τελειώσει χωρίς μια βιώσιμη συμφωνία ΗΠΑ – Ρωσίας για τη γεωπολιτική αρχιτεκτονική της Ευρώπης;

Η διαμάχη αυτή αφορά ουσιαστικά τον ρόλο των ΗΠΑ στη γειτονιά της Ρωσίας. Η Αμερική πιστεύει πως μπορεί να πάει όπου θέλει και όποτε θέλει, μέχρι τα σύνορα της Ρωσίας. Η Ρωσία πιστεύει πως η Δύση πρέπει να παραμείνει εκτός Ουκρανίας στρατιωτικά και χωρίς πολιτική ανάμειξη. Εδώ δοκιμάζεται ένας ανταγωνισμός απόψεων εις βάρος των ζωών των Ουκρανών. Αυτό βέβαια σε καμία περίπτωση δεν δικαιολογεί τον δολοφονικό Πούτιν. Εξηγεί όμως αυτήν τη θλιβερή κατάσταση. Οι ΗΠΑ έχουν διαπράξει σοβαρά λάθη αλλά ακόμα πιστεύουν πως μπορούν να «κερδίσουν» (ό,τι και αν μπορεί να σημαίνει αυτό για την Ουάσιγκτον), άλλα με αυτόν τον τρόπο θέτει σε κίνδυνο ολόκληρο τον κόσμο. Ας βρούμε λοιπόν μια διπλωματική διέξοδο.

Πώς θα μπορούσε η Αμερική να επανασχεδιάσει τον γεωπολιτικό ρόλο της σε έναν πολυπολικό κόσμο με αναδυόμενη οικονομική κυριαρχία της Κίνας;

Οι ΗΠΑ πρέπει να μάθουν να μοιράζονται το σκάμμα με την άμμο με τους άλλους, όπως διδάσκουμε στα παιδιά μας. Αντί τούτου, η Αμερική επιθυμεί παγκόσμια ηγεμονία ή κυριαρχία. Αυτό δεν είναι ούτε σώφρων ούτε ασφαλές στον σημερινό κόσμο.

Η Δύση έβλεπε τον επερχόμενο πόλεμο τουλάχιστον από τον Ιούλιο του ’21 όταν ο Πούτιν δημοσίευσε το διαβόητο άρθρο του για την «Ιστορική ενότητα Ρώσων και Ουκρανών». Γιατί δεν έδρασε και τι θα μπορούσε να είχε κάνει;

Η Δύση δεν έδρασε στρατιωτικά (ευτυχώς), διότι ένας πόλεμος με τη Ρωσία θα μπορούσε να σημάνει το τέλος του κόσμου. Επρεπε όμως δια της διπλωματίας να σώσει την Ουκρανία από την εισβολή, αλλά ο Μπάιντεν φοβόταν περισσότερο ότι θα κατηγορηθεί για «κατευνασμό» από δεξιούς Αμερικανούς και ενδιαφερόταν λιγότερο για την αποτροπή της εισβολής. Ομως, δεν πιστεύω ούτε για μια στιγμή ότι το να μην επεκταθεί το ΝΑΤΟ αποτελεί κατευνασμό. Τουναντίον, είναι κοινή λογική και ένας δρόμος προς την ειρήνη.

Πόσο σοβαρή απειλή για την παγκόσμια ειρήνη είναι η διεθνής τάση προς τον γεωπολιτικό αναθεωρητισμό;

Η γεωπολιτική απειλή είναι μεγάλη. Η πολεμική επιθετικότητα αυξάνεται ραγδαία. Ο κόσμος μας είναι γεμάτος πυρηνικές κεφαλές. Γνωρίζω καλά τη χώρα μου, και δεν εμπιστεύομαι ούτε για μια στιγμή τα ένστικτά μας στην εξωτερική πολιτική. Υπάρχει υπερβολικά μεγάλη αλαζονεία και πίστη στην αμερικανική ηγεμονία. Ομως, βρισκόμαστε σε έναν πολυπολικό κόσμο, και αυτό είναι μια πραγματικότητα η οποία ούτε είναι κατανοητή ούτε αρέσει σε πολλούς αμερικανούς πολιτικούς.

Θα μπορούσαν να υλοποιηθούν οι αναθεωρητικές αξιώσεις της Τουρκίας που αφορούν τα νησιά του Αιγαίου και τους υδρογονάνθρακες στις ΑΟΖ Ελλάδας και Κύπρου σε ένα αναθεωρητικό διεθνές περιβάλλον;

Θεός φυλάξοι αν έχουμε περισσότερο αναθεωρητισμό στη Μεσόγειο. Η ελπίδα μου, μάταια ίσως, είναι ότι 3.000 χρόνια πολέμων στη Μεσόγειο θα μας δίδασκαν κάτι. Επιπλέον, οι υδρογονάνθρακες της Μεσογείου πρέπει να παραμείνουν κάτω από τον βυθό της θάλασσας. Γιατί να μη χρησιμοποιηθούν ο ωραίος ήλιος του Αιγαίου και η αιολική ενέργεια για να τροφοδοτήσουν την Ευρώπη και την Ανατολική Ασία; Αυτό θα ήταν πολύ ευφυέστερο.