Ήταν τα ξημερώματα της 30ης Μαρτίου 1952 όταν από τις φυλακές Καλλιθέας – στη θέση τους σήμερα βρίσκεται ένα σχολικό συγκρότημα – ξεκινούσαν για τον τόπο εκτελέσεων, πίσω από το Νοσοκομείο Σωτηρία, οι Νίκος Μπελογιάνννης, Δημήτρης Μπάτσης, Νίκος Καλούμενος και Ηλίας Αργυριάδης, σε μια από τις πιο δραματικές στιγμές της πρώτης μετεμφυλιακής περιόδου.

Η επιμονή στο να πραγματοποιηθούν οι εκτελέσεις, παρά την αντίρρηση του υπουργικού Συμβουλίου, που αποτυπώθηκε στην απόρριψη του αιτήματος μετατροπής των ποινών από το αρμόδιο Συμβούλιο Χάριτος αλλά και από το ίδιο το Παλάτι, δια στόματος Παύλου, που αρνήθηκε να ικανοποιήσει το αίτημα να χορηγηθεί χάρη που κατέθεσε η κυβέρνηση Πλαστήρα, ήρθε να υπογραμμίσει ότι για ένα σημαντικό μέρος του κρατικού μηχανισμού, του Στρατού που τότε κυριαρχείτο από τον ΙΔΕΑ, αλλά ουσιαστικά και οι ΗΠΑ, εκτιμούσαν ότι έπρεπε έστω και έτσι να συνεχιστεί ο Εμφύλιος, σε μια περίοδο που ήταν σε εξέλιξη ο πόλεμος στην Κορέα.

Και αυτό παρά την παγκόσμια φόρτιση και το πλήθος εκκλήσεων που είχαν υπάρξει παγκοσμίως για να σταματήσουν οι εκτελέσεις στην Ελλάδα και να δρομολογηθούν μέτρα ειρήνευσης, φόρτιση που είχε να κάνει και με τη χαρισματική προσωπικότητα του Νίκου Μπελογιάννη, που δεν περιλάμβανε μόνο τη συμμετοχή στην Εθνική Αντίσταση ως καπετάνιος του ΕΛΑΣ ή την πολιτική δράση ως στέλεχος του ΚΚΕ και του ΔΣΕ, αλλά και συγγραφικό έργο αποτελώντας μια χαρακτηριστική περίπτωση ενός νέου είδους στρατευμένου διανοουμένου.

Το γεγονός ότι η εκτέλεση έγινε με βάση την απόφαση της δεύτερης δίκης, όπου το κατηγορητήριο δεν ήταν πια αυτό του ΑΝ 509/47, της κατεξοχήν νομικής έκφρασης του Εμφυλίου Πολέμου, αλλά του ΑΝ 375/36 περί κατασκοπείας, σηματοδοτούσε εκτός των άλλων και την προσπάθεια να «στιγματιστούν» οι κατηγορούμενοι ως κάποιοι που ενεργούσαν ως εκπρόσωποι ξένων δυνάμεων, σε μια κίνηση που αποτυπώνει και το ψυχροπολεμικό πλαίσιο.

Βεβαίως αυτά που παρουσιάστηκαν ως αποδείξεις της «κατασκοπίας», δηλαδή τα τηλεγραφήματα που στέλνονταν προς την εξόριστη ηγεσία του ΚΚΕ από τον ασυρματιστή Ν. Βαβούδη, δεν απείχαν από την απλή συγκεφαλαίωση στοιχείων που υπήρχαν και στον Τύπο της εποχής και σε κανένα βαθμό δεν αποκάλυπταν «απόρρητα».

Ούτε είναι τυχαίο ότι πλάι στον Μπελογιάννη, που ήταν ένα στέλεχος του ΚΚΕ και τους Καλούμενο και Αργυριάδη που ήταν επίσης για χρόνια στελέχη του παράνομου μηχανισμού του ΚΚΕ, εκτελέστηκε και ο Δημήτρης Μπάτσης, διανοούμενος (από τον κύκλο του προοδευτικού περιοδικού Ανταίος και συγγραφέας του περίφημου βιβλίου για την Βαριά Βιομηχανία της Ελλάδας, που ήταν μια από τις πιο ολοκληρωμένες προτάσεις για μια εναλλλακτική οικονομική και βιομηχανική πολιτική τότε) και προερχόμενος από την αστική κοινωνία της Αθήνας, η σύνδεση του οποίου με τον παράνομο μηχανισμό του ΚΚΕ περιορίζοντας απλώς στη μεταφορά χρημάτων.

Μια σημαντική έκδοση

Παρότι η δίκη και εκτέλεση του Μπελογιάννη και των συντρόφων παραμένει ένα από τα πιο πολυσυζητημένα γεγονότα της ιστορίας της Ελλάδας του 20ου αιώνα, έλειπε μια μελέτη που να παρουσιάζει συνολικά ιδίως τη δίκη.Αυτή ήταν η έρευνα που έκανε για αρκετά χρόνια ο Γρηγόρης Σακελλαρόπουλος και την οποία ολοκλήρωσε ο γιός του και καθηγητής του Παντείου Πανεπιστήμιου Σπύρος Σακελλαρόπουλος, για να εκδοθεί το 2016 στην πρώτη έκδοση και πλέον το 2022 στην τρίτη και εμπλουτισμένη έκδοση.

Η σημαντική έκδοση αυτή, με τίτλο Έτσι αγαπάμε εμείς την Ελλάδα. Πλήρη πρακτικά και ιστορικό των δικών Μπελογιάννη. Τα σήματα Βαβούδη (Εκδόσεις Τόπος, τρίτη εμπλουτισμένη έκδοση 2022) περιλαμβάνει το σύνολο των πρακτικών των δύο δικών Μπελογιάννη, το πλήρες δικαστικό ιστορικό της υπόθεσης, το σύνολο των «σημάτων Βαβούδη» που έχουν μπορέσει να συγκεντρωθούν, βιογραφικά των προσώπων που αναφέρονται.

Αυτό την κάνει ένα ιδιαίτερα σημαντικό βιβλίο αναφοράς όχι απλώς για την προσέγγιση της συγκεκριμένης υπόθεσης, αλλά και για την κατανόηση του κλίματος της μετεμφυλιακής Ελλάδας, ενώ η τεκμηριωμένη εισαγωγή του καθηγητή Σπύρου Σακελλαρόπουλου βοηθάει τον αναγνώστη να δει τις ευρύτερες πλευρές της περιόδου, όπως και γιατί μια σειρά από παράγοντες οδήγησαν τελικά στην απόφαση για την εκτέλεση

Διαβάζοντας κανείς τα πρακτικών των δικών αποκτά μια εικόνα του πώς είχε στηθεί ένας ολόκληρος κατασταλτικός μηχανισμός έτοιμος να εντοπίσει και παραπέμψει ακόμη και εμφανώς αθώους ανθρώπους, του πώς λειτουργούσε ο μηχανισμός των δηλώσεων και της «αποκήρυξης», αλλά και όλες τις περιπτώσεις ανθρώπων που αρνήθηκαν να δηλώσουν ότι αποκηρύσσουν τις ιδέες τους, για τις οποίες σε τελική ανάλυση διώκονταν. Το κλίμα μιας χώρας που θα έπρεπε να περιμένει ουσιαστικά τη δεκαετία του 1980 για να έχει ένα καθεστώς που θα παρέπεμπε σε μια πλήρως και ομαλώς λειτουργούσα κοινοβουλευτική δημοκρατία.

Ως επίλογο ας παραθέσουμε την κατάληξη της απολογίας του ίδιου του Νίκου Μπελογιάννη στη δεύτερη δίκη:

«Εμείς πιστεύουμε στην πιο σωστή θεωρία που διανοήθηκαν τα πιο προοδευτικά μυαλά της ανθρωπότητας. Και η προσπάθειά μας, ο αγώνας μας είναι να γίνει η θεωρία αυτή πραγματικότητα για την Ελλάδα και τον κόσμο ολόκληρο! Αγαπάμε την Ελλάδα και το λαό της περισσότερο από τους κατηγόρους μας. Το δείξαμε όταν εκινδύνευε η ελευθερία, η ανεξαρτησία και η ακεραιότητά της και ακριβώς αγωνιζόμαστε για να ξημερώσουν στη χώρα μας καλύτερες μέρες χωρίς πείνα και πόλεμο. Για τον σκοπό αυτό αγωνιζόμαστε και όταν χρειαστεί θυσιάζουμε και τη ζωή μας. Πιστεύω ότι δικάζοντάς μας σήμερα, δικάζετε τον αγώνα για την ειρήνη, δικάζετε την Ελλάδα. Δεν έχω τίποτα άλλο να προσθέσω»

Headlines