Πόλεμος στην Ουκρανία: Η Σερβία θυμάται τον βομβαρδισμό της και παίρνει το μέρος… του επιτιθέμενου

Καιρό πριν τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, περπατώντας στους δρόμους του Βελιγραδίου, στους πάγκους με τα τουριστικά είδη, αλλά και στα γκραφίτι στους τοίχους των εντυπωσιακών του κτιρίων, συναντούσε κανείς μια αναπάντεχη παρουσία: το πρόσωπο του Βλαντίμιρ Πούτιν, του ρώσου προέδρου, ήταν τυπωμένο σε κούπες, ζωγραφισμένο από καλλιτέχνες του δρόμου, ανάγλυφο σε αναμνηστικά μαγνητάκια για το ψυγείο. Συνήθως, η εικόνα του συνοδευόταν από τη λέξη «αδερφός», γραμμένη με κυριλλικούς χαρακτήρες και από κάποια αναφορά στην κοινή ορθόδοξη πίστη των δυο κρατών.

• Διαβάστε επίσης: Δημοσκόπηση στην Τουρκία: ΗΠΑ – ΝΑΤΟ ευθύνονται για την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία

Το τελευταίο χαρακτηριστικό είχε διαδραματίσει παραδοσιακά σημαντικό ρόλο και στις ελληνικές σχέσεις με τη Ρωσία, αλλά και στον τρόπο που ο ελληνικός πληθυσμός αντιλαμβάνεται τη μεγαλύτερη σε έκταση χώρα του κόσμου. Το ξέσπασμα του πολέμου στις 24 Φεβρουαρίου, όμως, βρήκε την Ελλάδα, όπως και τις περισσότερες χώρες της Ευρώπης, να λαμβάνει ξεκάθαρη θέση κατά της ρωσικής εισβολής – ακόμη κι αν μερίδα των Ελλήνων διαχωρίζουν τη θέση τους από τη νατοϊκή αντιμετώπιση της κρίσης.

«Ο Πούτιν κάνει καλό στην τηλεθέαση»

Δεν συνέβη το ίδιο και στη Σερβία. Εκεί, σημειώνουν οι Times της Νέας Υόρκης, λίγο μετά το ξέσπασμα του πολέμου, ο ουκρανός πρέσβης στο Βελιγράδι, Ολεξάντρ Αλεξάντροβιτς, ήρθε αντιμέτωπος με φιλορώσους σχολιαστές και μια υπερπροβολή των θέσεων του Πούτιν, όταν εμφανίστηκε σε εκπομπή του φιλοκυβερνητικού καναλιού Happy TV. Σύμφωνα με τους Times, όταν έπειτα από τρεις ώρες φιλορωσικής προπαγάνδας ο πρέσβης διαμαρτυρήθηκε στον παραγωγό, εκείνος του απάντησε ότι δεν πρέπει να το παίρνει προσωπικά και ότι ο Πούτιν «κάνει καλό στην τηλεθέαση».

Η σημασία των εκλογών

Η αμερικανική εφημερίδα υποστηρίζει ότι μέρος αυτής της κατάστασης εξηγείται από το γεγονός ότι ο σέρβος πρόεδρος, Αλεξάντερ Βούτιτς, ο οποίος κινείται όλο και περισσότερο προς τον αυταρχισμό – όπως αντιστοίχως και ο Βίκτορ Ορμπάν της Ουγγαρίας – έλκονται από την ισχυρή εικόνα του Πούτιν, τον οποίο και αντιμετωπίζουν ως πρότυπο. Την ερχόμενη Κυριακή και οι δυο ηγέτες θα διεκδικήσουν την επανεκλογή τους, με τις δημοσκοπήσεις μέχρι στιγμής να δείχνουν ότι θα την επιτύχουν. Για σιγουριά, αξιοποιούν και τα φιλορωσικά ένστικτα των πληθυσμών τους.

Η Σερβία δεν συνδέεται με τη Ρωσία μόνο μέσω της ορθοδοξίας, αλλά και δια του κοινού σλαβικού χαρακτήρα των δυο κρατών. Ιστορικά, θεωρεί τη Μόσχα όχι απλό σύμμαχο, αλλά και προστάτη.

Παλιά και νέα τραύματα

Ταυτόχρονα, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα τραύματα των πολέμων που ακολούθησαν τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας είναι ακόμη νωπά. Η Αριγιάν Ντγιαν, ψυχοθεραπεύτρια με έδρα το Βελιγράδι, δηλώνει στους Times ότι την έχει σοκάρει η απουσία ενσυναίσθησης πολλών Σέρβων για τα βάσανα των Ουκρανών. Όμως, όπως λέει, σταδιακά συνειδητοποίησε ότι τα ανοιχτά τραύματα που έφεραν, τους καθιστούσαν ανίκανους να αισθανθούν συμπόνια για τον πόνο των άλλων.

«Τα άτομα που φέρουν ανεξερεύνητα τραύματα δεν μπορούν να αισθανθούν συμπόνια», υποστηρίζει. Αντιστοίχως, προσθέτει, οι κοινωνίες που βιώνουν συλλογικό τραύμα, «απλώς επαναλαμβάνουν τις ίδιες ιστορίες για τα βάσανά τους ξανά και ξανά, διαγράφοντας όλες τις δικές τους ευθύνες».

Η θυματοποίηση, αναφέρουν οι Times, είναι χαραγμένη στη σύγχρονη Σερβία, που έχει μάθει να αντιμετωπίζει τα εγκλήματα πολέμου που πραγματοποιήθηκαν από σερβικές κοινότητες στη δεκαετία του ’90 ως αντίδραση στην καταπίεση των Σέρβων. Οι Times συγκρίνουν αυτή την αντιμετώπιση της κατάστασης με τη ρητορική του Πούτιν, ο οποίος υποστηρίζει ότι η εισβολή του έχει στόχο την προστασία της ρωσικής μειονότητας – και κατ’ επέκταση του «ρωσικού κόσμου». Αντίστοιχες συγκρίσεις ωστόσο, συγκρατημένες και μη, έχουν διατυπωθεί και σε σχέση με τη στρατηγική που είχε επιλέξει τότε το ΝΑΤΟ.

Ρωσικός κόσμος και Μεγάλη Σερβία

«Ο “ρωσικός κόσμος” του Πούτιν είναι ένα αντίγραφο της Μεγάλης Σερβίας που ζητούν οι εθνικιστές», αναφέρει ο Μπόσκο Γιάκσιτς, αρθρογράφος σε φιλοδυτική εφημερίδα. Και οι δυο, προσθέτει, τρέφονται από τις επιλεκτικές αναμνήσεις συμβάντων του παρελθόντος και την απάλειψη των δικών τους αμαρτιών.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα η εφημερίδα του κίτρινου Τύπου, Informer, η οποία συχνά αντανακλά τη ρητορική του προέδρου Βούτσιτς. Τον περασμένο μήνα, η εφημερίδα δημοσίευσε πρωτοσέλιδο με τις προετοιμασίες της Ρωσίας για την εισβολή, με τίτλο… «Η Ουκρανία επιτίθεται στη Ρωσία».

«Ό,τι συμβαίνει στον κόσμο είναι σφάλμα της Αμερικής»

Η σερβική κυβέρνηση δεν θέλει να κόψει τις γέφυρές της με τη Δύση. Ταυτόχρονα, έχει να διαχειριστεί και μια σημαντική μερίδα του πληθυσμού που ταυτίζεται με τη ρωσική πλευρά, ακριβώς εξαιτίας των ανεπούλωτων τραυμάτων από τους δυτικούς βομβαρδισμούς. Η μέση λύση που επέλεξε ο Βούτσιτς, σύμφωνα με τον Ζόραν Γκαβρίλοβιτς, διευθυντή του Birodi, ενός ανεξάρτητου παρατηρητηρίου των σερβικών ΜΜΕ, είναι η καταδίκη της εισβολής να απουσιάζει από τη δημόσια σφαίρα, σε συνδυασμό με τη μείωση των ανοιχτά εχθρικών θέσεων προς την Ουκρανία.

Ο ουκρανός πρέσβης επισημαίνει μιλώντας στους Times ότι βρίσκει θετική την αλλαγή, όμως μέχρι και σήμερα δεν έχει καταφέρει να πείσει τους Σέρβους να εξετάσουν την κατάσταση αφήνοντας στην άκρη τον δικό τους πόνο από τα χέρια του ΝΑΤΟ, το 1999. «Εξαιτίας του τραύματος που φέρουν από όσα έγιναν πριν 23 χρόνια, ό,τι κακό συμβεί στον κόσμο αντιμετωπίζεται ως σφάλμα της Αμερικής», υποστηρίζει.

Οι Times θεωρούν ότι κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και στην Ουγγαρία, που βρέθηκε στην ηττημένη πλευρά και των δύο παγκόσμιων πολέμων, χάνοντας έτσι μεγάλα κομμάτια της επικράτειάς της. Ο Ορμπάν, υπογραμμίζει η αμερικανική εφημερίδα, συσσωρεύει τέτοιου είδους παράπονα εδώ και πολλά χρόνια, παίρνοντας σε πολλές περιπτώσεις το μέρος της Ρωσίας στη διάρκεια της ουκρανικής κρίσης. Η τελευταία, εξάλλου, ελέγχει μια περιοχή που κάποτε ανήκε στην Ουγγαρία. Και εκείνος έχει αυτοπαρουσιαστεί πολλές φορές ως ο ηγέτης που θα υπερασπιστεί τις ουγγρικές μειονότητες τόσο στο ουκρανικό έδαφος όσο και σε άλλες περιοχές εκτός των συνόρων της χώρας του.

Μια ιδιαίτερη ουδετερότητα

Στη γειτονική Σερβία, ο Βούτσιτς, φοβούμενος μην αποξενώσει τους φιλορώσους ψηφοφόρους πριν τις εκλογές της Κυριακής, δεν έχει επιβάλει κυρώσεις στη Ρωσία, ούτε έχει αναστείλει τις πτήσεις μεταξύ Μόσχας και Βελιγραδίου. Ωστόσο, η χώρα υπερψήφισε το ψήφισμα του ΟΗΕ στις 2 Μαρτίου, το οποίο καταδίκαζε τη ρωσική εισβολή.

Η συγκεκριμένη κίνηση φάνηκε ότι αρκούσε προκειμένου ο Βούτσιτς να κερδίσει τους επαίνους της Βικτόρια Νούλαντ, της αμερικανίδας υφυπουργού εξωτερικών, που είχε γίνει διάσημη στην Ευρώπη κυρίως δια της φράσης «γ…μα την ΕΕ» που είχε αρθρώσει το 2014 στη διάρκεια τηλεφωνικής συζήτησης για την Ουκρανία, η οποία και έπεσε θύμα υποκλοπής. Η συζήτηση αυτή, με τον τότε πρεσβευτή των ΗΠΑ στο Κίεβο, και αργότερα στην Ελλάδα, Τζέφρι Πάιατ, εστίαζε κυρίως στη διαδοχή της εξουσίας μετά τα γεγονότα του Μαϊντάν, δημιουργώντας έντονες αντιδράσεις για το ενδεχόμενο αμερικανικής εμπλοκής στην πολιτική ζωή της Ουκρανίας.

Επιστρέφοντας στον Βούτσιτς, η Νούλαντ ευχαρίστησε τη Σερβία «για την υποστήριξή της στην Ουκρανία». Όμως η στάση του Βελιγραδίου, παρατηρούν οι Times, ήταν αν μη τι άλλο αρκετά φιλική ώστε ο ρώσος υπουργός εξωτερικών, Σεργκέι Λαβρόφ, να προτείνει τη σερβική πρωτεύουσα ως πιθανό τόπο των ειρηνευτικών διαπραγματεύσεων Μόσχας και Κιέβου.

Ευρωπαϊστές και αντινατοϊκοί

Οι Σέρβοι που θέλουν να δουν τη χώρα τους να εντάσσεται στην ΕΕ και να πάψει να ισορροπεί μεταξύ Δύσης και Ανατολής, κατηγορούν τον Βούτσιτς ότι παίζει σε διπλό ταμπλό. «Γίνονται τεκτονικές αλλαγές και εμείς προσπαθούμε να πέσουμε για ύπνο μέχρι να περάσουν», υποστηρίζει ο Βλαντίμιρ Μεντγιάκ, αντιπρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κινήματος της Σερβίας, ενός λόμπι που πιέζει για την ένταξη στην ΕΕ.

Η Σερβία, υποστηρίζει, «δεν είναι τόσο ότι αγαπά τη Ρωσία, όσο ότι μισεί το ΝΑΤΟ».

Αντί η χώρα να κινείται προς την Ευρώπη, προσθέτει, «συζητάμε ακόμη τι έγινε στη δεκαετία του 1990. Είναι ένας ατέλειωτος κύκλος. Έχουμε κολλήσει να συζητάμε τα ίδια πράγματα ξανά και ξανά».

Ξεχασμένα εγκλήματα, αλησμόνητος πόνος

Περισσότερες από δυο δεκαετίες μετά την παύση πυρός στα Βαλκάνια, πολλοί είναι οι Σέρβοι που αρνούνται τα εγκλήματα πολέμου στη Σρεμπένιτσα, όπου σέρβοι στρατιώτες σφάγιασαν περισσότερους από 8.000 βόσνιους μουσουλμάνους το 1995, αλλά και στο Κόσοβο, όπου πραγματοποιήθηκαν ανηλεείς διώξεις της αλβανικής μειονότητας. Οι τελευταίες ήταν και η αφορμή για τους νατοϊκούς βομβαρδισμούς του 1999.

Όταν ερωτήθηκε από τους Times αν συμφωνεί με τη ρωσική εισβολή, η Μίλιτσα Ζούριτς, μια 25χρονη τραπεζική υπάλληλος από το Βελιγράδι, απάντησε με μια ερώτηση: γιατί τα δυτικά ΜΜΕ δίνουν τόση σημασία στα βάσανα της Ουκρανίας όταν «δεν ενδιαφερόσασταν καθόλου για τον σέρβικο πόνο» που προκαλούσαν τα μαχητικά αεροσκάφη του ΝΑΤΟ το 1999. «Κανείς δεν έκλαψε για αυτά που συνέβησαν σε εμάς».

«Το μεγαλύτερο θύμα»

Τη στιγμή που μεγάλο μέρος των διεθνών ΜΜΕ εστίαζε την περασμένη εβδομάδα στην ισοπέδωση της Μαριούπολης από τη Ρωσία, η Σερβία θυμόταν την έναρξη των νατοϊκών βομβαρδισμών. Τα πρωτοσέλιδα των σερβικών εφημερίδων γέμισαν με φωτογραφίες από τα κτίρια και τις σιδηροδρομικές γραμμές που κατέστρεψε το ΝΑΤΟ. «Δεν μπορούμε να ξεχάσουμε. Ξέρουμε πώς είναι να ζεις μέσα στους βομβαρδισμούς», έγραφε το πρωτοσέλιδο της Kurir, μιας φιλοκυβερνητικής εφημερίδας του κίτρινου Τύπου.

Μια μικρή ομάδα διαδηλωτών συγκεντρώθηκε έξω από την αμερικανική πρεσβεία και έπειτα ενώθηκε με μια πολύ μεγαλύτερη φιλορωσική πορεία. Οι διαδηλωτές κρατούσαν ρωσικές σημαίες και στα πλακάτ τους φιγουράριζε το γράμμα Ζ, σύμβολο υποστήριξης στη ρωσική εισβολή.

Ο Νταμνιάν Κνέζεβιτς, ηγέτης της Λαϊκής Περιπολίας, μιας ακροδεξιάς οργάνωσης που διοργάνωσε τη συγκέντρωση, δηλώνει αλληλέγγυος προς τη Ρωσία, επειδή η Δύση την παρουσιάζει ως τον επιτιθέμενο, ακριβώς όπως είχε κάνει και με τη Σερβία το 1990, παρά το γεγονός ότι, κατά τη γνώμη του, «η Σερβία ήταν το μεγαλύτερο θύμα». Η Ρωσία, λέει, έχει την ευθύνη της προστασίας των ρωσικών μειονοτήτων, ακριβώς όπως όφειλε να κάνει και η Σερβία στη Βοσνία, την Κροατία και το Κόσοβο.

Αναζητώντας τις ευθύνες

Ο Μπόσκο Ομπράντοβιτς, αρχηγός του Dveri, ενός συντηρητικού κόμματος, αναφέρει στους Times ότι λυπάται για τις απώλειες αμάχων στην Ουκρανία, αλλά επιμένει ότι το ΝΑΤΟ «φέρει τεράστιες ευθύνες» για τη μοίρα τους.

Την Κυριακή, ο Ομπράντοβιτς συγκέντρωσε τους υποστηρικτές του σε προεκλογική συγκέντρωση σε έναν κινηματογράφο του Βελιγραδίου. Σε έναν πάγκο έξω από την αίθουσα πωλούνταν μπερέδες των σέρβων αλεξιπτωτιστών, στρατιωτικά πηλίκια και ρωσικές σημαίες μεγάλου μεγέθους.

Ο Πρέντραγκ Μάρκοβιτς, διευθυντής του Ινστιτούτου Σύγχρονης Ιστορίας στο Βελιγράδι, τονίζει ότι η ιστορία μπορεί να είναι το θεμέλιο της εθνικής συνείδησης, όμως όταν παραχαράσσεται από πολιτικές σκοπιμότητες, καταλήγει να «δίνει πάντα τα λάθος διδάγματα». Η μόνη χώρα στην Ευρώπη που έχει αποδεχτεί πλήρως τις ευθύνες της για τα εγκλήματα που διέπραξε στο παρελθόν, πρόσθεσε, είναι η Γερμανία, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

«Όλοι οι άλλοι διηγούνται μια ιστορία στην οποία οι ίδιοι είναι τα θύματα», καταλήγει.