Περί του ψεύδους

Σήμερα Πρωταπριλιά και εορτάζεται το ψεύδος. Αλήθεια, τι εορτάζεται; Το πόσο σπάνια λέμε ψέματα και ως εκ τούτου θριαμβολογούμε για τις αλήθειες μας που απωθούν τα ψεύδη; Εορτάζουμε γιατί το ψεύδος τιμάται ως κυρίαρχο συστατικό της ηθικής, της πολιτικής, της προσωπικής μας ζωής;

Εν πρώτοις, καλό είναι να διαστέλλουμε το ψεύδος από τα λάθη και την πλάνη. Το λάθος, κυριολεκτικά εκ του «λανθάνω», όπως και η λήθη, είναι μια ξεχασιά, αυτή είναι η πρώτη σημασία του. Δεν κάνω, δεν λέω, δεν προβλέπω, δεν σχεδιάζω κάτι, επειδή έχω λησμονήσει μεθόδους, ιδέες, λύσεις, προοπτικές και ως εκ τούτου, χωρίς εφόδια, σκοντάφτω, παραπλανώμαι, αδικώ, βλάπτω και βλάπτομαι. Η πλάνη, πάλι, είναι άλλου είδους ελάττωμα. Σχηματίζω γνώμη, χωρίς να έχω πληρότητα πληροφοριών ή έχοντας συλλέξει λαθεμένες πληροφορίες. Η πλάνη είναι μια περιπλάνηση σε οδούς και χώρους που φαίνονται ότι είναι οι ζητούμενοι ή φαντάζουν και υπόσχονται ό,τι αναζητώ. Κοιτώ αλλού, ερμηνεύοντας όμοια ή ανόμοια σημεία.

Το ψεύδος είναι πράξη συνειδητή, με σκοπούς ποικίλους. Εν πρώτοις, ψεύδομαι για να καλύψω λάθη, παραλείψεις, πράξεις παράνομες, ανήθικες, ανόητες ή φαντασιώσεις. Ο ψευδόμενος δεν πλανάται, δεν λανθάνει, επιστρατεύει τη λογική του, το όποιο κύρος του, την κοινωνική του θέση, την αδυναμία του, τις επαγγελματικές του δεξιότητες ή την έλλειψη αποτελεσματικότητας στον χώρο όπου δρα για να αποφύγει συνέπειες, τιμωρίες, κριτική, θέση σε κάποια ιεραρχία και μελλοντικές προοπτικές σταδιοδρομίας. Το ψεύδος απαιτεί μεγαλύτερες ικανότητες, δεξιότητες, πειθώ, από την αλήθεια. Ο ψεύτης διαθέτει λεκτικό πλούτο, δεινότητα στον σχεδιασμό των πράξεών του, πειθώ, άρα και έντονη προσωπικότητα, αρνητική στο βάθος, αλλά πολύτιμη για να γεφυρώσει το ψεύδος μέσα σε παραπλανητικά τείχη και αληθοφανείς εντυπώσεις. Το ψεύδος μέσα στην οικογένεια ή στον επαγγελματικό μας χώρο βλάπτει σαφώς, αλλά στα όρια των απωλειών ή της ζημιάς που κάνει στα συγκεκριμένα πρόσωπα. Ψεύδονται οι πατέρες, οι μητέρες, τα παιδιά, οι παππούδες και οι γιαγιάδες, τα εγγόνια, οι συγγενείς και οι συνάδελφοι, οι γείτονες, ακόμη και ο επαγγελματίας της γειτονιάς που συναλλάσσεται με τους πελάτες της περιοχής του. Εκεί ισχύει το λαϊκό μότο πως ο ψεύτης και ο κλέφτης τον πρώτο χρόνο χαίρονται. Σαφώς η ψευτιά έχει προκαλέσει ζημιές ή έχει φέρει παράνομα κέρδη, αλλά ο τρόπος που διαχειρίζεται ο ψεύτης τα προϊόντα, υλικά ή ηθικά, του ψεύδους του κάποτε αποκαλύπτεται, αλλά και η ζημιά εξαντλείται στον στενό, οικογενειακό, κοινωνικό περίγυρο.

Το μέγα πρόβλημα είναι όταν η ψευτιά γίνεται σχεδόν θεσμικό στοιχείο της κοινωνικής, πολιτικής και πολιτιστικής ζωής. Ο στρατηγός που ψεύδεται, όσον αφορά το αξιόμαχο των στρατιωτών του, ο πολιτικός που ψεύδεται, όσον αφορά την επάρκεια, την ποιότητα και την αποτελεσματικότητα των αμυντικών εξοπλισμών ή την ανάγκη και των επιθετικών, ο υπουργός Οικονομικών που παρουσιάζει εν γνώσει του προϋπολογισμό που εξασφαλίζει στην κρατική μηχανή την κάλυψη των τακτικών και των έκτακτων αναγκών, ιδίως σε καιρούς γενικότερης οικονομικής κρίσης, ο υπουργός και οι ειδικοί που επανδρώνουν τα ιδρύματα, κρατικά και ιδιωτικά, εκπαίδευσης, που διαβεβαιώνουν ψευδώς και εν γνώσει των συνεπειών την επάρκεια και τη σοβαρότητα των γνώσεων που οπλίζουν τους νέους για να αντεπεξέλθουν στις προκλήσεις, μορφωτικές και παραγωγικές, του μέλλοντος. Οι δάσκαλοι σε όλους τους κλάδους που συνειδητά αποφεύγουν την ενημέρωση πάνω στις μεθόδους και στα εργαλεία που ευρύνουν τις δεξιότητες και το εύρος, κυρίως των νέων γνώσεων και μεθόδων. Οι έμποροι σε όλο το ευρύ φάσμα των προϊόντων της αγοράς που δεν εξασφαλίζουν υψηλές ποιότητες εργαλείων, προϊόντων και μεθόδων, ώστε να τροφοδοτούν τις ανάγκες της κοινωνίας με ποιότητες που να βελτιώνουν τις συνθήκες ζωής της κοινότητας.

Με ψευδή πληροφόρηση, ψευδείς υποσχέσεις, ψευδή τεκµηρίωση και απόκρυψη των πιθανών παρενεργειών ή ελλείψεων ή σφαλμάτων των προϊόντων βλάπτουν πολλαπλά την οικονομία, την υγεία, αλλά κυρίως την κρατική υπόληψη και την επαγγελματική πίστη.

Η πλάνη, το λάθος στη ζωή είναι συγγνωστά και διορθώσιμα, το ψεύδος είναι έγκλημα, όταν μάλιστα φορέσει το επίσημο ένδυμα της πολιτείας και γίνει εργαλείο αποπροσανατολισμού των πολιτών. Ετσι αύριο που γιορτάζεται (!) το ψεύδος ας συνειδητοποιήσουμε πως δεν το τιμάμε, αλλά το ξορκίζουμε. Αν αύριο ευχηθείτε «τέρμα τα ψέματα», υπάρχει κίνδυνος να θεωρηθεί ως τιμή στην εορτή!!