«Κάθε μέρα παλεύω με τις εμμονές μου»

Πριν από τρεις δεκαετίες τέτοιες μέρες κυκλοφόρησε η πρώτη ταινία σας – ντοκιμαντέρ «Αλφειός», η οποία έτυχε θερμής υποδοχής. Σας δημιούργησε μια αυτοπεποίθηση;

Καμία. Πριν από πέντε χρόνια άρχισα να λέω ότι είμαι σκηνοθέτης. Οταν με ρωτούσαν τι δουλειά κάνω, δεν μπορούσα ν’ απαντήσω. Δεν πίστευα ότι μου αξίζει ένας τέτοιος τίτλος.

Γιατί;

Οχι επειδή συνέκρινα τον εαυτό μου με τους σκηνοθέτες που θαυμάζω, π.χ. τον Μπέργκμαν. Ισα ίσα η μεγάλη μου τρέλα είναι να βλέπω ταινίες που θαυμάζω γιατί έτσι παίρνω φόρα. Πάντα αμφιβάλλω γι’ αυτά που δημιουργώ, γι’ αυτά που έχω. Είναι βασανιστικό για μένα και για τους γύρω μου. Με τα χρόνια έγινε ένα εργαλείο πολύ λειτουργικό, ώστε να μπορώ να τεστάρω αυτό που δημιουργώ περισσότερο. Υπάρχει ένας μεγάλος κίνδυνος όταν ασχολείσαι με δουλειές που έχουν σχέση με το θέαμα – βγήκα στη δουλειά όταν οι σκηνοθέτες άρχισαν να γίνονται σταρ. Μπορεί να χαθείς σε ένα εγωκεντρικό, ναρκισσιστικό σύστημα, ακόμη και αν δεν γουστάρεις τον εαυτό σου, και να χάσεις τα ουσιαστικά εργαλεία της τέχνης σου.

Ποια είναι αυτά;

Σε ό,τι αφορά τον κινηματογράφο, ν’ αφουγκράζεσαι όσο πιο βαθιά γίνεται τους ήρωες που θέλεις ν’ αποτυπωθούν στην ταινία σου. Να δημιουργείς μια ιστορία που να έχει νόημα να τη δει ένας θεατής. Δεν πιστεύω στην αναπαράσταση, ούτε στην πλήρη αφαίρεση.

Αρα πού μπορεί να γίνει ένας συγκερασμός και ν’ αποδοθεί η σκέψη σας;

Αυτό ψάχνω συνέχεια. Να αναπτυχθεί ένας κώδικας επικοινωνίας με το κοινό που δεν θα είναι χειριστικός, γαργαλιστικός, λαϊκίστικος, αλλά ούτε απωθητικός.

Σε μια παλαιότερη συζήτησή μας, μου είχατε πει ότι «σε μια ιστορία λέμε πάντα απλώς ότι αλλάζουν τα πρόσωπα και οι καταστάσεις». Το πιστεύετε ακόμη;

Αυτό δεν το λέω μόνο εγώ. Το βέβαιο είναι ότι πάντα ψάχνουμε να βρούμε μια ιστορία. Ισως να είναι το ίδιο τραύμα που την τροφοδοτεί. Μπορεί να είναι η ανάγκη ν’ απαλλαγείς από τον πόνο αυτού του τραύματος. Ή κάτι που ονειρεύεσαι και δεν μπορείς να το πεις δυνατά. Πιστεύω πάρα πολύ στις εμμονές. Μ’ ενδιαφέρουν πολύ οι εμμονικοί άνθρωποι. Είμαι εναντίον του ν’ αφήνεται κανείς σ’ αυτές, αλλά λατρεύω τον εμμονικό τρόπο άσκησης οποιασδήποτε τέχνης: από τον έρωτα μέχρι το εμπόριο. Παρατηρώ τη μεθοδολογία της εμμονής, όχι την ίδια την εμμονή, η οποία θεωρώ ότι είναι επικίνδυνη. Κάθε μέρα παλεύω με τις δικές μου εμμονές. Η διαχείρισή τους θεωρώ ότι κερδίζει στοιχήματα με τον χρόνο, με τη φθορά, με την ακηδία, με τις απειλές. Με οτιδήποτε μπορεί «ν’ αναστέλλει». Μια εμμονική διαχείριση των οραμάτων και των ονείρων είναι φάρμακο. Γιατρεύει πάρα πολλές ασθένειες. Δεν μπορώ να πω με σιγουριά ότι είμαι εμμονικός. Το βέβαιο είναι ότι δεν παραιτούμαι όταν κάτι το πιστέψω ή μου φανεί ότι θα το πιστέψω.

Εχετε ασχοληθεί με διαφορετικά πράγματα, ταινίες, βιβλία, εκπομπές. Προσπαθείτε να πλησιάσετε αυτό που ονειρεύεστε;

Ο,τι κάνω είναι ταινίες. Ειδικά σε μια εποχή που ψάχνεται βαθιά. Στο ραδιόφωνο έκανα ραδιοφωνικές ταινίες, γι’ αυτό τα πρώτα 20 χρόνια θεωρούμουν τρελός. Ενας μαέστρος του Τρίτου Προγράμματος είχε πει, όταν ήθελαν να κόψουν την εκπομπή μου, «μην τις πειράξετε γιατί είναι βουρλισμένες εκπομπές». Αρα λοιπόν είμαι τυχερός που δεν μ’ έχουν κλείσει σε κανένα ψυχιατρείο και μου επιτρέπουν να το κάνω ως τέχνη. Μπορεί με αυτόν τον τρόπο να διαχειρίζομαι την τρέλα μου, την κατάθλιψή μου, την αναβλητικότητά μου, τον φόβο μου να εκτεθώ. Με ενθαρρύνει όταν ξημερώνει, όταν υπάρχει φως – το σκοτάδι μ’ απομονώνει. Θέλω να παρακολουθώ τους ανθρώπους που κάνουν τη ζωή τους τέχνη, με τροφοδοτούν για να μπορώ κι εγώ να ονειρεύομαι την τέχνη που θέλω. Μια τέχνη που σπάει κάθε είδους εμπόδιο.

Δηλαδή;

Διαλόγους που μπορεί να γίνονται είτε μέσω μιας αγκαλιάς, είτε μέσω μιας ταινίας, είτε μέσω ενός καβγά. Που ενώνουν τους ανθρώπους, που τους φέρνουν πιο κοντά, που σπάνε τα διαχωριστικά. Ονειρεύομαι όλα εκείνα που λειτουργούν υποστηρικτικά και παρηγορητικά, σε μια ζωή που έτσι κι αλλιώς από τη γέννησή της την περιμένει ένας σίγουρος θάνατος. Η ζωή μου μέχρι τώρα ήταν μια διαχείριση δυσκολιών, άλλοτε πολύ μεγάλων, άλλοτε μικρότερων. Κάθε φορά ανοίγονταν δύο δρόμοι. Ο ένας μου έδειχνε να παραιτηθώ και ο άλλος να δω το πλεονέκτημα αυτής της κατάστασης που θα με οδηγούσε κάπου αλλού. Οποτε κοίταξα κατάματα τη δυσκολία, ποτέ δεν πέθανα, βγήκα πιο δυνατός. Οποτε δεν φοβήθηκα την αντιπαράθεση, με οδήγησε στο ν’ ανακαλύψω εργαλεία για τη ζωή και την τέχνη μου τα οποία ενδεχομένως δεν θα μπορούσα να δω αν ήταν όλα «καλά και ανέφελα».

Ποια δυσκολία κοιτάξατε κατάματα και ήταν καθοριστική για σας;

Οταν βρω χρήματα, θα πάω να το συζητήσω με έναν ψυχοθεραπευτή. Ενώ μέσα στο μυαλό μου είναι πολύ καθαρό, ενώ το έχω κάνει ταινία, ρητά δεν μπορώ να το πω. Δηλαδή θα δεχθώ το αμετάκλητο και οριστικό ενός πράγματος που δεν το αποδέχθηκα ποτέ. Είναι λίγο παιδικό ή υποκριτικό, αλλά μ’ αρέσει μια παιδική διαχείριση της ζωής, γιατί κάνει πιο παιχνιδιάρικο αυτό που αλλιώς θα έμοιαζε μαρτύριο. Και το παιχνίδι πάντα δημιουργεί υπέροχες συναντήσεις και φέρνει ενδιαφέροντα αποτελέσματα. Θες να σου πω το «δύσκολο»;

Βέβαια!

Γεννήθηκα μ’ ένα πένθος. Ο λόγος ύπαρξής μου είναι ένα πένθος της οικογένειάς μου. Ο αδελφός του πατέρα μου πέθανε πάρα πολύ νέος. Σκοτώθηκε βίαια και ο πατέρας μου μάλλον είχε μια ενοχή γι’ αυτό. Ηθελε να κάνει ένα ακόμη παιδί και να του δώσει το όνομά του. Γι’ αυτό άλλωστε έχω και τόσο μεγάλη διαφορά ηλικίας από τ’ αδέλφια μου. Από την ημέρα που γεννήθηκα ακούω γι’ αυτόν τον άνθρωπο. Κάποια στιγμή άρχισα να επικαλούμαι αυτόν τον άνθρωπο σαν να τον είχα γνωρίσει. Μέχρι τα πέντε μου δεν με φώναζαν με το όνομά μου, γιατί όταν ακουγόταν στο σπίτι επικρατούσε θρήνος.

Πώς σας φώναζαν;

«Μπούλη», «μπέμπη», με διάφορα, αλλά όχι με το όνομά μου. Ηταν πολύ τραυματικό για όλους. Από μικρός διαχειρίζομαι ένα πένθος μ’ έναν τρόπο που δεν ξέρω! Ολα αυτά όμως ακυρώθηκαν όταν ξεψύχησαν τρεις αγαπημένοι μου άνθρωποι στα χέρια μου. Δεν θα ήθελα να πω περισσότερα γι’ αυτά που τραυμάτισαν εμένα γιατί τώρα με πληγώνει ό,τι συμβαίνει γύρω μου. Το πιο επώδυνο δεν είναι αυτό που αντιμετωπίζω εγώ, που εξακολουθώ να είμαι ζωντανός και ν’ αναπνέω, αλλά τα πράγματα στα οποία γίνομαι μάρτυρας κάθε μέρα. Αυτή η ανημποριά μου ή η δήθεν ανημποριά μου – γιατί πιστεύω ότι όλοι μπορούμε να κάνουμε κάτι – έναντι των αδιανόητων εγκλημάτων που συμβαίνουν δίπλα μας, με τραυματίζει.

Τι κάνετε γι’ αυτό;

Εχω κηρύξει πόλεμο στη δικαιολογία. Προσπαθώ ν’ αναλάβω τις ευθύνες μου. Επικαλούμαστε όλοι μια δικαιολογία. Στο τέλος είμαστε όλοι παραιτημένοι. Ομως, είτε φταίμε είτε όχι, πρέπει να την αναλάβουμε την ευθύνη για να προχωρήσουμε. Οσο και να μοιάζει διδακτικό ή βίαιο για κάποιους, αυτό προσπαθώ να το επικοινωνώ στους γύρω μου. Είναι μεγάλη παγίδα να κολλάμε μόνο στο δικό μας τραύμα. Ετσι δικαιολογούμε τον εαυτό μας για να μην ασχολούμαστε με άλλα τραύματα, στα οποία είμαστε αυτόπτες μάρτυρες.

Είναι υπερβατικό αυτό που περιγράφετε, αλλά όταν έχουμε ν’ αντιμετωπίσουμε τη δική μας οδύνη πόσο εύκολο είναι να στρέψουμε το βλέμμα μας αλλού;

Πια κουράστηκα να βλέπω ανθρώπους στην τηλεόραση και παντού ν’ αφηγούνται παλιά τους τραύματα. Να γυρίζουν δεκαετίες πίσω και να εξιστορούν βιώματα τα οποία σαφώς δεν υποτιμώ. Δεν γίνεται εν ονόματι των παλιών μου τραυμάτων να μην αναλάβω την ευθύνη της ζωής μου και των όσων συντελούνται γύρω μου. Αυτό θεωρώ ότι είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα της κοινωνίας. Ισως η μεγαλύτερη εφεύρεση του 20ού αιώνα να είναι η ψυχαναλυτική προσέγγιση του παρελθόντος και των τραυμάτων μας. Να μη χρησιμοποιούμε το παρελθόν ως άλλοθι για να δικαιώνουμε τις ήττες μας.