«Μεταφραστές συναισθημάτων»

Στην ταινία «Kasaba» («Μικρή πόλη») του Νουρί Μπιλγκέ Τζεϊλάν ο χρόνος κυλάει όπως στα διηγήματα του Τσέχοφ, σταθερής επιρροής του σκηνοθέτη. Οι άνθρωποι νιώθουν μοναξιά, ριγμένοι μέσα στον κόσμο. Η μελαγχολία τους γίνεται το δέρμα που δεν θα αλλάξουν ποτέ στην επαρχιακή ζωή τους. Σε μία σκηνή ένα τσούρμο από παιδιά που κάνουν αυτοσχέδιο σκι στον πάγο παρακολουθεί τον «τρελό του χωριού» την ώρα που μιμείται το δικό τους παιχνίδι. Γλιστράει την πρώτη φορά, πέφτει και τα παιδιά γελάνε. Δοκιμάζει μια δεύτερη, πέφτει και ξανακούει τα γέλια των παιδιών. Χαμογελάει κι εκείνος στιγμιαία, οι αυλακώσεις γύρω από τα μάτια λένε περισσότερα για τη ζωή του. Κι ύστερα το χαμόγελο παγώνει μέσα στο χιονισμένο τοπίο. Ο άνθρωπος κλείνει τα μάτια, γέρνει το κεφάλι, το ξανασηκώνει ζητώντας κάτι αδιόρατο από τα παιδιά με το βλέμμα του.

Είναι μία από τις ταινίες την οποία επισημαίνει ο κριτικός κινηματογράφου Βασίλης Κεχαγιάς στο ντοκιμαντέρ «Ο χαρακτήρας του αυτιστικού ατόμου στον κινηματογράφο» της Μαρίας Παπαδοπούλου, το οποίο προβλήθηκε στο πρόσφατο 24ο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Η τουρκική ταινία, όπως και η τριλογία του Σεμίχ Καπλάνογλου «Αυγό», «Γάλα», «Μέλι», περιλαμβάνουν αναπαραστάσεις από τον αυτισμό υψηλής λειτουργικότητας. Και αυτό το στοιχείο τις διαφοροποιεί σε σχέση με τη συνήθη εικόνα που αποδεχόμαστε, για παράδειγμα, από τον αμερικανικό κινηματογράφο: τα «θορυβώδη» συμπτώματα, την τυποποιημένη έως γκροτέσκα αναπαράσταση των αυτιστικών ατόμων.

Το ντοκιμαντέρ, ωστόσο, αναφέρεται κατά κύριο λόγο στις ελληνικές ταινίες που μετέφεραν τις πρώτες εικόνες από το ευρύ φάσμα της αυτιστικής συμπεριφοράς: «Η ζωή με τον Αλκη» και «Κόκκινο τριαντάφυλλο» του Δημήτρη Κολλάτου, για τις οποίες μιλάει ο ίδιος ο σκηνοθέτης και ο γιος του Αλέξανδρος, ο οποίος είχε υποδυθεί τον εκλιπόντα πλέον αδελφό του, «Η ρουτίνα» του Δημήτρη Αντζους, σε σενάριο της Καλλιόπης Βίλλυς Κωτούλα, «Ετερος εγώ» του Σωτήρη Τσαφούλια για τον χαρακτήρα του εγκληματολόγου Δημήτρη Λαΐνη (Πυγμαλίων Δαδακαρίδης) και το πρότζεκτ «Μητέρες αγγέλων» της Τριανταφυλλιάς Δημοπούλου. Ειδικά στο τελευταίο η ντοκιμαντερίστρια μεταφέρει την εμπειρία της, καθώς έπρεπε να δεσμευθεί σε μητέρες που συμμετείχαν σε κατασκήνωση για παιδιά με αυτιστική διαταραχή ότι δεν θα ακούγονται οι πραγματικές φωνές τους. Μία από αυτές εξέφρασε την ένστασή της και για την εμφάνιση πλάνου με το πρόσωπό της.

Πριν από έξι χρόνια, και πάλι με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Αυτισμού (2 Απριλίου), είχε κυκλοφορήσει ένα βίντεο από αμερικανική καμπάνια τάμπλετ που απευθυνόταν σε ανθρώπους με αυτισμό. Εκεί ο νεαρός Ντίλαν εξηγούσε στο ακροατήριό του -τους φίλους του – πώς αντιλαμβάνεται τον κόσμο: «Μπορώ να βλέπω τον άνεμο, να ακούω τα λουλούδια». Είναι σαν δύο ταξιδιώτες που δεν μιλάνε την ίδια γλώσσα. Ο ένας από τους δύο ανακαλύπτει την επικοινωνία μέσα στο σκοτάδι μέσω συμβόλων. Ο ένας από τους δύο χρειάζεται «μεταφραστή συναισθημάτων». Ο ένας; Λάθος. Και οι δύο μαζί.