Eπιστρέφει το σοβιετικό μπλακ χιούμορ

Ο Βλαντίμιρ Πούτιν βρίσκεται πια στην κόλαση. Μια μέρα, στη διάρκεια μιας άδειας εξόδου στη Γη, μπαίνει σε ένα μπαρ στη Μόσχα, παραγγέλνει μια βότκα και ζητάει επίμονα να μάθει αν η Κριμαία, το Ντονμπάς, το Κίεβο και ολόκληρη η Ουκρανία είναι πάντα «δικά μας». Οι καταφατικές απαντήσεις του μπάρμαν τον καθησυχάζουν, ρωτάει λοιπόν τι οφείλει. «Πέντε ευρώ» του απαντάει ο μπάρμαν.

Αφότου ξεκίνησε η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, ανέκδοτα όπως αυτό κυκλοφορούν άφθονα στη Ρωσία, από στόμα σε στόμα καθώς και στα σόσιαλ μλιντια, επιβεβαιώνοντας τη δυναμική επιστροφή μιας πολύ γνωστής μορφής έκφρασης του σοβιετικού κόσμου: του (μαύρου) χιούμορ ως μέσου έκφρασης εναντίωσης. Ενα αντίδοτο στην προπαγάνδα, τη λογοκρισία, την ασφυξία και των τελευταίων ανεξάρτητων Μέσων, την κρατική καταστολή κάθε μορφής διαμαρτυρίας: «Το όπλο της απελπισίας» συνοψίζει στην εφημερίδα «Le Monde» ο γάλλος φιλόσοφος και συγγραφέας Μισέλ Ελτσανινόφ, ειδικός στη Ρωσία.

Η κατασκευή του… τραπεζιού

«Προκειμένου να συμμορφωθεί προς τις απαιτήσεις του γενικού εισαγγελέα, το βιβλίο του Λέοντα Τολστόι «Πόλεμος και ειρήνη» μετονομάστηκε σε «Ειδική επιχείρηση και εσχάτη προδοσία» λέει ένα ευθυμολόγημα – μια αναφορά στην απαγόρευση της λέξης «πόλεμος» στη Ρωσία. «Η Μόσχα πρότεινε στο Κίεβο την οργάνωση μιας συνάντησης Πούτιν – Ζελένσκι. Σύμφωνα με ανεπίσημες πηγές, οι εργασίες κατασκευής του τραπεζιού έχουν ήδη ξεκινήσει» λέει ένα άλλο – μια παραπομπή στο τεράστιο τραπέζι που χώριζε τον ρώσο από τον γάλλο πρόεδρο στη διάρκεια της τελευταίας επίσκεψης του Εμανουέλ Μακρόν στη Μόσχα, αρχές Φεβρουαρίου.

Επί Ψυχρού Πολέμου, οι αμερικανικές υπηρεσίες πληροφοριών συνέλεγαν αυτά τα ανέκδοτα, ένα πραγματικό μέσο διαφυγής από τη λογοκρισία που έλεγε πολλά για την καθημερινή ζωή στην ΕΣΣΔ και την εικόνα που είχε ο λαός για τους ηγέτες του. Χρόνια αργότερα, τον Ιανουάριο του 2017, η CIA είχε αποχαρακτηρίσει, μεταξύ δεκατριών εκατομμυρίων σελίδων που ανέβασε στο Διαδίκτυο, ένα έγγραφο με παραλήπτη τη διοίκηση της τότε αντικατασκοπίας, αφιερωμένο στα σοβιετικά αστεία.

Της μόδας επί Στάλιν, η αγάπη για αυτές τις μίνι-σάτιρες, που ενίοτε γίνονταν δύσκολα αντιληπτές από τους αμύητους, έφτασε στο πικ της με τον Λεονίντ Μπρέζνιεφ (1964-1982), τον «αγαπητό μας Λεονίντ Ιλιτς», όταν η ΕΣΣΔ βυθίστηκε σε μια μακρά περίοδο «τέλματος». Επανεμφανίζονται σήμερα με μια ένταση πρωτόγνωρη για τις τελευταίες δεκαετίες. «Είναι μια μορφή θερμομέτρου της κοινής γνώμης. Οσο πιο σκληρά είναι τα ανέκδοτα τόσο περισσότερο εκφράζουν την απαρχαίωση του συστήματος, τόσο περισσότερο προβάλλουν την αντίφαση ανάμεσα στις ομιλίες και την πραγματικότητα και τόσο περισσότερο ενδιαφέρον αποκτούν» σημειώνει ο ραδιοφωνικός παραγωγός και κωμικός Φιλίπ Μεγιέρ, συγγραφέας στη Γαλλία μιας ανθολογίας σοβιετικών ανεκδότων υπό τον τίτλο «Ο κομμουνισμός είναι άραγε διαλυτός στο αλκοόλ;».

Η ιστορία δυο Τσέχων

«Αυτό που συμβαίνει σήμερα μου θυμίζει εκείνη την ιστορία των δύο Τσέχων που συζητούν μετά την εισβολή στη χώρα τους», το 1968, επισημαίνει ο Μεγιέρ. «Ο ένας λέει: «Γιατί βρίσκονται εδώ οι Ρώσοι;». Ο άλλος απαντάει: «Γιατί τους φώναξαν». «Μέχρι πότε;». «Μέχρι να βρούμε αυτούς που τους φώναξαν»».

Είναι άλλωστε άφθονα τα «ανακυκλωμένα» ανέκδοτα της σοβιετικής περιόδου που κυκλοφορούν, σαν μίτος της Αριάδνης ανάμεσα σε δύο εποχές που κοιτάζουν η μια την άλλη στον καθρέφτη: Ο Πούτιν πάει στον κουρέα κι αυτός δεν σταματά να τον ρωτάει για την Ουκρανία όσο του κόβει τα μαλλιά. Γιατί τόσο πολλές ερωτήσεις για αυτό το ζήτημα; τον ρωτάει ενοχλημένος ο Πούτιν. «Είναι πιο εύκολη η δουλειά μου όταν σας σηκώνεται η τρίχα». Το ίδιο ανέκδοτο είχε κυκλοφορήσει με πρωταγωνιστή τον Μπρέζνιεφ κατά την είσοδο των τανκς στην Πράγα.