Το νερό μπορεί να γίνει όπλο σε έναν πόλεμο, ως εργαλείο μόχλευσης σε μια στρατιωτική αντιπαράθεση.

Έχει συμβεί πολλάκις στο παρελθόν, από την εποχή του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου.

Μπορεί να γίνει, για παράδειγμα, με τον βομβαρδισμό γεφυρών σε ποταμούς ή και φραγμάτων, ώστε να ανακοπεί η προέλαση του εχθρού και οι γραμμές ανεφοδιασμού.

Ή ακόμη και με την καταστροφή αγωγών και αντλιοστασίων, με στόχο τη στέρηση της πρόσβασης του αμυνόμενου πληθυσμού σε πόσιμο νερό, κάμπτοντας έτσι τις δυνάμεις και το ηθικό του.

Μπορεί επίσης το νερό να αποτελέσει αυτό καθαυτό το επίδικο ενός πολέμου.

Από τον έλεγχο της ροής του κρίνεται άλλωστε πολλές φορές η επιβίωση ανθρώπων, αλλά και οικονομιών.

Από αυτά δε τα χαρακτηριστικά, η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία φέρει και τα δύο.

Γέφυρες καταστράφηκαν σε προάστια του Κιέβου για να σταματήσει η προώθηση των ρωσικών αρμάτων μάχης προς την ουκρανική πρωτεύουσα, στις πρώτες εβδομάδες του πολέμου.

Υπό πολιορκία μαρτυρικές πόλεις, όπως η Μαριούπολη και το Χάρκοβο, έμειναν χωρίς πόσιμο νερό και σε αρκετά αστικά κέντρα η διανομή του γίνεται με δελτίο.

Όχι τυχαία εν τω μεταξύ από τις πρώτες κινήσεις των εισβολέων ήταν η ανατίναξη ενός ουκρανικού φράγματος στη Χερσώνα, το οποίο κρατούσε εδώ και χρόνια «διψασμένη» την Κριμαία.

«Ξεδιψώντας» την Κριμαία

Λίγο αφότου η Ρωσία προσάρτησε την Κριμαία, το 2014, η Ουκρανία κατασκεύασε ένα φράγμα από σκυρόδεμα στο κανάλι της Βόρειας Κριμαίας, αναιρώντας ουσιαστικά κατά το ήμισυ τον αρχικό λόγο της διάνοιξής του.

Αυτή είχε ολοκληρωθεί το 1975 επί ΕΣΣΔ, ως εγγειοβελτιωτικό έργο για την άρδευση και την ύδρευση της περιφέρειας της Χερσώνας και της Κριμαϊκής Χερσονήσου, μεταφέροντας στην περιοχή νερό από τον ποταμό Δνείπερο.

Τα τελευταία επτά χρόνια όμως, μετά την κατασκευή του φράγματος, η Ουκρανία είχε διακόψει κατά 85% τη ροή του νερού προς την Κριμαία, ασκώντας έτσι διαρκή πίεση στα περίπου δύο εκατομμύρια κατοίκους της.

Μοιραία, με το πέρασμα του χρόνου, οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις στη χερσόνησο συρρικνώθηκαν από 130.000 εκτάρια το 2013 σε μόλις 14.000 το 2017.

Σε απάντηση, η Μόσχα αύξησε τις επενδύσεις στην περιοχή για την κατασκευή μικρών υδροηλεκτρικών σταθμών, την αξιοποίηση τοπικών υδάτινων πόρων, μέχρι και την κατασκευή γέφυρας που πλέον ενώνει την Κριμαία με τη Ρωσία για τη μεταφορά αγαθών.

Παράλληλα, επανασχεδιάστηκε η τοπική γεωργική παραγωγή, με στροφή σε καλλιέργειες που δεν απαιτούν την κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων νερού.

Όμως αυτή η δέσμη μέτρων προσέφερε περισσότερο μια προσωρινή, παρά μια μακροχρόνια βιώσιμη λύση.

Σύμφωνα με το Bloomberg, μέσα στην πρώτη πενταετία από την προσάρτηση, η Μόσχα χρειάστηκε να δαπανήσει περίπου 1,5 τρισεκατομμύρια ρούβλια (πάνω από 20 δισεκατομμύρια δολάρια σε συναλλαγματικές ισοτιμίες του 2021) στην στρατηγικής σημασίας περιοχή, λόγω της λειψυδρίας και της επακόλουθης εξάλειψης εσόδων από τις γεωργικές εξαγωγές από την Κριμαία.

Μόνο οι περσινές επιδοτήσεις και επιχορηγήσεις στην Κριμαία υπολογίζεται ότι ανήλθαν σε περίπου 1,4 δισεκατομμύρια δολάρια.

Τον Ιούλιο του 2021, εν τω μεταξύ, η Ρωσία παρέπεμψε την Ουκρανία στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για το φράγμα. Όπως αναμενόταν, απέτυχε.

Επικαλούμενο τις Συμβάσεις της Γενεύης, το Κίεβο υπενθύμισε στη Μόσχα ότι, ως «κατοχικής δύναμης», φέρει την ευθύνη να εξασφαλίσει νερό και άλλα βασικά αγαθά στην χερσόνησο που έχει προσαρτήσει.

Μέχρι να ξεσπάσει τον Φεβρουάριο ο πόλεμος, οι δύο πλευρές αντάλλασσαν κατηγορίες και προειδοποιήσεις για αξιώσεις αποζημιώσεων.

Με την εισβολή στα ουκρανικά εδάφη, η εξασφάλιση απρόσκοπτης άρδευση και ύδρευση της Κριμίας αποτελούσε και συνεχίζει να αποτελεί πρωταρχικό μέλημα της Μόσχας.

Με την ανατίναξη του φράγματος στη Χερσώνα κατάφερε να άρει το σημαντικότερο εμπόδιο προς αυτή την κατεύθυνση.

Μένει τώρα να φανεί ποια θα είναι τα επόμενα βήματα που θα κάνει για το διασφαλίσει και στο μέλλον…

Υδάτινων προκλήσεων… συνέχεια

Σοβαρή περιγράφεται η κατάσταση με την παροχή νερού και στο Ντονμπάς, στην ανατολική Ουκρανία, μέσω καναλιών και αγωγών από περιοχές που ελέγχονται από τις ουκρανικές δυνάμεις.

Οι μάχες που είχαν προηγηθεί της ρωσικής εισβολής στην περιοχή είχαν συχνά προκαλέσει καταστροφές στις υποδομές.

Το 2019, ζημιές σε έναν μόνο αγωγό αρκούσαν για να κινδυνέψουν να μείνουν χωρίς χωρίς πόσιμο νερό πάνω από 3 εκατομμύρια άνθρωποι.

Συνολικά, υπάρχουν περίπου 12.000 χιλιόμετρα αγωγών νερού κοντά στην πρώτη γραμμή στην ανατολική Ουκρανία, που τροφοδοτούν περίπου 3,8 εκατομμύρια ανθρώπους από τον βορρά έως  στο νότο.

Οι σωλήνες προέρχονται από το βόρειο τμήμα της Ουκρανίας και διατρέχουν εδάφη που ελέγχουν τόσο οι ρωσόφωνοι αυτονομιστές, όσοι και οι ουκρανικές δυνάμεις, καθιστώντας έτσι τις δύο πλευρές αλληλοεξαρτώμενες και ταυτόχρονα εκτεθειμένες τη μια απέναντι στην άλλη.

Πολλά φυσικά θα εξαρτηθούν από την πορεία των μαχών, τη διάρκεια του πολέμου, τις τελικές επιδιώξεις της εισβολέα Μόσχας και τις βλέψεις της ως προς τα σήμερα κατεχόμενα, και δη εύφορα ουκρανικά εδάφη.

Γνωστά ως «σιτοβολώνας» της Ευρώπης, τα οποία διατρέχει ο ποταμός Δνείπερος -ο τέταρτος μεγαλύτερος στην ήπειρο- και αποτελεί, μαζί με τα (κυρίως υπό ρωσική κατοχή) λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας τη «ραχοκοκαλιά» της αγροτικής οικονομίας.

Με την εξέλιξη του πολέμου να παραμένει ο «άγνωστος Χ», ειδικοί πλέον προειδοποιούν και για πιθανά ζητήματα ασφάλειας των υδάτινων πόρων στην κατεστραμμένη την εκτεταμένη χρήση όπλων και πυραύλων χώρα.

Το μεγαλύτερο βάρος, τονίζουν, θα επωμιστούν οι επιζώντες του πολέμου.

Έκθεση του 2019 της UNICEF επεσήμανε χαρακτηριστικά ότι, σε παρατεταμένες εμπόλεμες συγκρούσεις, είναι πιο πιθανό να πεθάνουν περισσότερα παιδιά από ασθένειες που συνδέονται με την έλλειψη καθαρού πόσιμου νερού, παρά από τη βία.

Headlines