Πολιτική κρίση στο Πακιστάν στο φόντο της σύγκρουσης της Δύσης με Ρωσία και Κίνα

Όταν ο Ίμραν Χαν κέρδισε τις εκλογές του 2018 και εξελέγη πρωθυπουργός του Πακιστάν, το έκανε κυρίως γιατί μπόρεσε να υποσχεθεί μια ανατροπή στην πολιτική ζωή του Πακιστάν, που μέχρι τότε κυριαρχείτο από τη διαφθορά του προηγούμενου δικομματισμού της συντηρητικής Μουσουλμανικής Ένωσης του Πακιστάν και του πιο «κεντροαριστερού» Λαϊκού Κόμματος του Πακιστάν, αλλά και τις πολύ συχνές παρεμβάσεις του Στρατού, που έφταναν μέχρι την επιβολή στρατιωτικών δικτατοριών και κυβερνήσεων.

Ως έναν βαθμό, ο Ίμραν Χαν, παλιό αστέρι του κρίκετ, κατάφερε να διατηρήσει και να επεκτείνει τη δημοφιλία του κατά τη διάρκεια της θητείας του, αν και υπήρξε, όπως φαίνεται κάποια δυσαρέσκεια από τη μεριά του στρατού.

Μια σημαντική πολιτική μετατόπισή του ήταν αυτή που αφορούσε την εξωτερική πολιτική της χώρας, αφού επέμεινε στην αναβάθμιση των σχέσεων με την Κίνα εντός της στρατηγικής «Μία ζώνη – ένας δρόμος» που είχε ως ιδιαίτερα σημαντική πτυχή του τον «Οικονομικό Διάδρομο Κίνας-Πακιστάν». Η αναβάθμιση των σχέσεων με την Κίνα, άλλωστε είχε ως κοινό υπόβαθρο και το γεγονός ότι και οι δύο χώρες (σε διαφορετικό βαθμό φυσικά) είχαν και ζητήματα με την Ινδία.

Επιπλέον, το Πακιστάν, οι υπηρεσίες του οποίου πάντοτε διατηρούσαν σχέση και με τους Ταλιμπάν, έχει στηρίξει την ειρηνευτική διαδικασία και διατηρεί καλές σχέσεις με τη νέα μεταβατική κυβέρνηση των Ταλιμπάν. Παράλληλα, υπήρξε και μια προσπάθεια προσέγγισης με το Ιράν.

Και βέβαια, ο Χαν επένδυσε και σε καλές σχέσεις με τη Ρωσία. Οι δύο χώρες πάντοτε είχαν μια σχέση ήδη από τον καιρό που η ΕΣΣΔ πωλούσε όπλα και στο Πακιστάν και στην Ινδία, παρότι στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου οι ΗΠΑ είχαν επενδύσει ιδιαίτερα στο να διατηρήσουν το Πακιστάν σε μια φιλοδυτική πορεία. Αυτή η σχέση έχει αναβαθμιστεί ακριβώς στο φόντο μιας κοινής επιδίωξης για σταθερότητα στην ευρύτερη περιοχή της Κεντρικής Ασίας. Με μία έννοια φαινόταν ως το Πακιστάν του Ίμραν Χαν να μετατοπίζεται σε σημαντικό βαθμό σε μια κατεύθυνση εμπλοκής σε μια διαδικασία «ευρασιατικής ολοκλήρωσης. Αυτό έδωσε και έναν ιδιαίτερο συμβολισμό στην παρουσία του Χαν στη Μόσχα ακριβώς όταν ξεκινούσαν οι ρωσικές στρατιωτικές επιχειρήσεις στην Ουκρανία.

Ο στρατός και ο ρόλος των ΗΠΑ

Όμως, το Πακιστάν αποτέλεσε πάντα και ένα σημείο ιδιαίτερου ενδιαφέροντος για τις ΗΠΑ που προσπάθησαν να εξασφαλίσουν ήδη από την εποχή του Ψυχρού Πολέμου την φιλοδυτική στάση του, ιδίως από τη στιγμή που έπρεπε να αντισταθμίσουν και την «αδέσμευτη» στάση της Ινδίας.

Κομβικό ρόλος σε αυτή τη σχέση με τις ΗΠΑ παραδοσιακά είχε ο στρατός του Πακιστάν, ένας φορέας που πάντοτε σκεφτόταν και πολιτικά, άλλωστε άσκησε για αρκετά χρόνια και τη διακυβέρνηση σε αυτή τη χώρα που, ας μην το ξεχνάμε, διαθέτει και πυρηνικά όπλα.

Οι ένοπλες δυνάμεις του Πακιστάν παραδοσιακά είχαν σχέσεις με τις ΗΠΑ που τις θεωρούσαν ένα συμμαχικό σημείο αναφοράς σε αυτή την κρίσιμη περιοχή. Άλλωστε, ήδη από τον καιρό της σοβιετική εισβολής στο Αφγανιστάν, οι ΗΠΑ χρησιμοποιούσαν τις καλές σχέσεις με το στρατό και τις υπηρεσίες του Πακιστάν. Ας μην ξεχνάμε ότι ένα μέρος των ένοπλων ισλαμικών οργανώσεων στο Αφγανιστάν, συμπεριλαμβανομένων και τμημάτων των Ταλιμπάν, είχαν άμεσες σχέσεις με τις μυστικές υπηρεσίες του Πακιστάν.

Μάλιστα, η Ισλαμική Επανάσταση στο Ιράν, μια χώρα που μεταπολεμικά αποτέλεσε κατεξοχήν σύμμαχο των ΗΠΑ, σήμαινε ένα μεγάλο στρατηγικό κενό ασφάλειας για τις ΗΠΑ που εν μέρει το κάλυψαν και με την αναβάθμιση των σχέσεων με το Πακιστάν.

Η πολιτική κρίση

Η πολιτική κρίση στο Πακιστάν τυπικά ξεκίνησε όταν ένα μέρος του κυβερνητικού συνασπισμού απέσυρε την εμπιστοσύνη του από την κυβέρνηση του Ίμραν Χαν. Αντί για να προχωρήσει σε μια ψήφο εμπιστοσύνης που θα την έχανε, ο Χαν προχώρησε σε προκήρυξη εκλογών, όμως η συνταγματικότητα της επιλογής του τέθηκε υπό αίρεση και το θέμα έφτασε στο Ανώτατο Δικαστήριο της χώρας που θα κρίνει εάν είναι συνταγματική η προκήρυξη των εκλογών.

Στο μεταξύ ο ίδιος ο Χαν υποστήριξε ήδη από τις 27 Μαρτίου ότι «ξένες δυνάμεις μεθοδεύουν μια αλλαγή καθεστώτος στο Πακιστάν». Μάλιστα υποστήριξε ότι μέσω του πρέσβη των ΗΠΑ στο Πακιστάν έλαβε ένα γράμμα ανώτερου αξιωματούχου του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, του βοηθού υπουργού Εξωτερικών για θέματα Νότιας και Κεντρικής Ασίας Ντόναλντ Λου,  που υποστήριζε ότι θα ερχόταν αντιμέτωπος με μια ψήφο μη εμπιστοσύνης, ότι δεν θα έπρεπε να τις αμφισβητήσει και ότι διαφορετικά θα υπήρχαν τρομακτικές συνέπειες για το Πακιστάν.

Ο Χαν σε μεγάλο βαθμό στηρίζεται στη δημοφιλία του και στο γεγονός ότι έχει σημαντική λαϊκή υποστήριξη και γι’ αυτό πρόκρινε τις εκλογές. Όπως παρατηρούν σχολιαστές έχει το «δρόμο» μαζί του.

Το μήνυμα του στρατού

Παρότι στη συνεδρίαση της Επιτροπής Εθνικής Ασφάλειας την περασμένη εβδομάδα, με συμμετοχή της ηγεσίας των ενόπλων δυνάμεων, διατυπώθηκε η καταδίκη των αμερικανικών ενεργειών, το Σάββατο 2 Απριλίου ο επικεφαλής του γενικού επιτελείου στρατού, στρατηγός Καμάρ Τζαβέντ Τζάβουα επέλεξε να ασχοληθεί με τη Ρωσία και τις εξελίξεις στην Ουκρανία. Έκανε ανοιχτή κριτική στη Ρωσία, θεωρώντας ότι η «ειδική στρατιωτική επιχείρηση» στην Ουκρανία ήταν μια «μεγάλη τραγωδία» που πρέπει να σταματήσει αμέσως. Μάλιστα, υπογράμμισε ότι το Πακιστάν είχε άριστες σχέσεις με την Ουκρανία από όταν αυτή έγινε ανεξάρτητη, ενώ υποστήριξε ότι οι σχέσεις με τη Ρωσία ήταν κάπως «ψυχρές» το τελευταίο διάστημα.  Παράλληλα, υπενθύμισε ότι «έχουμε μια εξαιρετική στρατηγική σχέση με τις ΗΠΑ» και ότι το Πακιστάν επιδιώκει να διευρύνει και να επεκτείνει τις σχέσεις και με την Κίνα και με τη Ρωσία, χωρίς αυτό να έχει επιπτώσεις στις σχέσεις με καμία από τις δύο χώρες.

Είναι σαφές ότι ο στρατηγός επέλεξε να μιλήσει με το βλέμμα στραμμένο στην Ουάσιγκτον και στον ορίζοντα μιας ενδεχόμενης πολιτικής ανατροπής για να υπογραμμίσει ότι δεν συμμερίζεται τις σχετικά πιο αντιαμερικανικές θέσεις του Χαν.

Η ρωσική, κινεζική και ιρανική ανησυχία

Όλα αυτά εξηγούν την ανησυχία που έχει ήδη ανοιχτά διατυπωθεί από Ρώσους αναλυτές για το ενδεχόμενο μια πολιτική αλλαγή στο Πακιστάν να σηματοδοτεί και μια ριζική αλλαγή εξωτερικής πολιτικής σε κατεύθυνση ευθυγράμμισης με τις πολιτικές των ΗΠΑ, κάτι που εκτός των άλλων θα υπονόμευε και την κινεζική στρατηγική «Μία ζώνη – ένας δρόμος». Η Ρωσία είχε επενδύσει στις καλές σχέσεις με το Πακιστάν στο πλαίσιο ακριβώς της συνολικότερης προσπάθειάς της να αναβαθμίσει τη θέση της στην Κεντρική Ασία, ως δύναμης που εγγυάται σταθερότητα, μετά και την αποχώρηση των ΗΠΑ.

Το Πεκίνο από τη μεριά του έκανε σαφή την ανησυχία όταν κατά τη συνάντησή του με τον υπουργό Εξωτερικών του Πακιστάν Σαχ Μαχμούντ Κουρσι, ο Κινέζος υπουργός Εξωτερικών Γουάνγκ Γι υποστήριξε ότι πρέπει «να αμυνθούμε απέναντι στις αρνητικές επιπτώσεις της ουκρανικής κρίσης στην περιοχή της Ασίας». Ο Κινέζος αξιωματούχος υπογράμμισε ότι: «Δεν πρέπει να επιτρέψουμε στη νοοτροπία του Ψυχρού Πολέμου να επιστρέψει στην περιοχή της Ασίας. Δεν μπορούμε να επιτρέψουμε την επανάληψη μιας αντιπαράθεσης στρατοπέδων στην Ασία. Δεν μπορούμε να επιτρέψουμε να μετατραπούν τα μεσαία και μικρά κράτη στην περιοχή σε εργαλεία ή ακόμη και θύματα των παιχνιδιών των μεγάλων δυνάμεων. Η κινεζική πλευρά σκοπεύει να κινηθεί στην ίδια κατεύθυνση, μαζί με το Πακιστάν και τις γειτονικές χώρες, να παίξει έναν δημιουργικό ρόλο στην εξασφάλιση της περιφερειακής και παγκόσμιας ειρήνης και να συνεισφέρει στην Ασία».

Αλλά και η Τεχεράνη δεν βλέπει με ιδιαίτερα καλό τρόπο μια ενίσχυση της αμερικανικής παρουσίας, μέσα από μια φιλοαμερικανική στροφή του Πακιστάν, κάτι που θα συντονιζόταν με την αμερικανική προσπάθεια για μια αναθέρμανση μιας στρατηγικής ανάσχεσης του Ιράν στην ευρύτερη Μέση Ανατολή.