Η παγκόσμια κρίση σε 100 χάρτες

Το πόσο μεταβαλλόμενη και εύθραυστη είναι η φύση των διεθνών σχέσεων φαίνεται και μόνο από το γεγονός ότι ο «Ατλας» του Πασκάλ Μπονιφάς (σε επιστημονική επιμέλεια Σωτήρη Ντάλη, μτφ. Σοφίας Σφυρόερα, εκδ. Πεδίο) είναι πλήρως ενημερωμένος, αλλά έως τον περασμένο Ιανουάριο, οπότε εκδόθηκε.

Αναπόφευκτα, λοιπόν, δεν μπορούσε να συμπεριλάβει τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Κι όμως, ο χάρτης στη σελ. 93 αναφέρεται στο «Αδιέξοδο της ουκρανικής κρίσης», κάτω από τον τίτλο «Ρωσία – Ουκρανία: δύο χώρες ασυμβίβαστες;».

Ο αναγνώστης παίρνει από εδώ τις απαραίτητες πληροφορίες για την «προϊστορία» που οδήγησε στη σημερινή επίθεση του Βλαντίμιρ Πούτιν: η ανακήρυξη της ουκρανικής ανεξαρτησίας το 1991, η Πορτοκαλί Επανάσταση του 2004, ο φιλορώσος Γιανουκόβιτς και η ανατροπή του, η παράνομη προσάρτηση της Κριμαίας στη Ρωσία, ο πόλεμος στο Ντονμπάς.

Και η καταληκτική παράγραφος, μετά τη Σύνοδο του Μινσκ και τις καταγγελίες του ΝΑΤΟ: «Το 2019 πρόεδρος της Ουκρανίας εξελέγη ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι, υποστηρικτής του διαλόγου με τη Μόσχα. Η ανακωχή είναι εύθραυστη και η τελική διευθέτηση παραμένει αβέβαιη».

Μπορούν οι διεθνείς κρίσεις, οι εστίες έντασης του πλανήτη και οι εμπόλεμες συρράξεις να χωρέσουν σε έναν χάρτη;

Βρισκόμαστε στην επικράτεια των Διεθνών Σχέσεων και αρκετές φορές μία κρίση χώρεσε όντως σε έναν χάρτη: διπλωματικό ή στρατιωτικό.

Σε κάθε περίπτωση, ο Π. Μπονιφάς, διευθυντής του IRIS και καθηγητής στο Ινστιτούτο Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Paris VIII, έχει κατά νού τον ενημερωμένο αναγνώστη, ο οποίος προσπαθεί άλλωστε να διαβάσει την πραγματικότητα εν μέσω διασταυρούμενων πληροφοριών – ή fake news – από τηλεοπτικές ή διαδικτυακές πηγές, καθώς και από τα social media.

Ο κόσμος του ρίσκου

«Οι δύο πλευρές του Ατλαντικού βρίσκονται πλέον σε έναν μετα-ηγεμονικό κόσμο που είναι πιο ψηφιακός, πιο κινεζικός, έναν κόσμο της διακινδύνευσης και του ρίσκου, και μάλιστα σε μια εποχή όπου η μεγάλη υγειονομική κρίση της Covid-19 προκάλεσε τεράστιο σοκ στις κοινωνίες μας» σημειώνει στην εισαγωγή ο Σωτήρης Ντάλης, αναπληρωτής καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Ευρωπαϊκής Ενοποίησης στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου.

«Βρισκόμαστε μπροστά σε ένα πρωτοφανές φαινόμενο που έφερε στην επιφάνεια λανθάνουσες τάσεις και σύμφωνα με πολλούς αναλυτές θα επιφέρει δομικές αλλαγές στις παγκόσμιες διεθνείς σχέσεις. Σε αυτή την ιστορική «στιγμή» πρέπει να δούμε τις γεωστρατηγικές συνέπειες της καταστροφικής υγειονομικής κρίσης που γνώρισε ο πλανήτης.

Πρόκειται άραγε για την αρχή του τέλους της ηγεμονίας του δυτικού κόσμου; Θα είναι η Κίνα ο μεγάλος νικητής της μονομαχίας με τις ΗΠΑ; Μήπως η κρίση αυτή θα εμποδίσει την περαιτέρω ενίσχυση της Ευρώπης ή θα αποτελέσει το εφαλτήριο για μια στρατηγικά αυτόνομη Ευρώπη; Θα πορευτούμε προς έναν κόσμο όπου το πολυμερές σύστημα διακυβέρνησης θα βγει ενισχυμένο ή προς έναν κόσμο με λιγότερους και πιο ισχυρούς παίκτες;».

Ο «Ατλας» χωρίζεται σε δύο μεγάλες ενότητες: τον «Παγκόσμιο χώρο» και τις «Περιοχές ανά περιφέρεια».

Ιστορικά η ανάλυση και ανάδειξη των συγκρούσεων ξεκινά από τον μεταπολεμικό κόσμο του 1945 (οι πρώτοι χάρτες είναι οι εδαφικές αλλαγές και η διαίρεση στην Ευρώπη), για να φτάσει ως την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης, την ανάδυση των ΜΚΟ και την ισχύ των πολυεθνικών εταιρειών και το ερώτημα της παγκόσμιας διακυβέρνησης.

Επιμέρους ζητήματα αποτελούν η υπερθέρμανση του πλανήτη, οι προσφυγικές ροές, η δημογραφία, η τρομοκρατία, το οργανωμένο έγκλημα, η διάδοση των πυρηνικών όπλων, η αθλητική διπλωματία κ.ά.

Στο δεύτερο μέρος αναδεικνύονται οι περιοχές και οι εντάσεις που με τον έναν ή τον άλλον τρόπο απασχολούν τον πολυπολικό κόσμο μέχρι τις μέρες μας, μοιρασμένες στις πέντε ηπείρους: από τον επαναπροσδιορισμό του ρόλου της Γερμανίας έως την αναζήτηση σταθερότητας στην Κεντρική Αμερική, την αδύνατη περιφερειακή ολοκλήρωση του Μαγκρέμπ, την ταυτότητα της Ιαπωνίας και το δίπολο ΗΠΑ – Κίνα.