Ανώγεια: Στα υψώματα του Ψηλορείτη

Ονομαστή κωμόπολη της Περιφερειακής Ενότητας Ρεθύμνου, χτισμένη στον ορεινό όγκο του Ψηλορείτη (Ίδης), σε υψόμετρο 740, τα Ανώγεια ανέκαθεν ήταν και παραμένουν μια κοινωνία κτηνοτροφικού χαρακτήρα, που διατηρεί ευλαβικά τα ήθη, τα έθιμα και τις παραδόσεις της.

Δεν είναι ιστορικά εξακριβωμένο πότε τέθηκαν τα πρώτα θεμέλια του παλαιότατου οικισμού των Ανωγείων, που βρίσκεται σε μια περιοχή με θέσεις μεγάλου αρχαιολογικού ενδιαφέροντος.

Σε κάθε περίπτωση, ο ποιμενικός χαρακτήρας των Ανωγείων, σε συνδυασμό με τις χειροτεχνικές και οικοτεχνικές δραστηριότητες (κεντητά, υφαντά κ.ά.) που βασίζονται στην κτηνοτροφία, συντέλεσε καθοριστικά στη διατήρηση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της τοπικής κοινωνίας.

Τα Ανώγεια περηφανεύονται για τη μακρά και πλούσια μουσική τους παράδοση.

Εδώ γεννήθηκαν, μεταξύ άλλων, ο αείμνηστος Νίκος Ξυλούρης (1936-1980), ο Ψαραντώνης (Αντώνης Ξυλούρης), ο Βασίλης Σκουλάς και ο Λουδοβίκος των Ανωγείων (Γιώργης Δραμουντάνης).

Η συμβολή των Ανωγείων στους εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες

Σκαρφαλωμένα στις απόκρημνες πλαγιές του Ψηλορείτη, τα Ανώγεια υπήρξαν κέντρο επαναστατικών αγώνων στα χρόνια της Tουρκοκρατίας, με τους κατοίκους τους να φημίζονται για την ανυπότακτη φύση τους και το αδούλωτο φρόνημά τους.

Το καλοκαίρι του 1822 και το φθινόπωρο του 1867 έλαβαν χώρα τα δύο πρώτα ολοκαυτώματα των Ανωγείων από τα τουρκικά στρατεύματα.

Οι Ανωγειανοί έλαβαν μέρος στις επαναστάσεις του 1878 και του 1897,  στον Μακεδονικό και στον Ηπειρωτικό Αγώνα.

Τα Ανώγεια αποτέλεσαν πυρήνα αντίστασης κατά των Γερμανών στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, γεγονός που προκάλεσε την ισοπέδωσή τους από τους ναζί, το τρίτο ολοκαύτωμα του χωριού, τον Αύγουστο του 1944.

Τα αξιοθέατα των Ανωγείων

Πλατείες, αγάλματα και ένα υπαίθριο θέατρο αφιερωμένο στη μνήμη του Νίκου Ξυλούρη προσελκύουν κατά κύριο λόγο την προσοχή όσων επισκέπτονται τα Ανώγεια.

Στην κεντρική πλατεία της κωμόπολης (Αρμί) βρίσκονται το κτίριο του δημαρχείου και το άγαλμα του Άγνωστου Στρατιώτη, αφιερωμένο στους κατά καιρούς πεσόντες Ανωγειανούς.

Ξεχωριστό χρώμα στην πλατεία του Αγίου Γεωργίου δίνουν ο μεγάλος πλάτανος, τα καφενεδάκια και η προτομή του αγωνιστή της Εθνικής Αντίστασης  των ετών 1941-1944 Ιωάννη Δραμουντάνη ή Στεφανογιάννη.

Στην πλατεία Λιβάδι βρίσκονται η εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου, η προτομή του γιατρού και πολιτικού Βασιλείου Σκουλά, καθώς και το άγαλμα του οπλαρχηγού Μιχάλη Ξυλούρη ή Χριστομιχάλη.

Ένα από τα σημαντικότερα αξιοθέατα των Ανωγείων είναι ο μητροπολιτικός ναός του Αγίου Ιωάννη, με τοιχογραφικό διάκοσμο 14ου αιώνα.

Η θέση όπου βρίσκεται το άγαλμα του Εμμανουήλ Αναγνώστου Σκουλά, πρωταγωνιστή του ολοκαυτώματος στη μονή Aρκαδίου (1866), προσφέρει υπέροχη θέα στο ηλιοβασίλεμα.

Στην ανωγειανή γυναίκα, στήριγμα της τοπικής κοινωνίας, σύμβολο αξιοπρέπειας, εργατικότητας και αυτοθυσίας, είναι αφιερωμένο το άγαλμα που βρίσκεται κοντά στην είσοδο του Κέντρου Υγείας της κωμόπολης.

Το υπαίθριο θέατρο των Ανωγείων φέρει δικαιολογημένα το όνομα του Νίκου Ξυλούρη.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το πατρικό του Νίκου Ξυλούρη, καθώς και ο μουσειακός χώρος με τις δημιουργίες (από πέτρα ή ξύλο) του γλύπτη και ζωγράφου Αλκιβιάδη Σκουλά, του επονομαζόμενου Γρυλιού.

Τέλος, το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Ανωγείων αποτελεί χώρο συνάντησης ανθρώπων της επιστήμης και του πολιτισμού.

Ο μινωικός οικισμός της Ζωμίνθου

Ο μινωικός οικισμός της Ζωμίνθου βρίσκεται στο ομώνυμο οροπέδιο του Ψηλορείτη (υψόμετρο περίπου 1.200).

Ο αείμνηστος Γιάννης Σακελλαράκης έφερε στο φως τρεις χρονικές περιόδους: της ίδρυσης της οικιστικής εγκατάστασης γύρω στο 1900 π.Χ., της ακμής της γύρω στο 1600 π.Χ. (τότε ήρθε και η καταστροφή από ισχυρό σεισμό και πυρκαγιά) και της ανέγερσης μυκηναϊκού οικοδομήματος γύρω στο 1400 π.Χ.

Όπως φανέρωσε η αρχαιολογική έρευνα, ο βράχος στον οποίον είναι θεμελιωμένο το κτιριακό συγκρότημα της Ζωμίνθου είχε λειτουργήσει από το 2000 π.Χ. περίπου ως υπαίθριος χώρος λατρείας με μικρές κατασκευές.

Παρά τη μακρά κατοίκησή του από τη Μινωική Εποχή έως την Ενετοκρατία, παρά τις πολλές μετασκευές και τις αλλεπάλληλες λεηλασίες που υπέστη στο διάβα του χρόνου, το ανάκτορο της Ζωμίνθου διασώζει πολλά στοιχεία που αποδεικνύουν τη μεγάλη σημασία του.

Πρόκειται για άριστα οργανωμένο μινωικό κέντρο, θρησκευτικό, οικονομικό και παραγωγικό, με πολλούς θρησκευτικούς χώρους, εργαστήρια κατεργασίας πρώτων υλών και κατασκευής αντικειμένων, καθώς και μεγάλες αποθηκευτικές δυνατότητες.

Το τεράστιο, λαβυρινθώδες και πολυώροφο ανάκτορο της Ζωμίνθου με τις κλίμακες και τον πλούσιο διάκοσμο, καθώς και τα τελετουργικά αντικείμενα που έχουν έρθει στο φως, μαρτυρούν τον επί αιώνες σημαντικότατο ρόλο του στη λατρεία του Δία.

Παράρτημα του ανακτόρου της Κνωσού κατά την επικρατέστερη άποψη, η οικιστική εγκατάσταση της Ζωμίνθου αφενός μεν αποσκοπούσε στην εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών του Ψηλορείτη (ξυλεία, αρωματικά και θεραπευτικά βότανα, ζωικός πληθυσμός), αφετέρου δε αποτελούσε σταθμό ανεφοδιασμού των προσκυνητών στη διαδρομή τους προς το Ιδαίο Άντρο.

Ο ναΐσκος του Αγίου Υακίνθου

Χτισμένος σύμφωνα με τα αρχιτεκτονικά πρότυπα των μιτάτων, ο ναΐσκος του Αγίου Υακίνθου βρίσκεται σε μια όμορφη τοποθεσία.

Ο Άγιος Υάκινθος θεωρείται προστάτης των ερωτευμένων.

Στο πετρόχτιστο θέατρο του Αγίου Υακίνθου τελούνται κάθε καλοκαίρι τα «Υακίνθεια», πολιτιστικά δρώμενα.

Το αστεροσκοπείο του Σκίνακα

Το αστεροσκοπείο βρίσκεται στον Σκίνακα, κορυφή του Ψηλορείτη (υψόμετρο 1.752), στη διαδρομή προς το Ιδαίο Άντρο.

Σε μια προσπάθεια εξοικείωσης του κοινού με την επιστήμη και την τεχνολογία, το αστεροσκοπείο προσφέρει ημέρες ελεύθερης επίσκεψης του κοινού στους χώρους του κάθε χρόνο.

Το  οροπέδιο της Νίδας

Το οροπέδιο της Νίδας, ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, απλώνεται στο κέντρο περίπου του ορεινού όγκου του Ψηλορείτη, σε υψόμετρο 1.450.

Τα μιτάτα που είναι διεσπαρμένα στο οροπέδιο, περίτεχνα ξερολιθικά κτίσματα θολωτής μορφής, χρησιμοποιούνται ως εποχικά καταλύματα βοσκών ή χώροι αποθήκευσης και ωρίμανσης των τυριών τους.

Το Ιδαίο Άντρο

Tο Ιδαίο Άντρο, στο οροπέδιο της Νίδας (υψόμετρο 1.499), είναι ένα από τα σημαντικότερα λατρευτικά σπήλαια της μινωικής Κρήτης, καθώς συνδέεται με τον Δία.

Κατά τη μυθολογία, εδώ γεννήθηκε ο Δίας, ενώ σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή γεννήθηκε στο Δικταίο Άντρο και ανατράφηκε εδώ θηλάζοντας την Αμάλθεια.

Η συστηματική αρχαιολογική έρευνα στο Ιδαίο Άντρο, που πραγματοποιήθηκε από την Αρχαιολογική Εταιρεία και τους Ιωάννη και Έφη Σακελλαράκη, τεκμηρίωσε την ανθρώπινη παρουσία στο σπήλαιο από την 4η χιλιετία π.Χ. έως τον 5ο αιώνα μ.Χ.

Λατρευτική χρήση του σπηλαίου υποδηλώνεται πρώτη φορά στο β’ μισό της 2ης χιλιετίας π.Χ.

Τη μεγαλύτερη προσέλευση επισκεπτών είχε ο ιερός χώρος κατά τους Γεωμετρικούς και τους Αρχαϊκούς Χρόνους (10ος-6ος αιώνας π.Χ.).

Η σπουδαιότητα του σπηλαίου τεκμηριώνεται από τα πολυάριθμα και βαρύτιμα αφιερώματα: αγγεία διαφόρων μεγεθών, περίτεχνα σκεύη, ειδώλια, μοναδικές σφραγίδες από ελεφαντόδοντο, κοσμήματα, μικρογραφικά αγγεία από χρυσό και περιδέραια από ημιπολύτιμους λίθους.

Ξεχωριστής αναφοράς χρήζουν οι χάλκινες αναθηματικές ασπίδες του 8ου-7ου αιώνα π.Χ. με εγχάρακτες και σφυρήλατες παραστάσεις, από τα εκλεκτότερα έργα τέχνης του αρχαίου κόσμου.

Οι γραπτές πηγές των Κλασικών Χρόνων (5ος αιώνας π.Χ.) αναφέρονται στη λατρεία που ασκήθηκε στο σπήλαιο, αποδίδοντας σε αυτή μυστηριακό και χθόνιο χαρακτήρα.

Επιγραφές φανερώνουν ότι είχε εγκαθιδρυθεί στο σπήλαιο ισχυρό ιερατείο, στο οποίο κατέβαλλαν ετήσια εισφορά κρητικές πόλεις.

Κατά τους Ελληνιστικούς και τους Ρωμαϊκούς χρόνους (4ος αιώνας π.Χ.-4ος αιώνας μ.Χ.) το σπήλαιο συνέχισε να αποτελεί άκρως σημαντικό λατρευτικό κέντρο.

Πεζοπορικές διαδρομές στην ευρύτερη περιοχή των Ανωγείων

Η ανάβαση στην κορυφή του Ψηλορείτη (Τίμιος Σταυρός) είναι δύσκολη, πολύωρη και γίνεται κυρίως τους καλοκαιρινούς μήνες λόγω των αντίξοων καιρικών συνθηκών.

Απαιτούνται κατάλληλος ορειβατικός εξοπλισμός, προμήθειες σε τρόφιμα και νερό, καθώς και καλή φυσική κατάσταση.

Όμορφες πεζοπορικές διαδρομές προσφέρει η περιήγηση στο Φυσικό Πάρκο Ψηλορείτη, που έχει ενταχθεί στο Δίκτυο των Παγκόσμιων Γεωπάρκων της UNESCO.

*Οι φωτογραφίες που περιλαμβάνονται στο παρόν άρθρο προέρχονται στο σύνολό τους από το διαδικτυακό τόπο του Δήμου Ανωγείων (anogeia.gr).