Θοδωρής Παπακώστας: «Οι ίδιοι επιλέγουμε να μας βάλουμε αλυσίδες»

Η επιθυμία σας για την αρχαιολογία πώς άρχισε;

Από πολύ μικρός ήθελα να ασχοληθώ με την ανακάλυψη του παρελθόντος. Δεν είχα καταλήξει αν θέλω να είναι απαραίτητα ιστορία ή αρχαιολογία. Η αρχαιολογία μού άρεσε γιατί είχε τα υλικά κατάλοιπα, κάτι πιο απτό.

Είναι περισσότερο εξερευνητική επιστήμη, μέσα από την οποία μπορείς να βρεις και κάτι που δεν υπήρχε καθόλου ως γνώση μέχρι τη στιγμή που κάνεις την έρευνα.

Κρατάω αυτό που μου είπατε, η διερεύνηση του παρελθόντος. Τι κάνει ένα μικρό παιδί που έχει όλη τη ζωή μπροστά του να θέλει ν’ ανακαλύψει το παρελθόν και όχι το μέλλον;

Αρχικά θα έλεγα ότι είναι η περιέργεια και η φαντασία για το τι κόσμοι υπήρχαν. Είναι ίδια λογική με το να βλέπεις και να απολαμβάνεις μια ταινία όπως «Ο άρχοντας των δαχτυλιδιών» ή ο «Χάρι Πότερ», ιστορίες άλλων λαών και πολιτισμών.

Εξιτάρει τη φαντασία και αναρωτιέσαι τι συνέβη τότε. Είναι πολύ ενδιαφέρουσα η ιστορία πάντα που αφηγείται το πώς ήταν οι άνθρωποι που υπήρξαν και έφτιαξαν πολιτισμούς, τόσες χιλιάδες χρόνια πριν. Είναι ένα πάρα πολύ όμορφο ταξίδι του μυαλού.

Δεν είναι πιο ελκυστικές για ένα παιδί οι φανταστικές ιστορίες που αφορούν το μέλλον;

Γιατί να είναι για ένα παιδί πιο ελκυστικό το μέλλον; Το παιδί και ο νεαρός ενήλικος δεν έχουν συναίσθηση του παρόντος και του μέλλοντος. Εχουν την ψευδαίσθηση της αιωνιότητας. Δεν αντιλαμβάνονται το πέρασμα του χρόνου, το πρόσκαιρο της ανθρώπινης ύπαρξης. Αυτά τα ανακαλύπτουμε αργότερα στην ενήλικη ζωή μας.

Ερχεται στο μυαλό μου τώρα η φράση «στερνή μου γνώση να σ’ είχα πρώτα». Ολοι κάποια στιγμή το έχουμε σκεφτεί, αναλογιζόμενοι ότι αν ξεκινούσαμε από την αρχή με κάποια πράγματα, ενδεχομένως θα ήμασταν πιο συνεπείς σε κάποια άλλα κ.λπ.

Το παιδί ζει περισσότερο για το τώρα. Και το τώρα είναι η τελευταία στιγμή του παρελθόντος, η πιο πρόσφατη. Το μέλλον δεν υφίσταται, ενώ το παρελθόν υφίσταται.

Μπήκατε ποτέ στη διαδικασία να σκεφτείτε κάτι ανάλογο;

Θεωρώ ότι μέσα από αρκετούς κόπους και δυσκολίες δικαιώθηκα με την επιλογή μου. Το να προσπαθήσεις να βιοποριστείς από την αρχαιολογία στην Ελλάδα είναι κάτι τρομακτικά δύσκολο.

Πολλοί μαθητές με ρωτάνε «Να πάω αρχαιολογία, θα έχει μέλλον, θα με εξασφαλίσει;». Ερχομαι στη δύσκολη θέση να τους πω ότι ακόμη στην Ελλάδα αυτό δεν μπορεί να τους το εγγυηθεί κανείς. Είναι τρομακτικά δύσκολο.

Εγώ έκανα αυτό το «άλμα πίστης» και τόλμησα, εφόσον δεν πέρασα στις Πανελλαδικές – το λέω εμφατικά ότι κόπηκα δύο φορές -, να φύγω και να σπουδάσω στο εξωτερικό.

Πήγα στη Βρετανία, όπου έκανα και το προπτυχιακό και το μεταπτυχιακό μου στην προϊστορική αρχαιολογία. Επέστρεψα στην Ελλάδα και για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα ήταν πάρα πολύ δύσκολο να βρω δουλειά.

Εχω εργαστεί ως σερβιτόρος, σε ξενοδοχεία, και ως βοηθός κρεοπώλη. Εχω καθαρίσει κοτόπουλο, έχω κόψει σνίτσελ. Εμπειρίες!

Κυνηγήσατε εμμονικά το όνειρό σας.

Και για ένα μεγάλο διάστημα φαινόταν πολύ μακρινό. Αρχισα να διδάσκω αγγλικά και πίστευα ότι αυτό θα είναι μια προσωρινή κατάσταση. Ομως κράτησε 12 χρόνια.

Πώς ξεφύγατε από τις αίθουσες διδασκαλίας;

Κατάφερα να μπω για ένα διάστημα στο Μουσείο Θεσσαλονίκης, έπειτα ξεκίνησα το διδακτορικό μου στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο. Και φυσικά συνέχισα να διδάσκω αγγλικά. Το μεγάλο μπαμ όμως έγινε μέσω του Instagram, όταν ήμουν στο απόλυτο σκοτάδι και τον ζόφο της ανεργίας.

Κόντευα να κλείσω τα 40 και έβλεπα ότι δεν υπάρχει φως για επαγγελματική αποκατάσταση – παρά μόνο κάποιες συμβάσεις ολιγόμηνες. Ετσι ξεκίνησα στον προσωπικό μου λογαριασμό στο Instagram να κάνω δημοσιεύσεις για την αρχαιότητα.

Σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα διογκώθηκε. Αρχισε να συσσωρεύεται ένα φιλομαθές κοινό, το οποίο ζητούσε όλο και περισσότερες πληροφορίες. Εβαζα και λίγο χιούμορ, το έκανα και πιο ποπ και το αποκάλεσα ποπ εκδοχή της αρχαιολογίας.

«Πού να φανταζόταν ο Εξηκίας ότι 2.500 χρόνια μετά θα τον θαύμαζαν για τη ζωγραφική του». Θυμάμαι αυτήν τη λεζάντα, αν δεν κάνω λάθος, σε μία από τις πρώτες αναρτήσεις σας μιλώντας για ένα αγγείο.

Ναι, γιατί έτσι αντιλήφθηκα ότι υπάρχει ένα πεδίο πολύ αξιόλογο που μπορεί να επικοινωνηθεί – η επιστήμη της αρχαιολογίας στο ευρύ κοινό μέσα από τα κοινωνικά δίκτυα. Ετσι δημιουργήθηκε το Archaeostoryteller στο Instagram.

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι πολύ γοητευτικά, από την άλλη πώς μπορεί να διασφαλιστεί η σοβαρότητα, η εγκυρότητα και ο σεβασμός μιας επιστήμης;

Πολύ καλά κάνεις και με ρωτάς. Σαφώς είναι σοβαρή επιστήμη η αρχαιολογία, αλλά είναι οικουμενική και ανθρώπινη. Αφορά τους πάντες. Ολοι από κάπου προήλθαμε, ανήκουμε σε αυτό το σύνολο της ανθρωπότητας, γι’ αυτό είπα ότι είναι οικουμενική επιστήμη.

Αυτοί είναι οι λόγοι που αξίζει να επικοινωνηθεί στο ευρύ κοινό, που είναι ο φυσικός αποδέκτης της. Το καλό και το κακό ταυτοχρόνως με τα κοινωνικά δίκτυα είναι ότι οποιοσδήποτε μπορεί να βγει και να πει οτιδήποτε.

Υπάρχουν πάρα πολλά προφίλ που μεταφέρουν αρχαιογνωστική πληροφορία και ενδεχομένως έχουν λάθη, ανακρίβειες ή ακόμη και παρερμηνείες. Γι’ αυτό θεωρώ ότι αξίζει να βγούμε μπροστά άνθρωποι που κατέχουμε την κάθε επιστήμη και συνειδητά με σεβασμό να μεταφέρουμε την πληροφορία.

Δεν θα κάνουμε επιστήμη στα κοινωνικά δίκτυα. Η επιστήμη ανήκει στον φυσικό της χώρο που είναι η ανασκαφή, η έρευνα, τα συνέδρια.

Η επικοινωνία της όμως μπορεί να βγει και παραέξω. Καλώς ή κακώς, είναι στη διακριτική ευχέρεια του αναγνωστικού κοινού να επιλέξει από ποιους θα πάρει την κάθε πληροφορία. Δεν μπορώ εγώ ν’ αρχίσω να μιλάω για θέματα υγείας ή διατροφής.

Αν μου επιτρέπετε, ένας από τους λόγους που έχετε επιτυχία είναι το ότι το αντιμετωπίσατε από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με ευθύνη – όπως και στο βιβλίο σας «Χωράει όλη η αρχαιότητα σε ένα ασανσέρ;» (εκδόσεις Keybooks).

Μα αν παρατηρήσουμε θα δούμε ότι όσο περισσότερες γνώσεις έχει κάποιος για την επιστήμη του, τόσο πιο δύσκολα αποτολμά να επεκταθεί και σε άλλους κλάδους. Γιατί όσο ανακαλύπτεις, τόσο αντιλαμβάνεσαι πόσα ακόμα δεν ξέρεις.

Ανοίγεις μια πόρτα για να μπεις σε ένα δωμάτιο και ανακαλύπτεις ότι υπάρχουν άλλες δέκα. Γι’ αυτό και δεν αγγίζω ποτέ θέματα άλλων ιστορικών περιόδων πέραν των δύο ειδικοτήτων των σπουδών μου.

Από την ενασχόλησή σας με την αρχαιολογία ποια ήταν η δική σας ανακάλυψη;

Η μεγαλύτερη συνειδητοποίηση είναι πόσο καταραμένο θαύμα είναι ο άνθρωπος: η νόησή του, η αντίληψή του, η δύναμή του για απίστευτη δημιουργία – καλλιτεχνική και όχι μόνο. Επίσης ότι δεν υπάρχει αυτό που λέμε ανθρώπινη φύση. Υπάρχει η βιολογία σαφώς. Ομως ο άνθρωπος «έσπασε» τη φύση του – έφτιαξε τα πρώτα εργαλεία – και ήταν το μοναδικό έμβιο ον στο ηλιακό σύστημα που δεν υπάκουσε στους νόμους της φύσης αλλά έχτισε τον κόσμο γύρω του.

Αυτό είναι συγκλονιστικό και συνάμα απελευθερωτικό γιατί διδάσκει ότι τελικά όλα τα μπορούμε. Συμπλέγματα ή αλυσίδες που βάζουμε στους εαυτούς μας είναι διότι εμείς το επιλέξαμε. Ενα μεγάλο δώρο της αρχαιολογίας είναι ότι σε κάνει ανθρωπιστή.

Θα συμφωνήσετε ότι η γενική εικόνα της αρχαιολογίας φαίνεται τόσο βαρετή; Γιατί πιστεύετε ότι συμβαίνει αυτό;

Για να φτάσω εδώ και ν’ ασχολούμαι με τον συγκεκριμένο τρόπο, έχω λάβει ερεθίσματα από πλειάδα άλλων συναδέλφων που ασχολούνται με την επιστήμη της αρχαιολογίας. Το γεγονός ότι αυτό που κάνω αγκαλιάστηκε από πολλούς συναδέλφους είναι μια απόδειξη ότι οι άνθρωποι της επιστήμης δεν είναι τόσο συντηρητικοί ή βαρετοί.

Οντως υπήρχε για μεγάλο χρονικό διάστημα η εικόνα που περιέγραψες, γιατί την αρχαιότητα τη φανταστήκαμε πολύ βαριά. Θέλαμε να την τιμήσουμε και τη βάλαμε σε ένα βάθρο. Την ηρωοποιήσαμε, την κάναμε ταμπού. Την αντιμετωπίσαμε σαν την «ιερή αγελάδα» που δεν μπορείς να την αγγίξεις. Αλλά έτσι όμως δεν μπορείς να τη γνωρίσεις.

Αυτή την αντιμετώπιση που μου περιγράφετε την είχατε δει στο περιβάλλον μέσα στο οποίο μεγαλώσατε;

Μεγάλωσα σε μονογονεϊκή οικογένεια, μόνο με τη μητέρα μου, όπως και εκατοντάδες άλλα παιδιά, από την οποία πήρα πολλά.

Αρα, η έλλειψη του πατέρα σας συνδέεται με την επιθυμία σας ν’ ανακαλύψετε το παρελθόν;

Βεβαιότατα. Τα έχω συζητήσει στην ψυχοθεραπεία μου. Αλλά τελικά δεν ήταν τραύμα, γιατί μια χαρά μεγάλωσα. Ο άνθρωπος είναι προσαρμοστικό ον. Δεν βίωσα κάποιο βίαιο διαζύγιο σε ευαίσθητη ηλικία.

Σαφώς τα δεδομένα της ζωής του καθενός πυροδοτούν κάποιες αναζητήσεις και αποτελούν έναυσμα για ν’ αναζητήσει άλλα μονοπάτια στη ζωή του. Ναι, πράγματι, υπάρχει μια καταλυτική σχέση.

Αν είχα μεγαλώσει σε μια τυπική οικογένεια, μπορεί να μην είχα αναπτύξει τη συγκεκριμένη ψυχοσύνθεση και τις συγκεκριμένες ανάγκες αναζήτησης του παρελθόντος.