Η Παντάνασσα και οι Άγιοι Θεόδωροι, στολίδια του Μυστρά

Η απόφαση που έλαβε περί τα μέσα του 13ου αιώνα ο Γουλιέλμος Β’ Bιλεαρδουίνος, ηγεμόνας του Πριγκιπάτου της Αχαΐας, να ανεγερθεί κάστρο σε ένα πρόβουνο του επιβλητικού Tαΰγετου, στην κορυφή του λόφου του Μυζηθρά, στάθηκε η απαρχή της δημιουργίας της περίφημης καστροπολιτείας του Μυστρά, της ξακουστής πολιτείας των Καντακουζηνών και των Παλαιολόγων.

Δύο από τα σημαντικότερα μνημεία του Μυστρά, της πολιτείας που άκμασε τους δύο τελευταίους αιώνες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και αποτέλεσε την πρωτεύουσα του Δεσποτάτου του Μορέως, είναι η Παναγία η Παντάνασσα και οι Άγιοι Θεόδωροι, στη συνοικία της Κάτω Χώρας.

Η Παντάνασσα, καθολικό της ομώνυμης μονής και έργο του πρωτοστράτορα (βυζαντινού αξιωματούχου) Ιωάννη Φραγκόπουλου, εγκαινιάστηκε το Σεπτέμβριο του 1428.

Από αρχιτεκτονικής απόψεως, η Παντάνασσα συναριθμείται στο λεγόμενο μικτό τύπο του Μυστρά, καθώς συνδυάζει τους ρυθμούς της τρίκλιτης βασιλικής με νάρθηκα στο ισόγειο και του πεντάτρουλου σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού στον όροφο, ενώ εμφανείς είναι οι γοτθικές επιδράσεις κυρίως στη δυτική όψη και στο καμπαναριό.

Ο αρχικός ζωγραφικός διάκοσμος του ναού (έργο τριών ζωγράφων κωνσταντινουπολίτικης καταγωγής, περί το 1430), που διατηρείται στο υπερώο και στην οροφή, εντάσσεται στην εν γένει παλαιολόγεια παράδοση, έχοντας όμως δεχτεί και δάνεια από τη Δυτική τέχνη.

Αντίθετα, οι μεταβυζαντινές παραστάσεις (17ος-18ος αιώνας) στα χαμηλότερα τμήματα του ναού, στο ισόγειο και στο νάρθηκα, έχουν επαρχιακό χαρακτήρα.

Η εκκλησία των Αγίων Θεοδώρων, αρχικά καθολικό και στη συνέχεια κοιμητηριακός ναός της μονής Βροντοχίου, βρίσκεται δίπλα στην Παναγία Οδηγήτρια (Αφεντικό).

Ιδρύθηκε λίγο πριν από το 1296 από τους μοναχούς Παχώμιο και Δανιήλ.

Οι Άγιοι Θεόδωροι διατηρούν τα γενικά γνωρίσματα του ηπειρωτικού οκταγωνικού ναού, σε συνδυασμό όμως με ορισμένες αξιοπρόσεκτες τροποποιήσεις.

Στις τέσσερις γωνίες του ναού διαμορφώνονται ισάριθμα παρεκκλήσια, από τα οποία τα ανατολικά είχαν ταφικό χαρακτήρα.

Το ξεχωριστό αυτό μνημείο δέχτηκε μεταγενέστερα την προσθήκη ενός νάρθηκα με διώροφα πυργόσχημα παρεκκλήσια στα δυτικά και μιας κλειστής στοάς στα βόρεια.

Στο εσωτερικό του ναού διατηρείται μέρος του αρχικού διακόσμου, που χρονολογείται στα τέλη του 13ου αιώνα.

Οι χαμηλότερες επιφάνειες κοσμούνται με σειρά ολόσωμων στρατιωτικών αγίων, ενώ στα ανώτερα τμήματα διατηρούνται σκηνές από το Θεομητορικό κύκλο, το Δωδεκάορτο, τα Πάθη και την Ανάσταση του Xριστού, καθώς και από το βίο του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου.