«Η αλήθεια δέχεται επίθεση παντού στον κόσμο»

Ο Δον Κιχώτης είναι το μακρινό πρότυπο για τον Κισότ, τον νέο ήρωα του Σαλμάν Ρούσντι στο πρόσφατο μυθιστόρημά του, που μεταφράστηκε στα ελληνικά (από τον Γιώργο Μπλάνα στις εκδ. Ψυχογιός). Ο ήρωας περιπλανιέται στον αιώνα του «Ολα-Μπορούν-Να-Συμβούν» και νιώθει θύμα εκείνης της «αυξανόμενα κυρίαρχης ψυχολογικής διαταραχής, στην οποία τα όρια μεταξύ αλήθειας και ψέματος γίνονται θολά και δυσδιάκριτα». Εδώ, ακόμη και «άντρες με άσχημα μαλλιά θα μπορούσαν να γίνουν πρόεδροι» (ή άνθρωποι που υποδύθηκαν κάποτε τους προέδρους, όπως γράφει το πρωτότυπο). Αλλά και ο Κισότ μια εφεύρεση είναι. Του μέτριου συγγραφέα κατασκοπευτικών θρίλερ Σαμ ΝτιΣαμπ, ο οποίος αποφασίζει να αλλάξει ταυτότητα ύστερα από τη μετωπική σύγκρουση με την εποχή του: «Από την εγγύτητα με μια συγκαλυμμένη πραγματικότητα, στην οποία τίποτα δεν ήταν αξιόπιστο, η προδοσία ήταν παντού, οι ταυτότητες γλιστρούσαν και άλλαζαν, η δημοκρατία ήταν εξαγοράσιμη… δεν μπορούσες να εμπιστευθείς τους συμμάχους, οι πληροφορίες ήταν εξίσου συχνά άνθρακες και θησαυρός και ο πατριωτισμός ήταν μια αρετή για την οποία δεν θα υπήρχε ποτέ αναγνώριση ή ανταμοιβή».

Οι ήρωες φοράνε, αλλάζουν και πετάνε τις μάσκες τους σε ένα παιχνίδι ταυτοτήτων. Ο ίδιος ο Κισότ έχει έναν φανταστικό γιο, τον Σάντσο, ερωτεύεται την τηλεοπτική σταρ Σάλμα στην οποία στέλνει επιστολές πάθους δηλώνοντας παντοτινός ιππότης της, παρατηρεί τους κατοίκους μιας πόλης να μετατρέπονται σε μαστόδοντα που «παίρνουν τα παιδιά τους από το σχολείο και περιφρονούν τη μόρφωση» (μια αναφορά στον «Ρινόκερο» του Ιονέσκο). Ο ΝτιΣαμπ περνά κρίση μέσης ηλικίας, συγχέει τα όρια τέχνης και ζωής, ανακαλύπτει το οικογενειακό μυστικό που σβήνει το αφήγημα της ζωής του. Συγκεκαλυμμένα ο Σαλμάν Ρούσντι ενσωματώνει μέσα στο μυθιστόρημα και τις δικές του ανησυχίες ως συγγραφέα που πειραματίζεται με τη φόρμα («υπήρξε μια στιγμή στο γράψιμο όπου ένας χαρακτήρας πήρε πιο σημαντικό ρόλο από αυτόν που οραματίστηκε αρχικά για κείνον ο συγγραφέας του»), την ψυχική απόσταση από τη γενέτειρά του, Ινδία – ελέω Μόντι -, την απόσταση από την αμερικανική κοινωνία που καταναλώνει τηλεοπτικές εκπομπές, fake news και αλγορίθμους σαν να ήταν η πραγματικότητα. Τις στιγμές μάλιστα που υπερασπίζεται την αφήγηση με αρχή, μέση και τέλος υπερτερεί έναντι του πληθωρικού εαυτού του που νιώθει την ανάγκη να «φορτώσει» τα πολλαπλά επεισόδια με αναφορές στην ποπ κουλτούρα της εποχής. Ο συγγραφέας, που από το 2000 ζει στις ΗΠΑ, απάντησε σε ορισμένες ερωτήσεις για την επικαιρότητα (ολόκληρη η συνέντευξη θα δημοσιευτεί στην ιστοσελίδα των «ΝΕΩΝ»).

Οπως συμβαίνει σε όλους τους νοήμονες ανθρώπους, o Πούτιν μού προκαλεί ναυτία, με αηδιάζει. Και από την άλλη, είναι αυτή η έκφραση ρωσοφιλίας που είδαμε στον Τραμπ και σε ορισμένους από τους δουλοπρεπείς ομοϊδεάτες του στο Fox News.

Η φαντασία δεν είναι ένα αντίδοτο στην πραγματικότητα, ούτε όταν θολώνουν τα όρια ανάμεσα στο αληθινό και το ψεύτικο. Η φαντασία είναι ο πιο σίγουρος δρόμος για να φτάσεις στην αλήθεια, ειδικά σε μια εποχή όπου η κοινοτοπία ταυτίζεται με τα πιο μπανάλ ψεύδη. Η πραγματικότητα, άλλωστε, δέχεται επίθεση παντού στον κόσμο: την Αγγλία, τη Ρωσία, την Ινδία – παντού. Οπότε είναι καθήκον της λογοτεχνίας να δημιουργήσει φόρμες που θα εκφράζουν αυτό που μοιάζει «φαντασμαγορικό» στον κόσμο μας – κάτι που εγώ θεωρώ ότι είναι η «καθημερινή μας ζωή».

Η λογοτεχνία δεν αφορά καθόλου την αίσθηση ανακούφισης ή φυγής από την πραγματικότητα. Η ιδέα της μάσκας είναι ένας τρόπος να εκφράζεις την αλήθεια – με την έννοια ότι δημιουργούμε περσόνες για τους εαυτούς μας και στη συνέχεια η μάσκα μπορεί να καλύψει το πρόσωπό μας. Και, ναι, η ταυτότητα είναι κεντρικό θέμα μέσα στο μυθιστόρημα – αλλά η «ταυτότητα» σημαίνει διαφορετικά πράγματα για διαφορετικούς ανθρώπους. Στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής τα ζητήματα της ταυτότητας φύλου και του ρατσισμού βρίσκονται πλέον στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης. Στην Αγγλία αυτό το είδος της μετα-αυτοκρατορικής αντίληψης μπερδεύει την κατάσταση. Στην Ινδία η ταυτότητα συνδέεται κατά κύριο λόγο με την πίστη και τις κάστες.

Αυτό που μου αρέσει στον Θερβάντες, όπως και στον Ομηρο, είναι η παιγνιώδης διάθεσή τους. Το ίδιο ισχύει για συγγραφείς όπως ο Καλβίνο και ο Μπόρχες. Ελπίζω το μυθιστόρημά μου να διαθέτει κάτι από αυτή την παιχνιδιάρικη αίσθηση.

Για την Ινδία

«Είμαι υπέρ του κοσμικού κράτους, ο Μόντι όχι»

Γράφετε στο μυθιστόρημα για την Αδελφή του Σαμ: «Η βάναυση επιδείνωση της κατάστασης της ινδικής κοινωνίας τής επέτρεπε να πιστεύει με όλο και περισσότερη θέρμη πως δεν ήθελε πια καμία σχέση μ’ αυτή την ολοένα και πιο απαίσια χώρα και ταυτόχρονα την πλήγωνε πιο βαθιά απ’ όσο ήθελε να παραδεχτεί». Ποια είναι πλέον τα δικά σας αισθήματα για τη γενέτειρά σας;
Μεγάλο και δύσκολο ερώτημα. Πρέπει να είμαι λακωνικός: υποστηρίζω την ιδέα ενός κοσμικού κράτους στην Ινδία και ο κ. Μόντι είναι αντίπαλος αυτής της ιδέας. Δυστυχώς εκείνος είναι πρωθυπουργός, ενώ εγώ δεν είμαι.