Η βία κατά των γυναικών σε έξαρση

Γράφει η Ανατολή Π.Κωνσταντινίδου

Την περίοδο της πανδημίας του κορονοϊού μαζί με την υγειονομική κρίση διαπιστώσαμε και την κρίση στην οικογένεια και γενικότερα στις ανθρώπινες σχέσεις. Μία κρίση που κλιμακώθηκε όχι μόνο από απλά περιστατικά άσκησης σωματικής βία κατά των γυναικών, ψυχολογικής ή λεκτικής βίας. Μιλάμε για γυναίκες που έχασαν τη ζωή τους από τους συντρόφους και τους συζύγους τους γιατί ποτέ δεν τόλμησαν να μιλήσουν είτε από φόβο είτε από ντροπή και κάποιες που μίλησαν αλλά οι αρχές δεν έδρασαν άμεσα.

Είναι γυναικοκτονία

Η έμφυλη βία είναι μία θλιβερή πραγματικότητα στην Ελλάδα και σε όλο τον κόσμο. Η γυναίκα εξακολουθεί να υποτιμάται και να αντιμετωπίζεται συχνά με τρόπους που δεν τιμούν το ανθρώπινο γένος. Η γυναικοκτονία είναι ένας όρος για το έγκλημα μίσους  που βασίζεται στο φύλο ο οποίος γενικά ορίζεται ως «η δολοφονία γυναικών (ή κοριτσιών) επειδή είναι γυναίκες», αν και οι ορισμοί ποικίλλουν ανάλογα με το πολιτισμικό τους πλαίσιο. Ο όρος σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων EIGE  προέρχεται από τη λέξη “femicidio” από το αγγλικό  (“femicide” ήτοι γυναικοκτονία) και χρησιμοποιείται εκτενώς στη Λατινική Αμερική ως χρήσιμο εργαλείο για την αντιμετώπιση της ανησυχητικής κλιμάκωσης των πολύ βίαιων δολοφονιών γυναικών και κοριτσιών. Εισήχθη παράλληλα η λέξη προκειμένου να αποτυπωθεί το στοιχείο της ατιμωρισίας και της θεσμικής βίας λόγω έλλειψης λογοδοσίας και επαρκούς ανταπόκρισης από την πλευρά του κράτους όταν διαπράττονται τέτοιες δολοφονίες.

Ο δεύτερος όρος χρησιμοποιείται όταν  διακυβεύεται η ευθύνη του κράτους. Ο όρος κατά το EIGE περιλαμβάνει μεταξύ άλλων τη δολοφονία γυναίκας ως αποτέλεσμα άσκησης βίας από ερωτικό σύντροφο, τον βασανισμό και τη δολοφονία γυναίκας ως αποτέλεσμα μισογυνισμού, τη δολοφονία γυναικών και κοριτσιών ως «εγκλήματα για λόγους τιμής», τη στοχευμένη δολοφονία γυναικών και κοριτσιών στο πλαίσιο ένοπλων συγκρούσεων, τη δολοφονία γυναικών λόγω προίκας, τη δολοφονία γυναικών και κοριτσιών εξ’ αιτίας του σεξουαλικού προσανατολισμού τους και της ταυτότητας φύλου, τη δολοφονία αυτόχθονων γυναικών και κοριτσιών εξαιτίας του φύλου τους, βρεφοκτονία και εμβρυοκτονία βασισμένη στην επιλογή φύλου, περιπτώσεις γυναικοκτονίας οι οποίες συνδέονται με τον ακρωτηριασμό των γυναικείων γεννητικών οργάνων, κατηγορίες μαγείας, περιπτώσεις γυναικοκτονίας οι οποίες συνδέονται με συμμορίες, το οργανωμένο έγκλημα, εμπόρους ναρκωτικών και την εμπορία γυναικών και κοριτσιών. Στις 26 Νοεμβρίου του 2012 με αφορμή τη Διεθνή Ημέρα Εξάλειψης της Βίας κατά των Γυναικών υπογράφηκε στη Βιέννη η διακήρυξη για τη γυναικοκτονία γνωστή ως Διακήρυξη της Βιέννης για τη γυναικοκτονία.

Σε εθνικό επίπεδο εγκύκλιος για γυναικοκτονίες και ενδοοικογενειακή βία

Τα περιστατικά δολοφονίας γυναικών που πληθαίνουν το τελευταίο διάστημα, όπως και οι αυξανόμενες περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας, οδήγησαν τον Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου, Βασίλειο Πλιώτα, στην έκδοση υπ’αριθμ.12/3-11-2021 εγκυκλίου  προς όλους τους εισαγγελείς της χώρας, προκειμένου να βρίσκονται σε απόλυτη επαγρύπνιση για την αντιμετώπιση των εγκληματικών πρακτικών που έχουν προκαλέσει αίσθηση, με θύματα γυναίκες και ευάλωτα άτομα. Μεταξύ άλλων αναφέρεται και στο έγκλημα της γυναικοκτονίας: “Με αφορμή αυτές τις καταστάσεις και στη χώρα μας, ευρέως, οι περιπτώσεις αφαίρεσης της ζωής γυναίκας, ιδίως από σεξιστικά κίνητρα, «λόγους τιμής», σκοπούς εμπορίας ανθρώπων και οικονομική εκμετάλλευση, αποδίδονται με τον όρο «γυναικοκτονία» και γίνεται λόγος για ανάγκη δια κριτής τυποποιημένης ποινικής πρόβλεψης ή και για αναγωγή αυτής ως διακεκριμένης παραλλαγής της ανθρωποκτονίας του άρθρου 299 ΠΚ. Διεθνώς, σε αρκετές χώρες, καθώς το φαινόμενο δεν είναι μόνο ελληνικό αλλά έχει προσλάβει παγκόσμιες διαστάσεις, υιοθετήθηκε και νομοθετικά η θεώρηση αυτή”.

 Η βία κατά των γυναικών στην Ευρώπη

“Τα αποτελέσματα της δημοσκόπησης του Ευρωβαρόμετρου επιβεβαιώνουν αυτό που γνωρίζουμε ήδη: η πανδημία του κορονοϊού  επηρέασε δυσανάλογα τις γυναίκες και τα κορίτσια με μυριάδες τρόπους”, δήλωσε ο Ευρωβουλευτής Ρόμπερτ Μπίντρον, ο οποίος προεδρεύει της Επιτροπής Δικαιωμάτων των Γυναικών και Ισότητας των Φύλων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Σχεδόν τρεις στις τέσσερις γυναίκες στην Ευρωπαϊκή Ένωση  πιστεύουν ότι η πανδημία της COVID-19 προκάλεσε αύξηση της σωματικής και ψυχολογικής βίας εναντίον τους, σύμφωνα με δημοσκόπηση του Ευρωβαρόμετρου. Η δημοσκόπηση αυτή, που έγινε για λογαριασμό του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ενόψει της Ημέρας της Γυναίκας στις 8 Μαρτίου, δείχνει ότι το 77% των γυναικών στην Ε.Ε πιστεύει ότι η πανδημία προκάλεσε αύξηση στην έμφυλη βία στις χώρες τους, κάτι που δηλώνουν οι 9 στις 10 γυναίκες που ρωτήθηκαν στην Ελλάδα και την Πορτογαλία. Στην ερώτηση πώς θα αντιμετωπιστεί το πρόβλημα, το 58% των γυναικών απάντησε ότι θα πρέπει να καταστεί ευκολότερη η καταγγελία έμφυλης βίας.

Μηδενική ανοχή στη βία κατά των γυναικών

H επίτροπος Ισότητας Έλενα Νταλί επισημαίνει σε συνέντευξή της στα «ΝΕΑ» ότι η έμφυλη και η ενδοοικογενειακή βία αυξήθηκαν κατακόρυφα στην περίοδο της πανδημίας, ενώ τονίζει ότι θα πρέπει να αντιληφθούμε ότι δεν αποτελούν ενδοοικογενειακό ζήτημα, αλλά κοινωνικό πρόβλημα, που χρειάζεται και τη συμμετοχή των ανδρών για να επιλυθεί. “Η κλίμακα του προβλήματος είναι εξαιρετικά υποτιμημένη στις ευρωπαϊκές κοινωνίες” δηλώνει η επίτροπος. Τονίζει “ότι η επικύρωση της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης από το Συμβούλιο της Ευρώπης παραμένει προτεραιότητα για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Είναι το «χρυσό» πρότυπο όσον αφορά την πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας. Ενώ όλα τα κράτη μέλη έχουν υπογράψει τη Σύμβαση, μέχρι σήμερα, μόνο 21 κράτη-μέλη έχουν γίνει συμβαλλόμενα μέρη. Αυτό σημαίνει ότι τα υπόλοιπα έξι κράτη-μέλη δεν δεσμεύονται από τα πρότυπα της Σύμβασης. Η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης έχει γίνει αντικείμενο έντονης πολιτικής συζήτησης που βασίζεται σε λανθασμένες αντιλήψεις”.

Λύσε τη Σιωπή

Το φαινόμενο της βίας κατά των γυναικών είναι σε έξαρση τα τελευταία χρόνια με κορύφωση το 2021 που είναι η “μαύρη” χρονιά για τις γυναικοκτονίες. Όλες οι γυναίκες θύματα πρέπει με κάθε τρόπο να μιλήσουν ώστε να μπορέσουν να βοηθηθούν. Η εθελοντική δράση ΛΥΣΕ ΤΗ ΣΙΩΠΗ δημιουργήθηκε το 2015 στη Θεσσαλονίκη με σκοπό να προτρέψει και να ενθαρρύνει τις γυναίκες θύματα κακοποιητικής συμπεριφοράς να μιλήσουν. Να μην αισθάνονται ούτε φόβο ούτε ντροπή. Η εθελοντική δράση ΛΥΣΕ ΤΗ ΣΙΩΠΗ αποτελείται από εκπαιδευτικούς, δημοσιογράφους, νομικούς, ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς και ιατροδικαστή. Κάθε μέλος της δράσης ανάλογα από την επιστημονική του κατάρτιση  υποστηρίζει οποιαδήποτε γυναίκα χρειαστεί βοήθεια. Κύριο μέλημα της δράσης είναι να εκμηδενιστεί το φαινόμενο της βίας κατά των γυναικών.

Πως αναγνωρίζουμε το θύτη

Σύμφωνα με την κοινωνικό λειτουργό, σύμβουλο ψυχικής υγείας και εθελόντρια της δράσης ΛΥΣΕ ΤΗ ΣΙΩΠΗ Παναγιώτα Σαχαρίδη τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του θύτη είναι τα εξής: δεν αναλαμβάνει την ευθύνη της πράξης του, αποκρύπτει την αλήθεια, έχει κτητική συμπεριφορά με παθολογική ζήλια, έχει προβλήματα συναισθηματικής ωριμότητας,  αρκετές φορές έχει αγχώδεις διαταραχές ή και διαταραχές προσωπικότητας, έλλειψη ελέγχου των πράξεων του, θεωρεί φυσιολογικό τον τρόπο με τον οποίο φέρεται,  χαμηλή αυτοεκτίμηση με αυταρχισμό, συχνά έχει παραδοσιακές απόψεις, πιστεύει στο πατριαρχικό πρότυπο κ στην κατώτερη θέση της γυναίκας, επιρρίπτει πάντα τις ευθύνες στη σύντροφο-σύζυγο ή σε παράγοντες εξωγενείς και ποτέ δεν θα παραδεχτεί ότι φταίει.

Τα παιδιά των κακοποιημένων γυναικών

Υπάρχουν περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας όπου τα παιδιά είτε είναι μπροστά είτε ακούν τι συμβαίνει χωρίς να είναι μπροστά με συνέπειες στην ανάπτυξη και την ψυχοσύνθεση τους. Η ψυχολόγος των παιδιών στον Ξενώνα Φιλοξενίας Γυναικών του Δήμου Κορδελιού-Εύοσμου (ανήκει  στην πράξη “Ανάπτυξη Δομών και Υπηρεσιών της Τοπικής Αυτοδιοίκησης προς Όφελος των Γυναικών και για την Καταπολέμηση της Βίας- Ανάπτυξη Ξενώνων Φιλοξενίας Β’ Κύκλος στον Άξονα Προτεραιότητας 08”και είναι μέρος του δικτύου των 19 Ξενώνων της Γενικής Γραμματείας Δημογραφικής και Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων που λειτουργούν σήμερα σε όλη τη χώρα) και εθελόντρια της δράσης  ΛΥΣΕ ΤΗ ΣΙΩΠΗ Ντίνα Μενέκου αναφέρει “ότι τα παιδιά των κακοποιημένων γυναικών  κατά την προσχολική και νηπιακή ηλικία παρουσιάζουν καθυστέρηση στην ανάπτυξη του λόγου, παλινδρόμηση σε βρεφικές συμπεριφορές, είναι ιδιαίτερα προσκολλημένα στη μητέρα, επιθετικά και μιμούνται ενήλικες συμπεριφορές. Επίσης αναφέρει “ότι κατά τη σχολική ηλικία έχουν δυσκολίες στη συγκέντρωση, μειωμένη σχολική επίδοση, ενούρηση, δυσκολίες στον ύπνο, μεταπηδούν στο ρόλο του γονέα (πρόωρη ενηλικίωση), φροντίζουν τα μικρότερα αδέρφια τους και τη μητέρα τους, οι αναπτυξιακές τους ανάγκες μένουν ανικανοποίητες καθώς έχουν να αντιμετωπίσουν το γεγονός ότι ο ενήλικας μπορεί να τα βλάψει”.

Νομικό πλαίσιο ενδοοικογενειακής βίας

Η δικηγόρος και εθελόντρια της δράσης ΛΥΣΕ ΤΗ ΣΙΩΠΗ Θάλεια Νάστα αναφέρει ότι “ Ο Ν. 3500/2006, όπως αυτός τροποποιήθηκε με τον Ν . 4531/2018 μετά και την κύρωση της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης δημιουργεί ένα επαρκές νομικό πλαίσιο για την καταπολέμηση της ενδοοικογενειακής βίας. Δυστυχώς, η δικαστηριακή πρακτική έχει δείξει την τελευταία τριετία σημαντική αύξηση στα περιστατικά που εκδικάζονται τόσο σε αστικό επίπεδο (ως λόγο κλονισμού της έγγαμης συμβίωσης) όσο και σε ποινικό. Φυσικά πάντα υπάρχει πεδίο βελτίωσης του Νόμου, κυρίως σε επίπεδο φορέων που μπορούν να συνδράμουν (πχ δομές, καταφύγια). Επίσης, είναι σημαντικό να μπορέσει να δοθεί μια προτεραιότητα ώστε να επιταχύνονται οι διαδικασίες εκδίκασης των υποθέσεων αυτών λόγω  του  κατεπείγοντος του  χαρακτήρα τους”. Τονίζει  “ το μόνο σίγουρο είναι ότι το θύμα πρέπει να μην διστάσει να καταγγείλει το γεγονός, προκειμένου να κινηθεί ακόμα και αυτεπάγγελτα η νόμιμη διαδικασία. Το θύμα πρέπει να νιώσει την ασφάλεια ότι είναι επαρκή τα ένδικα βοηθήματα που μπορεί πλέον να ασκήσει”.

Γυναίκα θύμα σωματικής βίας  ή βιασμού

Ο ιατροδικαστής Κωνσταντίνος Ζησόπουλος και εθελοντής της δράσης ΛΥΣΕ ΤΗ ΣΙΩΠΗ αναφέρει “ότι η γυναίκα πρέπει άμεσα να απευθυνθεί σε ιατροδικαστή για την ορθή πιστοποίηση του βιασμού ώστε μαζί με τις εργαστηριακές εξετάσεις να γίνει και ταυτοποίηση του δράστη. Σίγουρα είναι επίπονο αλλά πρέπει να γίνει ώστε να μην χαθούν τα ίχνη. Είναι σημαντικό οι γυναίκες να γνωρίζουν ότι σε αυτή την περίπτωση θα πρέπει να μην πραγματοποιήσουν λουτρό πριν από την επίσκεψή τους στον ιατροδικαστή”. Επισημαίνει ότι “αν υποβάλει άμεσα μήνυση θα λάβει από το κατά τόπους αστυνομικό τμήμα εντολή ιατροδικαστικής εξέτασης και σε αυτή την περίπτωση η εξέταση είναι εντελώς δωρεάν και πραγματοποιείται στην πλησιέστερη δημόσια ιατροδικαστική δομή. Ενώ αν επιθυμεί να εκμεταλλευτεί το χρονικό περιθώριο του τριμήνου, τότε θα πρέπει να επισκεφθεί ένα ιδιωτικό ιατροδικαστικό ιατρείο για την πιστοποίηση των τραυμάτων και τη σύνταξη της σχετικής έκθεσης”.

Η Ανατολή Π.Κωνσταντινίδου σπουδάζει στη New Media Studies

Είναι Εκπαιδευτικός – Δημ.Σύμβουλος Πυλαίας-Χορτιάτη, πρ. Αντιδήμαρχος

Εμπνεύστρια δράσης ΛΥΣΕ ΤΗ ΣΙΩΠΗ