Πώς θα εκσυγχρονιστεί η Δημόσια Υγεία

Γράφουν οι Άγις Τσουρός, Γιάννης Κυριόπουλος και Γιώργος Χρούσος*

Η πανδημία COVID-19 αφύπνισε την ανθρωπότητα για την αναγκαιότητα επένδυσης σε συστήματα Δημόσιας Υγείας που να είναι ικανά να αντιμετωπίζουν τις σύγχρονες προκλήσεις για την υγεία του πληθυσμού. Οταν μιλάμε για Δημόσια Υγεία, δεν εννοούμε το σύστημα υπηρεσιών περίθαλψης που απευθύνεται στο άτομο/ασθενή. Εννοούμε τις υπηρεσίες και δραστηριότητες που αφορούν την πρόληψη και προαγωγή υγείας, την προστασία και παρακολούθηση της υγείας σε πληθυσμιακό επίπεδο και τη διαχείριση κρίσεων, όπως η πρόσφατη πανδημία. Η ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης και η κινητοποίηση του πολιτικού συστήματος εξαιτίας της πανδημίας δημιουργούν μια εξαιρετική δυναμική για ολοκληρωμένη αναβάθμιση της Δημόσιας Υγείας στην Ελλάδα, που έχει χρόνιες αδυναμίες και ελλείψεις.

To Ιδρυμα Μποδοσάκη προκειμένου να συνεισφέρει στην αντιμετώπιση σημαντικών προβλημάτων της ελληνικής κοινωνίας ανέλαβε την κατάρτιση τεσσάρων σχεδίων δράσης για την εξέλιξη του ελληνικού πανεπιστημίου, την αναβάθμιση της Δημόσιας Υγείας, την αντιμετώπιση βασικών περιβαλλοντικών προκλήσεων και την ενδυνάμωση της Κοινωνίας των Πολιτών στη χώρα μας. Το εγχείρημα για τη Δημόσια Υγεία είχε σαν στόχο: α) τη γενική ευαισθητοποίηση σχετικά με το ακαδημαϊκό, διεπιστημονικό-επαγγελματικό, πολιτικό, στρατηγικό και επιχειρησιακό φάσμα της σύγχρονης Δημόσιας Υγείας και β) την κατάρτιση ενός σχεδίου με παρουσίαση των βασικών στρατηγικών πυλώνων και δομικών στοιχείων (building blocks) ενός ολοκληρωμένου σύγχρονου συστήματος Δημόσιας Υγείας και τις προϋποθέσεις υλοποίησής του.

Το Σχέδιο είναι το αποτέλεσμα στενής συνεργασίας με την πανεπιστημιακή και επαγγελματική κοινότητα, καθώς και ευρύτατων διαβουλεύσεων με επιστημονικούς, πολιτικούς και κοινωνικούς φορείς. Περισσότεροι από 150 επιστήμονες συνέβαλαν στη σύνταξη του Σχεδίου, προερχόμενοι από μεγάλο φάσμα επιστημών και ειδικοτήτων. Εγινε διάλογος με τους εκπροσώπους όλων των κομμάτων στη Βουλή και με τους εκπροσώπους της τοπικής και περιφερειακής αυτοδιοίκησης, με θεσμικούς και ακαδημαϊκούς φορείς,  επιστημονικές εταιρείες και επαγγελματικούς φορείς.

Απαντώντας στις προκλήσεις

Το δικαίωμα στην υγεία είναι θεμελιώδες και απαραβίαστο. Η υγεία είναι προϋπόθεση, δείκτης και αποτέλεσμα μιας βιώσιμης κοινωνίας. Οι σύγχρονες αντιλήψεις και προσεγγίσεις για τη Δημόσια Υγεία έχουν ως σταθερό σημείο αναφοράς τους προσδιοριστές της υγείας και τους 17 στόχους για τη βιωσιμότητα των Ηνωμένων Εθνών. Οι σημαντικότεροι προσδιοριστές της υγείας και της ευεξίας αφορούν τις κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες (όπως το εισόδημα, η εκπαίδευση, πολιτισμικές ιδιαιτερότητες του πληθυσμού και τα κοινωνικά δίκτυα), τις συνθήκες διαβίωσης και εργασίας (όπως η κατοικία, το φυσικό περιβάλλον, οι γειτονιές) και τις συμπεριφορές υγείας (όπως η διατροφή, η σωματική άσκηση, η χρήση ουσιών). Οι υπηρεσίες ιατρικής περίθαλψης συμβάλλουν μόνο κατά 10%-20% στην υγεία του ατόμου.

Οι μεγάλες προκλήσεις υγείας της εποχής μας, δηλαδή: α) τα χρόνια νοσήματα, όπως είναι τα καρδιαγγειακά και μεταβολικά νοσήματα (ανάμεσα σε αυτά ο σακχαρώδης διαβήτης και η παχυσαρκία), ο καρκίνος, τα ψυχικά νοσήματα, β) οι ανισότητες στην υγεία, γ) η μικροβιακή αντοχή στα αντιβιοτικά, δ) οι αρνητικές επιδράσεις από τις περιβαλλοντικές εκθέσεις και την κλιματική αλλαγή και ε) οι επιδημίες (και πανδημίες) από λοιμώδη νοσήματα, απαιτούν ένα καλά οργανωμένο σύστημα Δημόσιας Υγείας που θα είναι διατομεακό και διεπιστημονικό. Τα συστήματα Δημόσιας Υγείας στον 21ο αιώνα δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στην ισότητα και στην ευαλωτότητα, δίνουν προτεραιότητα στα παιδιά και στους εφήβους καθώς και στις ειδικές ανάγκες των ηλικιωμένων και προάγουν πολιτικές και παρεμβάσεις που προστατεύουν την υγεία όλων.

Το παρόν Σχέδιο, το οποίο θα παρουσιαστεί στις 12 Απριλίου στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, προτείνει τη θεώρηση τεσσάρων κομβικών αξόνων για τη δημιουργία ουσιαστικών προϋποθέσεων για τη βιώσιμη αναβάθμιση του συστήματος Δημόσιας Υγείας στην Ελλάδα: τον πολιτικό, τον επιστημονικό, τον στρατηγικό και τον επιχειρησιακό. Ο πολιτικός άξονας επισημαίνει την επιτακτική ανάγκη να βρεθεί η υγεία και η ευεξία του πληθυσμού στο επίκεντρο των αποφάσεων της Πολιτείας με σκοπό την κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη, την ευημερία και τη βιωσιμότητα. Ο επιστημονικός άξονας επικεντρώνεται στην αναγκαιότητα ενσωμάτωσης των πλέον σύγχρονων εννοιών και τεκμηριωμένων προσεγγίσεων της Δημόσιας Υγείας στον 21ο αιώνα. Ο στρατηγικός άξονας εστιάζει στον επαναπροσδιορισμό των θεσμικών πλαισίων, της διακυβέρνησης και δομών της Δημόσιας Υγείας στο κέντρο και στην περιφέρεια. Ο επιχειρησιακός άξονας είναι εκείνος που θα διαμορφώσει τις συνθήκες και προϋποθέσεις υλοποίησης του όλου προγραμματισμού για τη Δημόσια Υγεία.

Στρατηγικός οδικός χάρτης

Οι προτάσεις του Σχεδίου (στρατηγικές και θεματικές) είναι ιεραρχημένες και θα μπορούσαν να συγκροτήσουν έναν στρατηγικό οδικό χάρτη με ορίζοντα το 2030. Οι πιο ουσιαστικές προτάσεις του Σχεδίου είναι οι ακόλουθες: η δημιουργία δομών και λειτουργιών διατομεακής διακυβέρνησης για την υγεία σε ανώτατο πολιτικό και επιχειρησιακό επίπεδο, η ενίσχυση του ρόλου των αιρετών Περιφερειών και των δήμων στη Δημόσια Υγεία, η αύξηση των πόρων για τη Δημόσια Υγεία με τη δημιουργία βιώσιμων υπηρεσιών προσβάσιμων σε όλους, η δημιουργία διεπιστημονικού σώματος λειτουργών Δημόσιας Υγείας, η αναδιοργάνωση του ΕΟΔΥ, η δημιουργία ενιαίου ηλεκτρονικού συστήματος δεδομένων υγείας και η θέσπιση ετήσιας έκθεσης της υγείας του πληθυσμού που θα παρουσιάζεται στη Βουλή.

Το Σχέδιο προτείνει τη θέσπιση ενός Εθνικού Διατομεακού Προγράμματος με στόχο όλα τα παιδιά, ανεξάρτητα από τις κοινωνικές συνθήκες που γεννιούνται, να έχουν ένα υγιές ξεκίνημα στη ζωή τους. Οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της υποβάθμισης της υγείας μητέρας-παιδιού έχουν ευρέως διερευνηθεί υπό την έννοια των χρόνιων νοσημάτων και με την εκτεταμένη έρευνα στο πεδίο των αναπτυξιακών απαρχών της υγείας και της νόσου. Οι προτεραιότητες για δράση είναι:  Εναρξη προσπαθειών τεκνοποίησης σε ηλικίες γονέων <35 ετών. Μείωση της υπογεννητικότητας και ενημέρωση, κίνητρα και υποστήριξη για τους γονείς. Απόλυτος σεβασμός στα δικαιώματα όλων των παιδιών σε συνθήκες ζωής, κατάλληλες υπηρεσίες, διατροφή, προσχολική, σχολική και μετασχολική εκπαίδευση και υποστήριξη των παιδιών με αναπτυξιακά ελλείμματα. Εκπαίδευση επαγγελματιών υγείας, φροντίδας και εκπαίδευσης σε σύγχρονες ολιστικές προσεγγίσεις για την υγεία των παιδιών, εφήβων και νέων. Εμφαση στην πρόληψη και την προαγωγή υγείας με ατομικά, στοχευμένα και πληθυσμιακά προγράμματα. Διασφάλιση ασφαλούς και θετικού, φυσικού και κοινωνικού περιβάλλοντος σε «πόλεις φιλικές προς τα παιδιά».

Δεδομένης της διατομεακότητας και της κεντρικής σημασίας της υγείας ως πολιτικής επιλογής σε όλες τις πολιτικές της Πολιτείας, το Σχέδιο απευθύνεται πρωτίστως στον Πρωθυπουργό και στον υπουργό Υγείας, στα πολιτικά κόμματα και στην Τοπική Αυτοδιοίκηση. Ενα κρατικό σύστημα Δημόσιας Υγείας αποτελεί επένδυση για την ανάπτυξη της χώρας και προϋπόθεση για ένα βιώσιμο μέλλον. Η δημιουργία ενός σύγχρονου συστήματος υγείας στην Ελλάδα θα μπορέσει να γίνει πραγματικότητα με διάλογο και συναίνεση των πολιτικών, επιστημονικών και κοινωνικών δυνάμεων της χώρας. Η έλλειψη αυτής της κοινής αντίληψης αποτελεί και το πρώτο μεγάλο κώλυμα σε κάθε προσπάθεια ενδυνάμωσης του συστήματος Δημόσιας Υγείας, ένα εμπόδιο που όμως μπορεί να υπερκεραστεί.

*Ο κ. Αγις Τσουρός είναι πρώην διευθυντής Πολιτικής και Διακυβέρνησης για την Υγεία και Ευεξία στον ΠΟΥ Ευρώπης, πρόεδρος Επιστημονικής Επιτροπής Σχεδίου Δράσης για τη Δημόσια Υγεία στον 21ο αιώνα του Ιδρύματος Μποδοσάκη.

Ο κ. Γιάννης Κυριόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής Οικονομικών της Υγείας, ΕΣΔΥ και Τμήμα Πολιτικών Δημόσιας Υγείας ΠΑΔΑ, αντιπρόεδρος Επιστημονικής Επιτροπής Σχεδίου Δράσης για τη Δημόσια Υγεία στον 21ο αιώνα του Ιδρύματος Μποδοσάκη.

Ο κ. Γιώργος Χρούσος είναι ομότιμος καθηγητής Παιδιατρικής & Ενδοκρινολογίας στην Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ, αντιπρόεδρος Επιστημονικής Επιτροπής Σχεδίου Δράσης για τη Δημόσια Υγεία στον 21ο αιώνα του Ιδρύματος Μποδοσάκη.