TikTok: Διαφημίσεις αυτοδιάγνωσης και influencers μπερδεύουν τους εφήβους

«Είστε στον κόσμο σας. Είστε ξεχασιάρα ή μιλάτε πάρα πολύ;» ρωτά μια διαφήμιση στο TikTok, απεικονίζοντας μια έφηβη κοπέλα να έχει όλα αυτά τα χαρακτηριστικά στην κάμερα.

Το κείμενο στο πάνω μέρος της οθόνης εξηγεί ότι αν έχετε τα παραπάνω, τότε μπορεί να έχετε διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας.

Μάλιστα την προτρέπει να… «πάρει τον έλεγχο της ΔΕΠΥ στα χέρια της σας» και να ζητήσει συμβουλές και φαρμακευτική αγωγή από την εταιρεία.

Η διαφήμιση της συγκεκριμένης εταιρίας με έδρα το Σαν Φρανσίσκο, είναι μία από τις δεκάδες  διαφημίσεις σε πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, όπως το TikTok και το Instagram, που ενθαρρύνουν τους εφήβους και τους νεαρούς ενήλικες να κάνουν αυτοδιάγνωση των καταστάσεων ψυχικής υγεία τους, προσφέροντας τους ως λύση πανάκριβες θεραπείες.

Aggressive Marketing με φόντο την ψυχική υγεία

Οι τακτικές μάρκετινγκ έχουν χαρακτηριστεί ως «αρπακτικές» από ομάδες επιτήρησης, οι οποίες υποστηρίζουν ότι υπεραπλουστεύουν τα συμπτώματα και οδηγούν τους νέους στην εσφαλμένη διάγνωση.

Σύμφωνα με το Forbes, πρόσφατες καταγγελίες ώθησαν τόσο το TikTok όσο και την διοίκηση του Instagram Meta να αφαιρέσουν ορισμένες διαφημίσεις, οι οποίες μάλιστα είχαν προϋπολογισμό πάνω από 4 δισεκατομμύριά, με την αιτιολογία ότι αποτελούσαν επιβλαβή ιατρική παραπληροφόρηση.

Με άρθρο τους οι Financial Times προσθέτουν πως εκτός από τη διαφήμιση,  φαίνεται πως πλέον δίνεται έμφαση γενικότερα στη δημιουργία περιεχομένου με στόχευση την ψυχική υγεία ως απόρροια των σκληρών μέτρων της πανδημίας.

Influencers και ψυχική Υγεία: Καλή η fake επιρροή;

Φυσικά συμμέτοχοι σε αυτό είναι και οι influencers που μιλάνε πλέον ανοιχτά για τις ψυχικές διαταραχές που αντιμετωπίζουν εστιάζοντας σε καταστάσεις όπως η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, η διασχιστική διαταραχή ταυτότητας και ο αυτισμός.

Οι Financial Times τονίζουν πως έχουν δημιουργηθεί σημαντικές υποκουλτούρες ασθενών.

Παραδείγματος χάριν στον TikTok, το hashtag ADHD (Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας) έχει 10,6 δισεκατομμύρια προβολές και το #άγχος έχει 13,1 δισεκατομμύρια.

Αυτές οι κοινότητες έχουν επιβάλει πιο ανοιχτές συζητήσεις για την ψυχική υγεία, έχουν συμβάλει στον αποστιγματισμό των καταστάσεων και έχουν αυξήσει την ευαισθητοποίηση σχετικά με τις διαγνώσεις, ιδίως μεταξύ εκείνων που μπορεί να έχουν ελάχιστη πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη.

Ωστόσο έρευνες έχουν επικεντρωθεί και στις αρνητικές επιπτώσεις αυτής της προβολής.

Σύμφωνα με έρευνα του Canadian Journal of Psychiatry, κατά την οποία αναλύθηκαν τα 100 πιο δημοφιλή βίντεο στο TikTok σχετικά με τη ΔΕΠΥ, διαπίστωσε ότι το 52% των βίντεο ήταν «παραπλανητικά».

Σε ορισμένες περιπτώσεις, τα βίντεο υπέδειξαν λανθασμένα ότι συμπτώματα όπως το άγχος, ο θυμός και οι εναλλαγές της διάθεσης ήταν ειδικά μόνο για τη ΔΕΠΥ.

Άλλα βίντεο παρείχαν λανθασμένες πληροφορίες σχετικά με το τι προκαλεί τη ΔΕΠΥ ή πώς μπορεί να αξιολογηθεί (ένα παρουσίασε ένα ηχητικό κουίζ ως διαγνωστικό εργαλείο).

Ανησυχία στην επιστημονική κοινότητα

Η επιστημονική κοινότητα πάντως έχει ήδη στρέψει την προσοχή της στον τρόπο με τον οποίο επικοινωνούνται θέματα σχετικά με την ψυχική υγεία στο Διαδικτύο, την ώρα που οι οδηγίες-συμβουλές των ειδικών απουσιάζουν από τα social media,  ενώ οι κρατικές καμπάνιες είναι σχεδόν ανύπαρκτες.

Ο Βιπούσι Σιβανεσαναθαν,  ερευνητής και μεταπτυχιακός φοιτητής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Queen’s, παρακολουθεί το hashtag ADHD (Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής) στο TikTok από το περασμένο καλοκαίρι προκειμένου να μάθει περισσότερα σχετικά με το πώς η πλατφόρμα επηρεάζει τους τρόπους με τους οποίους οι ασθενείς επικοινωνούν τις θεραπείες τους.

Όπως αναφέρει στην πλατφόρμα του φιλανθρωπινού ιδρύματος, The Walrus, ορισμένα από τα βίντεο που έχει βρει απαριθμούν τα συμπτώματα της διαταραχής ή περιλαμβάνουν τις προσωπικές εμπειρίες των δημιουργών.

Ωστόσο υπάρχουν και βίντεο τα οποία καθοδηγούν σε υπερβολικό βαθμό ανθρώπους, δίνοντας τους μέχρι και οδηγίες για το τι να πουν στους γιατρούς τους.

Ενώ η Sivanesanathan πιστεύει ότι αυτά τα TikToks δημιουργούνται συχνά με καλές προθέσεις, εν τέλει προσφέρουν μόνο μια μονόπλευρη εξήγηση της ΔΕΠΥ.

Αν τα συμπτώματα του δημιουργού περιεχομένου δεν συμφωνούν με αυτά του έχει ο «θεατής», τότε μπορεί να δημιουργηθούν πολλές απορίες και να υπάρξει παραπληροφόρηση.

Ένα άλλο ζήτημα είναι ο ίδιος αλγόριθμος του TikTok.

Αφιλτράριστο Newsfeed

Οι χρήστες δεν χρειάζεται να ακολουθούν τους TikTokers για να βλέπουν τα βίντεο τους, καθώς στην αρχική τους σελίδα υπάρχει συνεχή ροή νέου περιεχομένου.

Δεδομένου ότι η εφαρμογή μετράει πόσο χρόνο ξοδεύει κάθε χρήστης σε ένα βίντεο για να τελειοποιήσει τον αλγόριθμό της, ένα άτομο που παρακολουθεί βίντεο στο TikTok για τη διπολική διαταραχή θα μπορούσε να τροφοδοτείται με όλο και περισσότερα βίντεο για το ίδιο θέμα.

Αυτό έχει προκαλέσει ανησυχία στους ερευνητές για κατά πόσο οι χρήστες μπορούν να διατηρήσουν μία αντικειμενική άποψη.

Όταν τα συμπτώματα που περιγράφονται στα βίντεο είναι γενικά και αόριστα, οι άνθρωποι μπορούν συνήθως να βρουν έναν τρόπο να τα συσχετίσουν με τη δική τους ζωή -ανεξάρτητα από το αν όντως πάσχουν από τη διαταραχή.

«Μόλις πιαστείς από κάπου προκειμένου να επιβεβαιωθείς, τότε μπορεί να έχεις χάσει αυτόν τον αντικειμενικό τρόπο ανάλυσης», λέει ο ερευνητής.

Το ίδιο ισχύει και για τις άλλες διαταραχές που συζητούνται συνήθως στην πλατφόρμα, όπως ο αυτισμός, η κατάθλιψη, το άγχος, το σύνδρομο Tourette και η διαταραχή της διασχιστικής ταυτότητας.

Δεδομένου ότι, σύμφωνα με το Statista, πάνω από το 80% των παγκόσμιων χρηστών του TikTok είναι 24 ετών και κάτω, τα βίντεο διάγνωσης θα μπορούσαν να έχουν τεράστιο αντίκτυπο στην διαμόρφωση του χαρακτήρα τους αλλά και στην ψυχοσύνθεσή τους.

Ορισμένοι θεατές μπορεί να ταυτίζονται με χαρακτηριστικά που βλέπουν σε κάποια viral βίντεο  ενώ άλλοι μπορεί, συνειδητά ή ασυνείδητα, να αρχίσουν να αλλάζουν τη συμπεριφορά τους για να ταιριάζουν με αυτό που βλέπουν.