Πόλεμος στην Ουκρανία: Πώς μπορεί να αποδειχθεί ότι ένα κράτος διαπράττει γενοκτονία;

Τόσο το Κίεβο όσο και η Ουάσινγκτον έχουν κατηγορήσει τη Μόσχα για γενοκτονία στην Ουκρανία, όμως το βαρύτερο έγκλημα πολέμου, τονίζει το Reuters, διαθέτει αυστηρό νομικό ορισμό και σπανίως έχει αποδειχθεί δικαστικά από την ένταξή του στο διεθνές δίκαιο μετά το Ολοκαύτωμα, μέχρι και σήμερα.

Τι ακριβώς λογίζεται ως γενοκτονία;

Σύμφωνα με τις Συμβάσεις της Γενεύης του 1949, ως γενοκτονία ορίζεται «η εσκεμμένη προσπάθεια πλήρους ή μερικής καταστροφής μιας ομάδας, βάσει της εθνικότητας, της εθνότητας, της φυλής ή της θρησκείας της».

• Διαβάστε επίσης: Πόλεμος στην Ουκρανία: Γιατί οι ΗΠΑ δυσκολεύονται να στηρίξουν τις έρευνες για ρωσικά εγκλήματα πολέμου

Μέχρι στιγμής, μόνο τρεις υποθέσεις έχουν καταλήξει να επικυρώνονται δικαστικά ως γενοκτονίες: η σφαγή της μειονότητας Τσαμ και των Βιετναμέζων από τους Ερυθρούς Χμερ της Καμπότζης κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1970, στη διάρκεια της οποίας εκτιμάται ότι 1,7 εκατ. άνθρωποι σκοτώθηκαν, οι μαζικές δολοφονίες των Τούτσι στη Ρουάντα το 1994 που κατέληξαν σε 800.000 νεκρούς και η σφαγή της Σρεμπρένιτσα του 1995, με 8.000 νεκρούς μουσουλμάνους άνδρες και αγόρια στη Βοσνία.

Οι εγκληματικές πράξεις που συναπαρτίζουν τη γενοκτονία περιλαμβάνουν τη δολοφονία μελών μιας ομάδας, την πρόκληση βαριών σωματικών ή ψυχικών βλαβών, τη δημιουργία συνθηκών υπολογισμένων ώστε να προκαλέσει την καταστροφή τους, την αποτροπή των γεννήσεων ή την απαγωγή παιδιών και τη δια της βίας μεταφορά τους σε άλλες ομάδες.

Τι πρέπει να κάνουν οι εισαγγελείς;

Προκειμένου να στοιχειοθετηθεί γενοκτονία, οι εισαγγελείς πρώτα από όλα πρέπει να αποδείξουν ότι τα θύματα προέρχονται από μια διακριτή εθνική, φυλετική ή θρησκευτική ομάδα. Με τον τρόπο αυτό, από τον ορισμό αποκλείονται εκείνοι που διώκονται για τις πολιτικές τους πεποιθήσεις.

Σε σχέση με άλλες παραβιάσεις του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου, όπως τα εγκλήματα πολέμου και τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, η γενοκτονία είναι πιο δύσκολο να αποδειχθεί, επειδή εκτός των πράξεων κρίνεται και η πρόθεση.

«Η γενοκτονία είναι ένα έγκλημα που είναι δύσκολο να αποδειχθεί. Τα εμπλεκόμενα μέρη πρέπει να παραθέσουν πολλά στοιχεία», εξηγεί στο Reuters η Μέλανι Ο’Μπρίεν, πρόεδρος της διεθνούς ένωσης μελετητών της γενοκτονίας. Αναφέρει ως τεκμήρια τις συνδυαστικές απαιτήσεις της απόδειξης της πρόθεσης, της στοχοποίησης μιας προστατευόμενης ομάδας και εγκλημάτων όπως είναι οι δολοφονίες ή οι βίαιες απομακρύνσεις παιδιών από τις οικογένειές τους.

Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο έχει ξεκινήσει έρευνες για φερόμενα ως εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας στην Ουκρανία ήδη από τον Φεβρουάριο. Έχει τη δικαιοδοσία να εκδικάσει υποθέσεις γενοκτονιών.

Ουκρανοί εισαγγελείς, που ήδη ερευνούν φερόμενα ως εγκλήματα της Ρωσίας από την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014, δήλωσαν ότι έχουν εντοπίσει χιλιάδες πιθανά εγκλήματα πολέμου που φέρονται να διαπράχθηκαν από ρωσικές δυνάμεις μετά την εισβολή της 24^ης Φεβρουαρίου, ενώ έχουν δημιουργήσει λίστα με εκατοντάδες υπόπτους.

Ποιοι κατηγορούν τη Ρωσία

Ο ουκρανός πρόεδρος, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, και ο αμερικανός πρόεδρος, Τζο Μπάιντεν, έχουν αμφότεροι κατηγορήσει τους ρώσους στρατιώτες για γενοκτονία, δίνοντας έμφαση στα στοιχεία για τη διάπραξη βιασμών, βασανιστηρίων και δολοφονιών στις περιοχές γύρω από το Κίεβο που ανακαταλήφθηκαν αυτή την εβδομάδα από ουκρανούς στρατιώτες.

«Ναι, το αποκάλεσα γενοκτονία, επειδή γίνεται όλο και πιο ξεκάθαρο ότι ο Πούτιν προσπαθεί απλώς να εξαλείψει την ιδέα ότι μπορεί κανείς να είναι Ουκρανός και οι αποδείξεις αυξάνονται», υποστήριξε από την πλευρά του ο Μπάιντεν.

Ο βρετανός πρωθυπουργός, Μπόρις Τζόνσον, δήλωσε την περασμένη εβδομάδα ότι η κλίμακα των φρικαλεοτήτων «δεν μοιάζει να απέχει πολύ από μια γενοκτονία».

Η Μόσχα, που εξακολουθεί να αποκαλεί την εισβολή «ειδική επιχείρηση» για την αποτροπή της γενοκτονίας που όπως λέει διαπράττεται εις βάρος των ρωσόφωνων στην Ουκρανία, δηλώνει ότι η Δύση παρουσιάζει χαλκευμένα στοιχεία σε έναν πόλεμο λάσπης προς τον στρατό της.

Η αμερικανική κυβέρνηση έχει χαρακτηρίσει ως γενοκτονίες τις βιαιοπραγίες σε επτά περιοχές συνολικά από τη δεκαετία του ’90 μέχρι σήμερα: στη Βοσνία, στη Ρουάντα, στο Ιράκ, στο Νταρφούρ του Σουδάν, τις δολοφονίες που διέπραξε το Ισλαμικό Κράτος, συμπεριλαμβανομένων εκείνων εις βάρος των Γεζίντι, την καταστολή των μουσουλμάνων Ροχίνγκια στη Μιανμάρ και τη μεταχείριση των Ουιγούρων, της μουσουλμανικής μειονότητας της Κίνας.

Ανοιχτές υποθέσεις

Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο στο παρελθόν έχει εκδώσει ένταλμα σύλληψης με την κατηγορία της γενοκτονίας εις βάρος του πρώην σουδανού προέδρου, Ομάρ αλ Μπασίρ, όμως η δίκη του δεν μπορεί να ξεκινήσει μέχρι να βρίσκεται υπό κράτηση στη Χάγη.

Το Διεθνές Δικαστήριο, από την πλευρά του, έχει επίσης δικαιοδοσία εκδίκασης υποθέσεων που εμπίπτουν στη Σύμβαση για τη Γενοκτονία, την πρώτη σύμβαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων που υιοθέτησε η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ το 1948, τονίζοντας τη δέσμευση της διεθνούς κοινότητας στην αποτροπή φρικαλεοτήτων όπως εκείνες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Αυτή τη στιγμή εξετάζει δυο υποθέσεις: την κατηγορία εις βάρος της Μιανμάρ για γενοκτονία των Ροχίνγκια και τις καταγγελίες της Ουκρανίας ότι η Ρωσία χρησιμοποιεί κατηγορίες περί γενοκτονίας ως πρόφαση για την εισβολή.

Τέτοιου είδους επιθέσεις συνήθως απαιτούν χρόνια πριν τελεσιδικήσουν.

Πηγή: Reuters