Οι ΗΠΑ, το Ουκρανικό και οι ελληνοτουρκικές σχέσεις

Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία προσφέρει μια σειρά από ευκαιρίες στην Ελλάδα, ιδιαίτερα στον ενεργειακό τομέα, αλλά την ίδια στιγμή επαναφέρει στο προσκήνιο την επιθυμία της Ουάσιγκτον να διασφαλιστεί η ηρεμία στη νοτιοανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ και κατά συνέπεια στις ελληνοτουρκικές σχέσεις.

Η επίσκεψη της αμερικανίδας υφυπουργού Εξωτερικών Βικτόρια Νούλαντ στο τρίγωνο Αγκυρα – Αθήνα – Λευκωσία την προηγούμενη εβδομάδα είχε ιδιαίτερη σημασία αν τοποθετηθεί σε αυτό το πλαίσιο, καθώς δύο πράγματα καθίστανται πλέον σαφή: η Ουάσιγκτον θα πιέσει σφόδρα για τον τερματισμό της προμήθειας ρωσικού φυσικού αερίου στην Ευρώπη και παράλληλα η σημερινή αμερικανική ηγεσία διαβλέπει λόγω του Ουκρανικού μια καλή ευκαιρία, ώστε να επαναφέρει την Τουρκία στον «ίσιο δυτικό δρόμο», παρά τους στενούς δεσμούς που διαμορφώθηκαν μεταξύ Αγκυρας και Μόσχας την τελευταία εξαετία.

Η ηρεμία στις σχέσεις Ελλάδας – Τουρκίας

Σύμφωνα με διπλωματικές πηγές που μίλησαν στο «Βήμα», αυτό σημαίνει ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα ήθελαν τη μη επιδείνωση των ελληνοτουρκικών σχέσεων τουλάχιστον μέχρι το 2023, όταν οι δύο χώρες θα έχουν εκλογικές αναμετρήσεις. Πρόκειται για επιθυμία την οποία μετέφερε στους συνομιλητές της η κυρία Νούλαντ.

Ιδεατά, οι Αμερικανοί θα έβλεπαν με καλό μάτι την επίλυση των ελληνοτουρκικών διαφορών, αλλά δεν μπορούν να αγνοήσουν την πραγματικότητα. Αλλωστε, οι διερευνητικές επαφές δύσκολα θα αποδώσουν κάτι σε επίπεδο ουσίας, καθώς οι θέσεις των δύο πλευρών απέχουν πλέον σημαντικά ακόμη και για το αν πρέπει να υπάρξει εστίαση μόνο στο Αιγαίο ή και στην Ανατολική Μεσόγειο. Μένει να φανεί αν θα πραγματοποιηθεί τελικά μια συνάντηση για τα Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης (ΜΟΕ) ή αν υπάρχει έδαφος για πολιτικές διαβουλεύσεις. Η θετική ατζέντα όμως καλωσορίζεται από την αμερικανική πλευρά, όπως και η (σχετική) μείωση της εμπρηστικής ρητορικής.

Κορυφαίοι έλληνες αξιωματούχοι παραδέχονται, σε ιδιωτικές συνομιλίες τους, ότι η ρωσο-ουκρανική σύγκρουση έχει ενισχύσει το επιχείρημα όσων επιδιώκουν την επιστροφή της Τουρκίας στο δυτικό «μαντρί». Κατ’ αρχήν πρέπει να σημειωθεί ότι τόσο στο αμερικανικό Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας όσο και στο υπουργείο Εξωτερικών εργάζονται σήμερα άτομα τα οποία είχαν πρωτοστατήσει επί προεδρίας Ομπάμα στην ανάδειξη της Τουρκίας σε κομβικό παίκτη στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής. Η «στροφή» του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ειλικρινής ή όχι, έχει ελάχιστη σημασία, ευνοεί μια επαναπροσέγγιση.

Η επίσκεψη Νούλαντ στην Αγκυρα, η ενεργοποίηση ενός κοινού μηχανισμού διαβουλεύσεων των δύο πλευρών, η σχεδιαζόμενη επίσκεψη του Μεβλούτ Τσαβούσογλου στην Ουάσιγκτον στα μέσα Μαΐου, αλλά και η επιστολή του Στέιτ Ντιπάρτμεντ με την οποία διαφαίνεται μια επιθυμία να ικανοποιηθεί το τουρκικό αίτημα για αγορά 40 νέων μαχητικών αεροσκαφών F-16 και αναβάθμιση άλλων 80 αποτελούν τελείες, τις οποίες αν κάποιος ενώσει αντιλαμβάνεται ό,τι συζητείται στην αμερικανική πλευρά σχετικά με την επανενσωμάτωση της Αγκυρας στο δυτικό στρατόπεδο.

Ειδικότερα σε ό,τι αφορά τα F-16, η στιβαρή παρουσία του Ρόμπερτ Μενέντεζ στην προεδρία της Επιτροπής Εξωτερικών Σχέσεων της Γερουσίας λειτουργεί αποτρεπτικά στην προώθηση του τουρκικού αιτήματος, ενώ η ύπαρξη των κυρώσεων στο πλαίσιο του νόμου CAATSA ορθώνουν υψηλό εμπόδιο. Ενδιαφέρον θα έχει η στάση που θα τηρήσει η Ουάσιγκτον στο προσεχές μέλλον στο μέτωπο του Κυπριακού. Πιθανή πρόοδος, έστω σε επίπεδο ΜΟΕ, θα μετέβαλλε πάντως τη σημερινή ακινησία αρχικά στο επίπεδο των ευρωτουρκικών σχέσεων.

Στο πλαίσιο της κινητικότητας των τελευταίων ημερών εντάσσεται και η δήλωση του τούρκου υπουργού Ενέργειας Φατίχ Ντονμέζ, ο οποίος προανήγγειλε «σημαντικές εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο σχετικά με το φυσικό αέριο», χωρίς όμως να δώσει περισσότερες πληροφορίες.

Το ενεργειακό σταυρόλεξο

Οι αγωγοί αερίου, τα καλώδια ηλεκτρικής διασύνδεσης και ο άνθρωπος-κλειδί

Η ενεργειακή διπλωματία θα κορυφωθεί προσεχώς. Ο βασικός στόχος της Αθήνας είναι να μετατραπεί σε βασικό διαμετακομιστικό κόμβο στον άξονα Ανατολική Μεσόγειος – Βαλκάνια – Ευρώπη. Σύμφωνα με πληροφορίες του «Βήματος», ένας άνθρωπος που ίσως διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στο σημείο αυτό είναι ο απερχόμενος πρεσβευτής των Ηνωμένων Πολιτειών Τζέφρι Πάιατ. Ο αμερικανός διπλωμάτης (αποχωρεί από τη θέση εντός του πρώτου 10ημέρου του Μαΐου) προορίζεται για τη θέση του βοηθού υπουργού Εξωτερικών (ή αναπληρωτή βοηθού) για θέματα ενέργειας στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ. Εφόσον την αναλάβει – και ως γνώστης των περιφερειακών σχεδιασμών και συσχετισμών –, αναμένεται να έχει ενεργό ρόλο.

Παρά την ενόχληση που προκάλεσαν στην Αθήνα τόσο το αμερικανικό non paper για τον αγωγό αερίου EastMed όσο και οι πρόσφατες σχετικές δηλώσεις της κυρίας Νούλαντ (στην «Καθημερινή»), η πραγματικότητα είναι ότι τόσο στην Ουάσιγκτον όσο και στις Βρυξέλλες μοιάζει να έχει εμπεδωθεί η άποψη ότι ένας «φυσικός αγωγός» αποτελεί ένα έργο δύσκολα πραγματοποιήσιμο και χρηματοδοτήσιμο. Το επιχείρημα περί τουρκικών αντιρρήσεων δεν βοηθά στην οικοδόμηση εμπιστοσύνης με χώρες όπως η Ελλάδα, ακόμη και αν η Αθήνα έχει εδώ και πολλούς μήνες – όπως είχε αποκαλύψει «Το Βήμα» – αντιληφθεί τον κομβικό ρόλο της Αιγύπτου. Αλλωστε, το καλώδιο μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας EuroAsia (Ισραήλ – Κύπρος – Ελλάδα) ακολουθεί την ίδια διαδρομή και επομένως η Τουρκία, τραβώντας τα πράγματα στα άκρα, μπορεί να αμφισβητήσει και αυτό το έργο. Ο ρόλος των ΗΠΑ όμως – στο πλαίσιο και της συνεργασίας «3+1» – θα πρέπει να είναι η διασφάλιση ότι η Αγκυρα δεν θα προβεί σε μια τέτοια κίνηση. Παρά την επικοινωνιακή αντεπίθεση της Τουρκίας, το σενάριο ενός αγωγού από το Ισραήλ δεν φαίνεται να συνιστά προτεραιότητα.

Η συζήτηση, σύμφωνα με διπλωματικές και οικονομικές πηγές που γνωρίζουν το παρασκήνιο, είναι να επιταχυνθούν όλα τα έργα που ήδη έχουν καθυστερήσει. Ο ελληνοβουλγαρικός διασυνδετήριος αγωγός αερίου (IGB) και ο πλωτός σταθμός επαναεριοποίησης (FSRU) στην Αλεξανδρούπολη είναι δύο από αυτά. Υπενθυμίζεται ότι το FSRU είχε ξεκινήσει σχεδόν παράλληλα με ένα αντίστοιχο στην Κροατία πριν από κάποια χρόνια και ο κροατικός σταθμός έχει ήδη λειτουργήσει. Τόσο το καλώδιο EuroAsia όσο και το αντίστοιχο EuroAfrica πρέπει να «τρέξουν» άμεσα. Το πρώτο είναι πιο ώριμο, το δεύτερο είναι ιδιαίτερα φιλόδοξο και οι εμπλεκόμενοι θεωρούν ότι πρέπει οι τεχνικές λεπτομέρειες να διευθετηθούν εντός του 2022 ώστε να μπορέσει και αυτό να λάβει ευρωπαϊκή χρηματοδότηση. Η χωρητικότητα του αγωγού ΤΑΡ μπορεί να διπλασιαστεί από τα 10 στα 20 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα με την προσθήκη ακόμη ενός συμπιεστή, συμβάλλοντας στην καλύτερη τροφοδοσία της Ευρώπης με αζερικό αέριο. Και βέβαια, η κατασκευή του διασυνδετήριου αγωγού αερίου Ελλάδας – Βόρειας Μακεδονίας προστίθεται στο «παζλ», καθώς η προοπτική του είναι μελλοντικά να επεκταθεί προς το Κόσοβο.

Ο ελληνικός ρόλος στη Βαλκανική

Οπως «Το Βήμα» είναι σε θέση να γνωρίζει, η κυρία Νούλαντ ξεκαθάρισε στους έλληνες συνομιλητές της ότι η Ουάσιγκτον βλέπει την Αθήνα ως «κομβικό παίκτη» στη Βαλκανική – μια περιοχή που αποκτά πλέον μεγάλη σημασία στους αμερικανικούς ενεργειακούς σχεδιασμούς. Η ελληνική πλευρά το έχει αντιληφθεί αυτό εδώ και καιρό, επιδιώκοντας να αναλάβει έναν ηγετικό ρόλο με κινήσεις προς την ενδυνάμωση των ελληνοβουλγαρικών σχέσεων, την προώθηση της ευρωπαϊκής πορείας της Βόρειας Μακεδονίας αλλά και την επιδίωξη εξεύρεσης λειτουργικών σχέσεων με την Αλβανία και το Κόσοβο. «Γκρίζα ζώνη» αποτελεί η Βοσνία και Ερζεγοβίνη. Η Αθήνα επιδιώκει να αναβαθμίσει τον ρόλο της εκμεταλλευόμενη κυρίως την καλή σχέση που έχει διαμορφωθεί με το Ζάγκρεμπ.