Εγκλήματα πολέμου

Η σφαγή της Bucha, κι από κοντά οι βομβαρδισμοί του νοσοκομείου της Μαριούπολης και του σιδηροδρομικού σταθμού του Kramatorsk, έβαλαν τον καθρέφτη μπροστά στα μάτια της ανθρωπότητας: δολοφονούνται άμαχοι, αφήνονται στον δρόμο ή στοιβάζονται σε ομαδικούς τάφους, πυροβολούνται από πίσω ή με δεμένα τα χέρια, αφού πρώτα βασανιστούν ή βιαστούν. Ολα αυτά συνιστούν τον ορισμό του εγκλήματος πολέμου, μόνο που ο ορισμός δεν φτάνει, το έγκλημα αναζητά τιμωρία. Την ανάγκη να εξεταστούν τα γεγονότα και να ασκηθούν διώξεις στις περιπτώσεις που υπάρχουν αποδείξεις καθιστά ακόμα πιο αδήριτη η συνεχιζόμενη στάση των Ρώσων, και του ίδιου του ρώσου προέδρου, να αρνούνται αυτό που συμβαίνει, άρα να ασελγούν διπλά.

Ο πόλεμος είναι ένα τρομερό και εκ φύσεως βίαιο γεγονός, αλλά δεν σημαίνει, και δεν μπορεί να αφεθεί να σημάνει, απανθρωπιά. Ηδη από το 1949, μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, που τόσο ξαναθυμόμαστε αυτές τις μέρες, η αρχή της ανθρωπιστικής μεταχείρισης έγινε δεσμευτική επιταγή με τις 4 Συμβάσεις της Γενεύης (για τους τραυματισμένους και άρρωστους στρατιώτες, για τους τραυματισμένους και ναυαγισμένους στη θάλασσα, για τους αιχμαλώτους πολέμου, για τους αμάχους), που αργότερα συμπληρώθηκαν με τα 3 Πρωτόκολλα για τους διεθνείς και τους εσωτερικούς πολέμους. Στη Γενεύη, τις Συμβάσεις της οποίας σήμερα έχουν επικυρώσει 194 χώρες, συμπεριλαμβανόμενης της Ρωσίας, η ανθρωπότητα παραδέχτηκε ότι, αν δεν μπορεί να εξαλείψει τον πόλεμο, δεν σκοπεύει να τον αφήσει να εξαλείψει τον πολιτισμό. Ακολούθησε, στις αρχές του τρομερού αιώνα μας (οι διπλωματικές διεργασίες έλαβαν χώρα το 1998 και τα κείμενα τέθηκαν σε εφαρμογή το 2002), η Σύμβαση της Ρώμης, με την οποία ιδρύθηκε το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, με έδρα τη Χάγη, και προσδιορίστηκαν τα τέσσερα κύρια διεθνή εγκλήματα εν καιρώ πολέμου: η γενοκτονία, τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, τα εγκλήματα πολέμου (για τα οποία γινόταν λόγος και στις Συμβάσεις της Γενεύης), το έγκλημα της παράνομης επίθεσης (aggression).

Από αυτά, μόνο της γενοκτονίας η αντικειμενική υπόσταση, καθώς εμπεριέχει την πρόθεση μαζικής εξάλειψης ενός ολόκληρου λαού ή εθνοτικής ομάδας (όπως έγινε με τους Εβραίους από τους Ναζί και τους Αρμένιους από τους Τούρκους), δεν είναι σίγουρο ότι πληρούται (αν και οι δηλώσεις του Πούτιν περί «μη ύπαρξης» ουκρανικού λαού δίνουν ένα πάτημα). Παράνομη επίθεση σίγουρα έγινε, αφού δεν κηρύχθηκε πόλεμος αλλά υπήρξε εισβολή με εντελώς προσχηματική αιτία («ναζιστικοποίηση», φόβος επίθεσης από την Ουκρανία στη Ρωσία). Για τα εγκλήματα πολέμου υπάρχουν τα πειστήρια από την Bucha και πολλές άλλες παρόμοιες καταστάσεις. Αλλά και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, που περιγράφονται ως «εκτεταμένες και συστηματικές επιθέσεις κατά αμάχων» είναι πολύ πιθανό να στοιχειοθετούνται.

Ολοι γνωρίζουμε το πρόβλημα: για να οδηγηθεί ο Πούτιν ή υψηλά ιστάμενα πρόσωπα στα διεθνή δικαστήρια, θα πρέπει ή να χάσουν ή να συλληφθούν, άρα η σημερινή συζήτηση είναι μόνο θεωρητική. Το αντιστρέφω: αν δεν καταδιωχθούν δεν θα χάσουν, και πάντως θα χαθεί η ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Ευτυχώς πολλοί έχουν ήδη κινητοποιηθεί: το Διεθνές Δικαστήριο και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου έχουν εκδώσει αποφάσεις, ο ΟΗΕ έχει βγάλει 2 Ψηφίσματα με πλειοψηφία μεγαλύτερη των δύο τρίτων, ο Εισαγγελέας του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου έχει ανοίξει τη διαδικασία διερεύνησης. Μένει η καθοριστική ώθηση από την παγκόσμια κοινή γνώμη – αυτός είναι ο δικός της πόλεμος.