Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Η γέννηση της ελληνικής γλώσσας (Μέρος Β’)

Οι τέσσερις βασικοί τομείς του γλωσσικού συστήματος στους οποίους επιβάλλεται να επικεντρώσουμε την προσοχή μας, ώστε να εντοπίσουμε τις αλλαγές που σημειώθηκαν κατά τη μετάβαση από την «πρωτοϊνδοευρωπαϊκή» στην «πρωτοελληνική», είναι –όπως είχαμε αναφέρει και στο αμέσως προηγούμενο άρθρο μας– η φωνολογία, η μορφολογία, το λεξιλόγιο και η σύνταξη.

Κατ’ αρχάς, όσον αφορά τον τομέα της φωνολογίας, το κληρονομημένο φωνητικό σύστημα διατηρήθηκε σχεδόν αναλλοίωτο στην «πρωτοελληνική». Βεβαίως, έλαβαν χώρα ορισμένες χαρακτηριστικές φωνητικές αλλαγές, όπως η απαλοιφή όλων των συμφώνων στο τέλος των λέξεων εκτός από τα [r], [n] και [s], καθώς και η εξέλιξη του ινδοευρωπαϊκού *m σε [n] –ν στο τέλος των λέξεων (π.χ., λατ. agrum, ελλ. αγρόν στην αιτιατική ενικού). Εξάλλου, αξιοπρόσεκτες είναι οι ειδικές εξελίξεις που παρατηρούνται στην ομάδα των λαρυγγικών συμφώνων της ελληνικής (οι εν λόγω φθόγγοι χάθηκαν στις περισσότερες ινδοευρωπαϊκές γλώσσες), όπως και ο περιορισμός του τονισμού στις τρεις τελευταίες συλλαβές της λέξης (στην «πρωτοϊνδοευρωπαϊκή» και στη μεταγενέστερη σανσκριτική ο τόνος μπορούσε να βρίσκεται σε οποιαδήποτε συλλαβή της λέξης).

Περνώντας στο δεύτερο τομέα, εκείνον που έχει σχέση με τα μορφολογικά στοιχεία της ελληνικής, πρέπει εν πρώτοις να επισημάνουμε ότι η ινδοευρωπαϊκή –κατ’ επέκταση και η ελληνική– γλώσσα υπέστη αλλαγές ευρείας κλίμακας τόσο στην τοποθέτηση του τόνου των λέξεων όσο και στο φωνηεντισμό (η παρουσία ενός συγκεκριμένου φωνήεντος στο θέμα μιας λέξης) τους. Οι ιδιαίτερες μορφολογικές εξελίξεις της ελληνικής είναι δυνατόν να ταξινομηθούν σε τέσσερις υποκατηγορίες: μεταβολές στη μορφολογία των ονομάτων (ουσιαστικών και επιθέτων), των αντωνυμιών, των ρημάτων, καθώς και στη λεγόμενη παραγωγική μορφολογία (χρήση επιθημάτων για το σχηματισμό νέων ονομάτων και ρημάτων).

Στην πρώτη από τις προαναφερθείσες υποκατηγορίες εξετάζονται οι συντελεσθείσες μεταβολές στο ονοματικό κλιτικό σύστημα που κληρονόμησε η ελληνική από την «πρωτοϊνδοευρωπαϊκή». Εδώ, λοιπόν, υπήρξε μείωση του αριθμού των πτώσεων, καθώς η «πρωτοϊνδοευρωπαϊκή» είχε τρεις επιπλέον πτώσεις σε σχέση με την ελληνική.

Πιο συγκεκριμένα, η ελληνική, στη γραπτή μορφή της μετά τους Μυκηναϊκούς Χρόνους, διέθετε τις –γνωστές σε όλους μας– πέντε διαφορετικές πτώσεις για τα ονόματά της: ονομαστική, γενική, δοτική, αιτιατική και κλητική. Οι τρεις επιπλέον πτώσεις της «πρωτοϊνδοευρωπαϊκής» που δεν κληροδοτήθηκαν στη μεταμυκηναϊκή ελληνική ήταν η αφαιρετική (δήλωνε την πηγή μιας ενέργειας, την προέλευση ή την αφετηρία, το «πόθεν»), η οργανική (δήλωνε τον τρόπο ή το μέσο με το οποίο πραγματοποιείται κάτι) και η τοπική (δήλωνε τοποθέτηση στο χώρο, θέση, στάση σε τόπο, το «εκεί» ή το «εντός»).

Στο πλαίσιο της μεταμυκηναϊκής ελληνικής, η μεν λειτουργία της αφαιρετικής υπήχθη ως επί το πλείστον στη γενική, οι δε λειτουργίες της οργανικής και της τοπικής στη δοτική. Δεν είμαστε βέβαιοι κατά πόσο οι αλλαγές αυτές είχαν ήδη πραγματοποιηθεί στην ελληνική της Μυκηναϊκής Περιόδου. Πάντως, μαρτυρείται η χρήση της οργανικής κατά τους Μυκηναϊκούς Χρόνους, σε αντίθεση με την αφαιρετική και την τοπική, που είχαν ήδη συγχωνευτεί με τη γενική και τη δοτική αντίστοιχα. Ως εκ τούτου, μπορούμε βάσιμα να υποθέσουμε ότι η «πρωτοελληνική» διέθετε έξι πτώσεις, δηλαδή τις πέντε της κλασικής ελληνικής και την οργανική.

Τέλος, από μορφολογικής και πάλι απόψεως, ενδιαφέρον παρουσιάζουν ο συγκριτικός και ο υπερθετικός βαθμός των επιθέτων της ελληνικής. Και τούτο, διότι δεν υπάρχει σε καμία άλλη γλώσσα της ινδοευρωπαϊκής οικογένειας ακριβές αντίστοιχο του συστήματος σχηματισμού των συγκριτικών και των υπερθετικών που χρησιμοποιείται στην ελληνική.

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Η γέννηση της ελληνικής γλώσσας (Μέρος Α’)