Γι’ αυτό ζηλεύει τη μητρότητα

Ο Ανίς Καπούρ είναι ένας από τους πιο επιδραστικούς καλλιτέχνες της εποχής μας, ενώ έχει και ακτιβιστική δράση: πριν από μερικά χρόνια δώρισε το βραβείο Genesis αξίας ενός εκατομμυρίου δολαρίων για να ενισχυθούν οι πρόσφυγες από τη Συρία. Δύο έργα του θεωρεί ιδιαίτερα προσωπικά. Την «Κάθοδο στις παρυφές της Κόλασης», μια μεγάλη μαύρη τρύπα στο πάτωμα όπου οι θεατές παρακαλούνται να μην πέσουν μέσα (μια φορά στο Πόρτο κάποιος έπεσε). Και τη «Βολή στη γωνία», ένα κανόνι που εκτοξεύει μπογιά στη γωνία ενός δωματίου. Με άλλα λόγια, τον γοητεύει η άβυσσος. Αλλά του αρέσουν και οι παιδικές πλάκες.

«Χρησιμοποιώ το κόκκινο χρώμα γιατί η βία μάς περιβάλλει», λέει ο 68χρονος ινδοβρετανός καλλιτέχνης, που έγινε εξώφυλλο στο τελευταίο τεύχος του περιοδικού 7 της «Corriere della Sera» με αφορμή τη συμμετοχή του στην Μπιενάλε της Βενετίας. Και το συναίσθημα αυτό είναι ακόμη πιο έντονο τις τελευταίες εβδομάδες με τον πόλεμο στην Ουκρανία. «Σπαράζει η καρδιά μου, σπαράζει η καρδιά μου. Είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτικό όταν η τέχνη ταυτίζεται με την αληθινή ζωή. Η βία είναι πάντα μαζί μας, ακόμη κι όταν προσποιούμαστε ότι δεν είναι, και είναι καθήκον του πολιτισμού να μας υπενθυμίζει την ύπαρξή της. Τώρα τη βλέπουμε συγκεντρωμένη στη φρίκη που ενορχηστρώνει αυτός ο Πούτιν».

Η σχέση του με το μαύρο σφραγίστηκε από κάτι που διάβασε πριν από μερικά χρόνια για έναν τύπο που λεγόταν Μπεν Γένσεν και είχε εφεύρει την πιο μαύρη ύλη του σύμπαντος. Του έγραψε αμέσως κι εκείνος του απάντησε ότι η τεχνολογία δεν έχει καμιά σχέση με την τέχνη. Συνέχισαν όμως να συζητούν. Και το 2016, ο Καπούρ τον έπεισε να του πουλήσει τα αποκλειστικά δικαιώματα χρήσης του χρώματός του. Εγινε φασαρία, και δύο χρόνια αργότερα ο καλλιτέχνης Στιούαρτ Σεμπλ παρουσίασε το «PINK», το πιο ροζ ροζ που είχε ποτέ κατασκευαστεί. Ολοι θα μπορούσαν εφεξής να το χρησιμοποιήσουν – εκτός από τον Καπούρ.

Ο τελευταίος προσπαθεί να ξεχάσει αυτή την αντιπαράθεση. Αυτόν τον καιρό περνάει άλλωστε μια περίεργη φάση, κάτι ανάμεσα στην αξιολόγηση του παρελθόντος και σε μια προσπάθεια ανανέωσης. Εχει δύο ενήλικα αγόρια από τον πρώτο του γάμο και μια τρίχρονη κόρη από τη δεύτερη γυναίκα του, τη Σόφι Γουόκερ. «Φαντάζομαι ότι έχω μεγαλύτερη επίγνωση του θανάτου από ποτέ, αν αυτό σημαίνει κάτι», έλεγε πριν από λίγο καιρό στους «Financial Times». Αν ζηλεύει κάτι, είναι η μητρότητα. «Παρακολούθησα από κοντά τη μεταμόρφωση των σωμάτων των συντρόφων μου. Οι έγκυοι γυναίκες είναι πολύ ισχυρές. Ο άνδρας δεν μπορεί να φτάσει σε αυτή την κατάσταση. Θα μου άρεσε να είμαι έγκυος, πιστεύω ότι πρόκειται πραγματικά για μια θεμελιώδη κατάσταση. Εχω περάσει όλη μου τη ζωή δημιουργώντας έργα, γεννώντας τα, το να γεννάς όμως ένα ζωντανό ον είναι φανταστικό. Ως άνδρας έχω λάβει μέρος σε αυτή τη διαδικασία μόνο κατά το ήμισυ, ενώ οι γυναίκες εξ’ ολοκλήρου».

O Kαπούρ θεωρεί ότι βρισκόμαστε λίγο σε σύγχυση για το τι συνιστά καινοτομία στην τέχνη, ενώ και η προσπάθεια των μουσείων να ποικίλλουν τους καταλόγους τους τού φαίνεται αδέξια. «Δεν με ενδιαφέρει ποιος έφτιαξε ένα έργο, δεν με ενδιαφέρει πού φτιάχτηκε, με ενδιαφέρει αν είναι ποιητικά ηχηρό». H τέχνη γι’ αυτόν είναι κάτι που δημιουργεί σύγχυση, μια συζήτηση ανάμεσα στην αίσθηση και τη μη αίσθηση. Αυτό συμβαίνει όχι μόνο με τα δικά του έργα, αλλά και με έναν από τους αγαπημένους του πίνακες, την «Τιμωρία του Μαρσύα», του Τιτσιάνο. To μεγαλείο ενός έργου δεν έγκειται σε αυτά που εκφράζει. Ο Τιτσιάνο παίζει με την ύλη, με την ιστορία, με αυτό που είναι κρυμμένο. Παρατηρείς τον πίνακα και νιώθεις ότι είσαι μέρος του.

Οταν ο Μπόρις Τζόνσον ήταν δήμαρχος του Λονδίνου, ανέθεσε στον Καπούρ να σχεδιάσει έναν κόκκινο πύργο, τον ArcelorMittal Orbit, για τους Χειμερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες του 2012. «Ηταν μια τρέλα, για την οποία πάντως δεν πληρώθηκα», λέει σήμερα ο καλλιτέχνης, που θεωρεί ότι ο Τζόνσον είναι προϊόν του ίδιου βλακώδους συστήματος που έφερε στην εξουσία τον Πούτιν. «Λυπάμαι που το λέω, αλλά έχουμε έναν πραγματικά ηλίθιο να κυβερνάει την Αγγλία. Το πραγματικό πρόβλημα είναι η ανατροφή των παιδιών μας. Εγώ δίδαξα στα δικά μου την ελευθερία να κάνουν ό,τι θέλουν. Οσο κι αν φαίνεται περίεργο, αυτό έχει μεγάλη σχέση με την κλιματική αλλαγή. Ο,τι ήταν άγριο σε αυτή τη Γη το απαγορεύσαμε, μετατρέψαμε τα πάντα σε έναν ωραίο κήπο. Πρέπει όμως να ζήσουμε αυτό το άγριο κομμάτι, και τα παιδιά μας δεν είναι οικονομικά εργαλεία φτιαγμένα από κρέας, αλλά υπέροχα δημιουργικά ανθρώπινα όντα. Ο παγκόσμιος καπιταλισμός είναι το μεγαλύτερο κακό».

Τους τελειώνει αυτός για κείνη

Ο πατέρας του ήταν υδρογράφος στο ινδικό ναυτικό. Η μητέρα του, μια Εβραία από το Ιράκ που της άρεσε να ζωγραφίζει αλλά δεν τελείωνε ποτέ τους πίνακές της. «Οπότε, τους τελειώνω εγώ για κείνη», λέει ο Καπούρ. Γεννήθηκε στη Βομβάη, φοίτησε στο The Doon School, που θεωρείται συχνά το Ητον της Ινδίας, έπαθε νευρικό κλονισμό στο κιμπούτζ όπου πέρασε τα εφηβικά του χρόνια και το 1973 μετακόμισε στο Λονδίνο για να σπουδάσει τέχνη. Την εποχή εκείνη, ελάχιστοι καλλιτέχνες ζούσαν από το είδος αυτό: ο Χένρι Μουρ, ο Φράνσις Μπέικον. Τη δεκαετία του ’80, όμως, τα πράγματα άλλαξαν κι εκείνος επωφελήθηκε. «Είναι ένας κοσμοπολίτης καλλιτέχνης, και αυτό μπορεί να το δει κανείς στο έργο του», λέει ο Μάριο Κοντονιάτο, διευθυντής του Ιδρύματος Καπούρ. «Υπάρχει ένας συνδυασμός ανατολίτικης ευαισθησίας με μια νεωτερική, δυτική παράδοση».