Εικοσιφοίνισσα: Προπύργιο του ελληνισμού, κρηπίδα της Ορθοδοξίας

Στο βόρειο τμήμα του φημισμένου όρους Παγγαίου δεσπόζει ένα από τα σημαντικότερα θρησκευτικά κέντρα ολόκληρης της Μακεδονίας, η παλαίφατη μονή της Παναγίας Εικοσιφοίνισσας, γνωστή και ως μονή Κοσίνιτσας.

Πηγή: Δημωφέλεια – Δημοτική Κοινωφελής Επιχείρηση Καβάλας

Διάφορες απόψεις έχουν διατυπωθεί για την επονομασία της μονής, από τις οποίες επικρατέστερη είναι εκείνη που τη συσχετίζει με το «φοινικούν φως», το κοκκινωπό φως που εξέπεμπε το ξύλο πάνω στο οποίο αποτυπώθηκε η μορφή της Παναγίας (εικών φοινίσσουσα – εικών φοίνισσα – Εικοσιφοίνισσα).

Η ιστορική αφετηρία – Οι κτήτορες

Η ιστορική αφετηρία της μονής χάνεται στα βάθη των αιώνων.

Σύμφωνα με παμπάλαιη παράδοση, η Εικοσιφοίνισσα ιδρύθηκε περί τα μέσα του 5ου αιώνα από τον επίσκοπο Φιλίππων Σώζοντα, ο οποίος έλαβε μέρος στη Δ’ Οικουμενική Σύνοδο της Χαλκηδόνας (451 μ.Χ.).

Πάντως, ως πρώτος επίσημος κτήτοράς της αναφέρεται ο Όσιος Γερμανός από την Παλαιστίνη, ένας από τους ιεραποστόλους που εκχριστιάνισαν τους Σλάβους τον 9ο αιώνα.

Η περίοδος που μεσολάβησε από το θάνατο του πρώτου κτήτορα έως το 14ο αιώνα παραμένει σκοτεινή, καθώς δεν έχουμε στη διάθεσή μας σχετικές πηγές.

Η Εικοσιφοίνισσα αναφέρεται πρώτη φορά σε έγγραφο του 1320.

Πηγή: Ιερά Μητρόπολις Δράμας

Περίοδο ακμής και αίγλης γνώρισε η μονή στο β’ μισό του 15ου αιώνα, όταν εγκαταστάθηκε σε αυτήν ο παραιτηθείς από το θρόνο του Οικουμενικός Πατριάρχης Διονύσιος Α’, ο οποίος θεωρείται ο δεύτερος κτήτορας της μονής.

Επί των ημερών του Αγίου Διονυσίου ανεγέρθηκαν πολλά νέα κτίσματα, επισκευάστηκαν παλαιά και καλλωπίστηκε ο κυρίως ναός εσωτερικά και εξωτερικά.

Στο ίδιο διάστημα, σιγίλια υπέρ των προνομίων της μονής εξέδωσαν οι Πατριάρχες Συμεών ο Τραπεζούντιος και Μάξιμος Δ’.

Η Εικοσιφοίνισσα επί Τουρκοκρατίας

Καθ’ όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας η μονή, για την οποία εκδήλωνε ζωηρό ενδιαφέρον το Οικουμενικό Πατριαρχείο, διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη διατήρηση και ενίσχυση του ελληνικού στοιχείου της περιοχής, καθώς και στην αποτροπή του εξισλαμισμού των κατοίκων.

Το 1507 οι μοναχοί της Εικοσιφοίνισσας κατεσφάγησαν κατ’ εντολήν του τούρκου τοπάρχη, αλλά σύντομα, με την άδεια του σουλτάνου, το μοναστήρι αναδιοργανώθηκε.

Στις αρχές του 17ου αιώνα το καθολικό της μονής ανακαινίστηκε εκ βάθρων.

Πηγή: Ιερά Μητρόπολις Δράμας

Αξιοσημείωτο είναι ότι το 1798 ήρθε εξόριστος στην Εικοσιφοίνισσα ο εθνομάρτυρας Πατριάρχης Γρηγόριος Ε’, ο οποίος παρέμεινε σε αυτήν επί εννέα μήνες.

Η ξακουστή μονή του Παγγαίου αποτέλεσε πνευματικό και εθνικό κέντρο, συμβάλλοντας τα μέγιστα στη διατήρηση της Ορθοδοξίας και προλειαίνοντας το έδαφος για τον επαναστατικό αγώνα κατά των Τούρκων.

Πηγή: Ιερά Μητρόπολις Δράμας

Εδώ έδρευε αρχηγείο του ξακουστού αρματολού Νικοτσάρα (Νίκου Τσάρα), εδώ επίσης όρκισε τους άνδρες του και κήρυξε την επανάσταση ο ηρωικός αγωνιστής Εμμανουήλ Παπάς.

Εξάλλου, η Ελληνική Σχολή και η πλουσιότατη βιβλιοθήκη της μονής αποτελούσαν πνευματικά στηρίγματα του ελληνισμού της ευρύτερης περιοχής.

Πυρκαγιά αποτέφρωσε τμήμα του μοναστηριακού συγκροτήματος το 1854, ενώ χολέρα αποδεκάτισε τους μοναχούς το 1864.

Οι καταστροφές από τους Βουλγάρους

Την περίοδο των δύο παγκοσμίων πολέμων η μονή υπέστη σοβαρές καταστροφές από τους Βουλγάρους.

Πηγή: Δημωφέλεια – Δημοτική Κοινωφελής Επιχείρηση Καβάλας

Το 1917 κομιτατζήδες λεηλάτησαν τη μονή και αφαίρεσαν από αυτή σημαντικό αριθμό βυζαντινών χειρογράφων, αμφίων και κειμηλίων ανεκτίμητης αξίας.

Το 1943 Βούλγαροι παρέδωσαν στην πυρά το όλο μοναστηριακό συγκρότημα πλην του καθολικού.

Η ανασύσταση της μονής

Μια πρώτη προσπάθεια αποκατάστασης της μονής έγινε το 1946, όταν οικοδομήθηκε το ηγουμενείο και μεταφέρθηκε από τη Νικήσιανη Καβάλας στη θέση της η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας.

Πηγή: Ιερά Μητρόπολις Δράμας

Τελικά, η μονή ανασυστάθηκε το 1965, όταν εγκαταστάθηκε σε αυτήν πολυάριθμη γυναικεία αδελφότητα.

Η φυσιογνωμία της σύγχρονης μονής

Από την αρχική φάση της μονής, της Μεσοβυζαντινής Περιόδου, διατηρείται σήμερα μόνο ένα τμήμα του μαρμαροθετημένου δαπέδου, που χρονολογείται περί το 1000.

Πηγή: Ιερά Μητρόπολις Δράμας

Το σύγχρονο καθολικό της μονής οικοδομήθηκε μεταξύ των ετών 1837 και 1847 από τον ηγούμενο Ανδρόνικο.

Από τον παλαιό ναό, των αρχών του 17ου αιώνα, διατηρήθηκε τμήμα του Ιερού Βήματος, το οποίο ανακαινίστηκε.

Πηγή: Ιερά Μητρόπολις Δράμας

Ο κυρίως ναός, η λιτή και ο εξωνάρθηκας ήταν διακοσμημένα με τοιχογραφίες φιλοτεχνημένες κατά τα έτη 1858-1865 από τον κορίνθιο αγιογράφο Ματθαίο Ιωάννου, ο οποίος είχε εργαστεί κυρίως στη Μολδαβία. Μεγάλο μέρος αυτών αντικαταστάθηκε από νεότερες.

Πηγή: Ιερά Μητρόπολις Δράμας

Το ξυλόγλυπτο τέμπλο της Εικοσιφοίνισσας κατασκευάστηκε από χιώτες τεχνίτες στα τέλη του 18ου αιώνα, όταν ηγούμενος της μονής ήταν ο Σωφρόνιος.

Η Εικοσιφοίνισσα πανηγυρίζει το Δεκαπενταύγουστο, στις 14 Σεπτεμβρίου, στις 21 Νοεμβρίου, στις 22 Νοεμβρίου (εορτή Οσίου Γερμανού) και στις 23 Νοεμβρίου (εορτή Αγίου Διονυσίου).