Άγγελος Δεληβορριάς: Η εγρήγορση της συνείδησης, η συναίσθηση του καθήκοντος

Περισσότερο ίσως από κάθε άλλη εκδήλωση της καλλιτεχνικής ευαισθησίας του ανθρώπου, η φωτογραφία είναι εκείνη που μπορεί να αφουγκραστεί τις ανάσες του χώρου, να μετρήσει τους παλμούς του χρόνου και να αγγίξει τις ψυχές των καταστάσεων. Αυτό συμβαίνει ωστόσο μόνο όταν η συνείδηση της φωτογραφικής ματιάς διεισδύει στις βαθύτερες περιοχές των γεγονότων προσπαθώντας να ανιχνεύσει τη γενεσιουργία τους. Αφού προηγουμένως παρακάμψει όσα εμπόδια παρεμβάλλουν η αδιαφορία του περιβάλλοντος, η περιρρέουσα ατμόσφαιρα και οι ταλαντευόμενες περιστάσεις των συμπεριφορών, τα επιφανειακά στρώματα των φαινομένων, οι παραπλανητικές επικαλύψεις της επικαιρότητας και οι συγκυρίες των συμπτωματικών παρεμβάσεων. Αυτό συμβαίνει δηλαδή σε εξαιρετικά σπάνιες περιπτώσεις. Μόνο τότε όμως οι θεμελιακοί συντελεστές της ζωής αισθητοποιούνται ως βασικές συνιστώσες της ιστορίας και οι φωτογραφικές μαρτυρίες προσλαμβάνονται σαν καταγραφές ανυπέρβλητης ευκρίνειας.

Με τέτοια περίπου συναισθήματα κινητοποιούνται οι νοητικές λειτουργίες από τις φωτογραφίες του Κώστα Μπαλάφα. Γιατί συναρθρώνουν πολλές μικρές κι άλλες τόσες μεγάλες στιγμές από την καθημερινότητα του ελληνικού παρελθόντος σε ένα συνταρακτικό απόθεμα βιωμάτων και εμπειριών, ένα θησαυρό αυτογνωσίας. Σαν ανεκτίμητες μάλιστα δωρεές από τις ιδεολογικές καταθέσεις μιας κοσμοθεώρησης, συνθέτουν ένα χρονικό μουσικού ύφους, όπου η συλλογιστική και η επιχειρηματολογία των χρησιμοποιούμενων αποδεικτικών μαρτυριών στηρίζεται κατά κύριο λόγο στην αποκαλυπτική εκφραστικότητα της ανθρώπινης μορφής. Σε κάτι παραπάνω θα έλεγα από μια οσοδήποτε σημαντική αισθητική απόλαυση. Έχει άλλωστε τονιστεί επανειλημμένα ότι ο Μπαλάφας δεν πλησιάζει τις φυσιογνωμίες όσων ανθρώπων απεικονίζει σαν λαογραφικού ή τουριστικού ενδιαφέροντος δείγματα κάποιας ιδιότυπης ανθρωπογεωγραφίας, αλλά με την πεποίθηση πως εκπροσωπούν τη μοίρα του τόπου του, ενός τόπου που πέρασε πολλά και που έχει αντέξει. Σ’ αυτούς επικεντρώνει την έγνοια του και γι’ αυτούς ακούγεται ο καημός του μέσα από τη δοξαστική ανάδειξη μιας εποποιίας, εντελώς αδιανόητης στα ναυαγισμένα σημερινά ήθη.

Με τα παραπάνω δεν υποστηρίζω ότι η Φύση αφήνει αδιάφορη τη συγκίνηση του φωτογράφου. Είμαι βαθύτατα όμως πεπεισμένος πως δεν τον ελκύει ως τοπίο για την εκτόνωση μιας ευρωπαϊκού τύπου κατά μόνας φυσιολατρικής ανάγκης, αλλά την τιμά ως ζωτικό πλαίσιο καθοριστικό για τη διαμόρφωση του χαρακτήρα και τη διάπλαση του ψυχισμού των κατοίκων του τόπου του. Για την ηρωική κλίμακα ενός μεγέθους που τείνει να εκλείψει, ας μου επιτραπεί να πω. σε μια περίοδο σκοτεινή, όπως αυτή που διανύουμε, όσα μας υπενθυμίζει με τις φωτογραφίες του ο Κώστας Μπαλάφας δεν καλλιεργούν μόνο τις αντιστάσεις μας, ούτε μας καταπραΰνουν μόνο παρηγορητικά. αλλά τονώνουν και τη μαχητική μας διάθεση με τα πρότυπα που μας προσφέρουν για αξίες, αρχές και υποδείγματα περασμένων καιρών, για στιγμές κατά τις οποίες το νόημα της συμμετοχής σε κοινούς αγώνες είχε διαφορετικό περιεχόμενο, για τα βιώματα του δράματος της ανάγκης και του μεγαλείου των εκρήξεων, για τις κεραίες που επιτρέπουν στα μεγάλα ταλέντα να διακρίνουν τις ποιότητες των πραγμάτων και να αναμεταδίδουν τα μηνύματά τους. Μηνύματα αυτοσυνειδησίας, περισσότερο απαραίτητα σήμερα από κάθε άλλη φορά.

Διαβάζοντας στην παρούσα έκδοση το προλογικό σημείωμα του Μπαλάφα, διαπιστώνω και πάλι πόσο άμεσα εξαρτημένη είναι η μεγάλη τέχνη από την εγρήγορση της συνείδησης και τη συναίσθηση του καθήκοντος. Από έναν υψηλό δείκτη αυτογνωσίας και τη συναίσθηση του κόστους των δακρύων και του αίματος, του πόνου και των συμφορών. Αλλά και από μια διάθεση προσφοράς, από την αναγνώριση της σημασίας που έχει η εμπέδωση των διδαγμάτων, η πειθαρχία της μαθητείας και η έγνοια για τις επόμενες γενιές. Κάπως έτσι μελοποιήθηκε το υμνητικό που αναπέμπουν οι φωτογραφίες του στα ανθρώπινα μεγέθη, με κεντρικό θέμα μια απροκάλυπτη υπερηφάνεια για τη χώρα αυτή και για όσους την κατοίκησαν, την υπερασπίστηκαν και εξακολουθούν να ανθίστανται θέλοντας να περισώσουν το τραυματισμένο της κύρος.

Ο εγκάρδιος χαιρετισμός και η βαθιά μου υπόκλιση έχουν ως παραλήπτη τους έναν σπουδαίο φωτογράφο, έναν μεγάλο καλλιτέχνη, έναν σπάνιο άνθρωπο ο οποίος γνώρισε και αγάπησε όσο λίγοι την Ελλάδα. Ταυτόχρονα όμως αισθάνομαι υποχρεωμένος να απευθύνω ένα θερμό χειροκρότημα στον Κώστα Μπουμπουρή, τον μελετητή που με συστηματική επιμέλεια και επιστημονική συνείδηση κατέγραψε το περιπετειώδες οδοιπορικό του Κώστα Μπαλάφα, προσκαλώντας και τους αναγνώστες του να συμμετάσχουν σ’ ένα συναρπαστικό ταξίδι.

Αυτά είχε γράψει ο αείμνηστος Άγγελος Δεληβορριάς τον Ιούνιο του 2010. Το κείμενό του, που έφερε τον τίτλο «Ένας χαιρετισμός και μια υπόκλιση», αποτελούσε το εισαγωγικό σημείωμα στο συγγραφικό πόνημα του μελετητή Κώστα Μπουμπουρή αναφορικά με το μεγάλο έλληνα φωτογράφο Κώστα Μπαλάφα («Ο Κώστας Μπαλάφας και η Ελλάδα του», Αθήνα, 2010).

Ο Δεληβορριάς, άλλη μια φορά, και μετά θάνατον (έφυγε από τη ζωή στις 24 Απριλίου 2018), φωτίζει το νου μας και αγγίζει βαθιά την ψυχή μας, χάρη στον εσωτερικό πλούτο του και τη διεισδυτική ματιά του.