Πόλεμος στην Ουκρανία: Πώς διχάζει τον ορθόδοξο χριστιανικό κόσμο

Ο γενικός γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών κάλεσε αυτή την εβδομάδα για μια πασχαλινή εκεχειρία μεταξύ της Ρωσίας και της Ουκρανίας, καθώς οι ορθόδοξοι χριστιανοί και στις δύο χώρες γιορτάζουν το Πάσχα, σήμερα, Κυριακή 24 Απριλίου.

Αλλά καθώς οι μάχες συνεχίζουν να μαίνονται, ο Ουκρανός πρόεδρος, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, κατηγόρησε την Πέμπτη τη Μόσχα ότι απορρίπτει την πρόταση του ΟΗΕ.

Η εισβολή της Ρωσίας αναστάτωσε τις παγκόσμιες αγορές, αναζωπύρωσε τη συμμαχία του ΝΑΤΟ και προκάλεσε έρευνες για εγκλήματα πολέμου. Έχει επίσης ανοίξει ένα ρήγμα στην Ορθόδοξη Εκκλησία, φέρνοντας τη ρωσική πτέρυγα και τον φιλικό προς το Κρεμλίνο πατριάρχη της, αντιμέτωπους με τους ορθόδοξους ηγέτες στο Κίεβο και σε όλο τον κόσμο.

Ο ορθόδοξος χριστιανισμός είναι μία από τις μεγαλύτερες χριστιανικές κοινότητες στον κόσμο – μετά την Καθολική και την Προτεσταντική Εκκλησία. Οι περισσότεροι από τα περίπου 260 εκατομμύρια πιστούς της είναι συγκεντρωμένοι στην Ευρώπη, την Ρωσία και άλλες χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης.

Είναι η κυρίαρχη πίστη τόσο στη Ρωσία όσο και στην Ουκρανία, όπου το καθεστώς της εκκλησίας έχει γίνει πηγή έντασης μεταξύ Μόσχας και Κιέβου.

Για τον Ρώσο πρόεδρο, Βλαντίμιρ Πούτιν, και τον σύμμαχό του στην εκκλησία, τον Πατριάρχη Μόσχας Κύριλλο, η Ουκρανία αποτελεί αναπόσπαστο μέρος ενός μεγαλύτερου ρωσικού κόσμου – ενός κόσμου, με τη Μόσχα ως πολιτικό κέντρο και το Κίεβο ως πνευματικό κέντρο.

Εξαιτίας αυτού, ο 75χρονος Κύριλλος έχει υποστηρίξει πλήρως τον πόλεμο, ακόμη και όταν ο κόσμος ανατριχιάζει από τις διαδεδομένες αναφορές για τις ρωσικές θηριωδίες στην Ουκρανία. Η φιλοπόλεμη στάση του έχει εξοργίσει άλλους εκκλησιαστικούς ηγέτες, στην Ουκρανία και σε ολόκληρη την ορθόδοξη πίστη, πολλοί από τους οποίους έχουν καταδικάσει τον πόλεμο και έχουν παροτρύνει τον Κύριλλο να επανεξετάσει την υποστήριξή του.

Καθώς ο ορθόδοξος κόσμος γιορτάζει την Κυριακή του Πάσχα στις 24 Απριλίου, η εφημερίδα Washington Post αναλύει πώς εξελίσσονται οι εντάσεις στο εσωτερικό της εκκλησίας.

Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία

Η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία είναι μία από τις σπουδαιότερες και με τη μεγαλύτερη επιρροή στον κόσμο, με περισσότερους από 100 εκατομμύρια πιστούς, σύμφωνα με το «Pew Research Center». Το 2009, ο Κύριλλος εξελέγη πατριάρχης – ο πρώτος μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης.

Αρχικά, ο Κύριλλος θεωρήθηκε ως εκσυγχρονιστής, που θα μπορούσε να εξασφαλίσει κάποια ανεξαρτησία για την εκκλησία, αφού ο προκάτοχός του, Αλέξιος Β’, χρησιμοποίησε τους πολιτικούς του δεσμούς για να ενισχύσει το γόητρο της εκκλησίας, μετά από δεκαετίες άθεου κομμουνισμού. Οι ρώσοι πολιτικοί χρηματοδότησαν την κατασκευή νέων εκκλησιών και οι θρησκευτικοί ηγέτες βρίσκονταν στο επίκεντρο των κρατικών εκδηλώσεων.

Έκτοτε, ωστόσο, ο Κύριλλος έχει εδραιώσει τον ρόλο του ως σύμμαχος του Κρεμλίνου, βοηθώντας τον Πούτιν να καλύψει τις πολιτικές και στρατιωτικές φιλοδοξίες του με τη γλώσσα της πίστης.

Στις 23 Φεβρουαρίου, μία ημέρα πριν από την εισβολή, ο Κύριλλος εξέδωσε δήλωση, στην οποία επαίνεσε τον Πούτιν για την «υψηλή και υπεύθυνη υπηρεσία του προς τον λαό της Ρωσίας» και περιέγραψε την υποχρεωτική στρατιωτική θητεία ως «ενεργό εκδήλωση της ευαγγελικής αγάπης προς τους γείτονες».

Τις εβδομάδες που ακολούθησαν την έναρξη του πολέμου, ο Κύριλλος χρησιμοποίησε τα κηρύγματά του για να δικαιολογήσει την εκστρατεία, παρουσιάζοντάς την ως αγώνα κατά του αμαρτωλού δυτικού πολιτισμού – αν και φροντίζει να αποφεύγει να αναφέρεται στη σύγκρουση ως «πόλεμο» ή «εισβολή» που ξεκίνησε από τη Ρωσία.

Έχει επικεντρωθεί σχεδόν εξ ολοκλήρου σε αυτό που αποκαλεί «εξόντωση» των φιλορώσων αυτονομιστών στην περιοχή του Ντονμπάς, στο ανατολικό τμήμα της χώρας, από την Ουκρανία. Νωρίτερα αυτό το μήνα, ο Κύριλλος εκφώνησε ένα κήρυγμα, προτρέποντας τους Ρώσους να συσπειρωθούν γύρω από την κυβέρνηση «κατά τη διάρκεια αυτής της δύσκολης περιόδου», ανέφερε το πρακτορείο ειδήσεων Reuters.

«Ας μας βοηθήσει ο Κύριος να ενωθούμε κατά τη διάρκεια αυτής της δύσκολης περιόδου για την πατρίδα μας και γύρω από τις Αρχές», ανέφερε ο Κύριλλος, σύμφωνα με το πρακτορείο ειδήσεων Interfax, σε κήρυγμα στη Μόσχα.

Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία – Πατριαρχείο Μόσχας

Στην συντριπτική τους πλειοψηφία, οι Ουκρανοί προσδιορίζονται ως ορθόδοξοι χριστιανοί, σύμφωνα με το Pew. Η πίστη τους, ωστόσο, είναι μοιρασμένη μεταξύ τουλάχιστον δύο μεγάλων εκκλησιαστικών φορέων – ο ένας είναι η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία, η οποία είναι «αυτοδιοικούμενη», αλλά παραμένει υπό τη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου της Μόσχας.

Για αιώνες, οι εκκλησίες στην Ουκρανία και την Ρωσία βρίσκονταν και οι δύο υπό την ηγεσία του πατριάρχη της Μόσχας. Ωστόσο, με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, η εκκλησία στην Ουκρανία πίεσε για ημιαυτόνομο καθεστώς το 1990 – και το απέκτησε.

Αλλά τα τελευταία χρόνια, μετά την παράνομη προσάρτηση της Κριμαίας από την Ρωσία και την επέμβαση στην ανατολική Ουκρανία, όλο και περισσότεροι ουκρανοί πιστοί προσπάθησαν να αντιμετωπίσουν την επιρροή της Μόσχας.

Μετά την εισβολή, οι εκκλήσεις αυτές έχουν ενταθεί – και οι ενορίτες έχουν εξοργιστεί με την υποστήριξη της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας στον πόλεμο. Όλα αυτά έχουν φέρει την Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία και τον ηγέτη της, Μητροπολίτη Κιέβου Ονούφριο, σε επισφαλή θέση, ιδίως καθώς πληθαίνουν οι αναφορές για σφαγές αμάχων και άλλες θηριωδίες.

Στις 24 Φεβρουαρίου, την ημέρα της εισβολής, ο Ονούφριος εξέδωσε ανακοίνωση στην οποία χαρακτήρισε τη στρατιωτική εκστρατεία «καταστροφή» και απηύθυνε έκκληση στον Πούτιν «να σταματήσει αμέσως τον αδελφοκτόνο πόλεμο».

Ο πόλεμος μεταξύ Ρώσων και Ουκρανών «είναι μια επανάληψη της αμαρτίας του Κάιν, ο οποίος σκότωσε τον αδελφό του από φθόνο», δήλωσε ο Ονούφριος. «Ένας τέτοιος πόλεμος δεν έχει καμία δικαιολογία ούτε από τον Θεό, ούτε από τους ανθρώπους».

Η εκκλησία έχει τονίσει τον ρόλο της στην παροχή βοήθειας στους αμάχους και στην ευθύνη τής ταφής των ουκρανών στρατιωτών. Ορισμένοι ιερείς έχουν σταματήσει να μνημονεύουν τον Κύριλλο στις λειτουργίες τους ή έχουν καλέσει τον Ονούφριο να απομακρυνθεί εντελώς από τη Μόσχα.

Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας

Η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας είναι τριών ετών. Η ίδρυσή της ήταν το άμεσο αποτέλεσμα ενός αναπτυσσόμενου κινήματος για την απόσχιση από την Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία και τη δημιουργία μιας αμιγώς ανεξάρτητης εκκλησιαστικής οντότητας για την Ουκρανία. Η αναγνώριση της εκκλησίας από το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης εξόργισε τη Μόσχα και η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία διέκοψε τους δεσμούς της με το εν λόγω εκκλησιαστικό σώμα.

Ηγέτης της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας είναι ο Μητροπολίτης Επιφάνιος, 43 ετών, ο οποίος έχει ασκήσει έντονη κριτική στον Πούτιν και τον πόλεμο. Αμέσως μετά την εισβολή, ο Επιφάνιος εξέδωσε δήλωση στην οποία παρομοίαζε τον ρώσο ηγέτη τόσο με τον αντίχριστο, όσο και με τον Αδόλφο Χίτλερ.

«Το πνεύμα του αντιχρίστου λειτουργεί στον ηγέτη της Ρωσίας, τα σημάδια του οποίου μας αποκαλύπτουν οι Γραφές: υπερηφάνεια, αφοσίωση στο κακό, αδίστακτη συμπεριφορά, ψευτοθρησκευτικότητα», δήλωσε χαρακτηριστικά, προσθέτοντας: «Αυτό ήταν ο Χίτλερ κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Αυτό έχει γίνει ο Πούτιν σήμερα».

Αυτή την εβδομάδα, αφού επισκέφθηκε την κατεστραμμένη πόλη Τσερνίχοφ, ο Επιφάνιος κάλεσε τους Ουκρανούς να συνεχίσουν να πολεμούν κατά της ρωσικής εισβολής.

«Βλέποντας τον πόνο, την καταστροφή, τη βάναυση βία και την εξάπλωση του θανάτου που φέρνει η Ρωσία σε κάθε γωνιά της Ουκρανίας, καταλαβαίνουμε ακόμη καλύτερα ότι μόνο ο αγώνας κατά του επιτιθέμενου και η εκδίωξή του από τη γη μας μπορεί να μας φέρει μια δίκαιη ειρήνη», τόνισε.

Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης

Το Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης είναι ένας από τους παλαιότερους θεσμούς στον κόσμο. Η Ορθόδοξη Εκκλησία δεν έχει ενιαίο ηγέτη, αλλά ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος θεωρείται πνευματικός της οδηγός και «πρώτος μεταξύ ίσων» με τους άλλους πατριάρχες.

Ο Βαρθολομαίος έχει επικρίνει τη Μόσχα και τον πόλεμο, καθώς και τον Κύριλλο και τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία.

Την πρώτη ημέρα της εισβολής, καταδίκασε την «απρόκλητη επίθεση της Ρωσίας» – όπως την χαρακτήρισε – «κατά της Ουκρανίας».

Αργότερα, σε συνέντευξή του στο CNN, υπερασπίστηκε την απόφασή του να χορηγήσει αυτοκεφαλία στην Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας και προειδοποίησε ότι η επιθετικότητα και η απομόνωση της Ρωσίας θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε ένα «νέο Ψυχρό Πόλεμο».

«Όλος ο κόσμος είναι εναντίον της Ρωσίας», δήλωσε ο Βαρθολομαίος. «Η απόσταση μεταξύ της Ρωσίας και του δυτικού κόσμου γίνεται όλο και μεγαλύτερη. Αυτό σημαίνει ότι εισερχόμαστε σε μια νέα περίοδο Ψυχρού Πολέμου».

Το Πατριαρχείο παρέδωσε ανθρωπιστική βοήθεια στην Εκκλησία του Κιέβου. Σε επίσκεψή του στην Πολωνία στο τέλος Μαρτίου, ο Βαρθολομαίος κατήγγειλε την εισβολή ως «αποτρόπαια» πράξη.

«Είναι απλά αδύνατο να φανταστεί κανείς πόση καταστροφή έχει προκαλέσει αυτή η αποτρόπαια εισβολή στον ουκρανικό λαό και σε ολόκληρο τον κόσμο», δήλωσε ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος σε συνέντευξη Τύπου, σύμφωνα με το Associated Press.

Και προσέθεσε ότι η αλληλεγγύη προς τους Ουκρανούς «είναι το μόνο πράγμα που μπορεί να ξεπεράσει το κακό και το σκοτάδι στον κόσμο».