Οι σοφιστές – Γοργίας, η δύναμη του λόγου (Μέρος B’)

Η δύναμη του λόγου, για την οποία κάναμε λόγο στην τελευταία παράγραφο του πρώτου άρθρου μας για τον Γοργία, ήταν ήδη γνωστή από τα χρόνια του έπους. Η Ιλιάδα (ραψωδία Ι) μάς αποκαλύπτει το ιδεώδες της εκπαίδευσης στον ομηρικό κόσμο, όταν ο γερο-Φοίνικας, άλλοτε δάσκαλος του Αχιλλέα, απευθύνεται στον παλαιό μαθητή του επιχειρώντας να τον πείσει να επιστρέψει στη μάχη: ρητήρ μύθων αλλά και πρηκτήρ έργων (ρήτορας λόγων και εκτελεστής έργων), δηλαδή έξοχος και στο λόγο και στην πράξη, θα έπρεπε να είναι ο νέος που καταγόταν από αριστοκρατική γενιά.

Οι τόποι στους οποίους είχε κανείς από παλιά τη δυνατότητα να αναδειχθεί ως ρήτορας ήταν τα δικαστήρια και η βουλή. Προϊόντος του χρόνου, κι ενόσω η δημοκρατία εξελισσόταν, έκανε την εμφάνισή της η επιδεικτική ρητορική, αρχικά με τους επιτάφιους λόγους (οι λόγοι αυτοί διαδέχτηκαν τα τραγουδιστά μοιρολόγια για τους νεκρούς, τα θρηνητικά εγκωμιαστικά άσματα) και ακολούθως, υπό την επίδραση της σοφιστικής, με τους καθαυτό επιδεικτικούς λόγους, που εκφωνούνταν σε δημόσιες εορτές.

Αξιοποιώντας στην ουσία συστατικά στοιχεία της ποίησης και του λόγου που υπήρχαν από μακρού, η ρητορική τέχνη, ως μεταδόσιμη διδασκαλία, κατάφερε όντως να φθάσει τον 5ο και τον 4ο αιώνα π.Χ. σε ένα εξαιρετικό επίπεδο από την άποψη των μέσων και των μεθόδων που χρησιμοποιούσαν οι δάσκαλοι της ρητορικής. Όμως, η επακολουθήσασα εξαντλητική καλλιέργεια της τέχνης του λόγου επέφερε μοιραία τη φθορά και συντέλεσε ουσιωδώς στον πνευματικό μαρασμό που εκδηλώθηκε στους μεταγενέστερους αιώνες.

Έχοντας κατά νουν όλα τα ανωτέρω αναφορικά με τη ρητορική τέχνη, μπορούμε τώρα να επικεντρώσουμε και πάλι την προσοχή μας στη διδασκαλία και τη δραστηριότητα του Γοργία. Εκείνος, λοιπόν, έφθασε στην Αθήνα –το 427 π.Χ., όπως προείπαμε– ως φορέας ενός συγκεκριμένου συστήματος, επηρεασμένος εύλογα από τα διδάγματα που είχε αποκομίσει στην πατρίδα του, τη Σικελία. Εκεί, εξ όσων γνωρίζουμε, ο δεινός ρήτορας Κόρακας ο Συρακούσιος και ο μαθητής του Τεισίας είχαν συγγράψει διδακτικό βιβλίο με αντικείμενο τη ρητορική τέχνη. Η ισχυρή επίδραση που άσκησαν οι δύο αυτοί άνδρες στον Γοργία θεωρείται βέβαιη, όπως φανερώνει εξάλλου και το γεγονός ότι ο Τεισίας συνόδευσε τον Γοργία στην Αθήνα το 427 π.Χ.

Οι σοφιστές – Γοργίας, η δύναμη του λόγου (Μέρος Α’)