Εθνεγερσίας τεκμήρια

Λίγο ο ιός, λίγο η οικονομική πανούκλα, λίγο ο πόλεμος μεταξύ ομοφύλων και ομοθρήσκων στη γειτονιά μας, άφησα το 2021, επέτειο των 200 χρόνων από την εθνική μας επανάσταση και τη συγκρότηση μιας ελεύθερης πολιτικά, κοινωνικά, οικονομικά πολιτείας. Δεν θα επανέλθω σε παλιότερες τοποθετήσεις μου έναντι, εκτός από ανιστόρητες, ανόητες ιστορικές, τάχα μου, απόψεις, ότι η Επανάσταση του 1821 δεν ήταν εθνική επανάσταση, διότι, τάχα μου τάχα μου, ο όρος είναι νεωτερικός. Ακόμα από τον παιάνα που διασώζει ο Αισχύλος στους «Πέρσες» («Ιτε, παίδες Ελλήνων, ελευθερούτε πατρίδα…») η έννοια της εθνότητας, δηλαδή του ορισμού που ήδη έδωσε ο Ηρόδοτος, της ομάδας ανθρώπων που έχουν την ίδια θρησκεία, γλώσσα, πατρίδα και ήθη, είναι αναγνωρίσιμη μέσα στη μακραίωνη πορεία του λαού μας μέσα σε χιλιάδες χρόνια και συνεχείς αλλαγές εξουσιών, κατακτήσεων, νικών, ηττών κ.λπ.

Μια εταστική ματιά στην ιστορία θα μας ενισχύσει με ατράνταχτα επιχειρήματα πως κάθε μεταβολή στα ανθρώπινα, πρώτα συλλαμβάνεται με τη νόηση, εκεί σχεδιάζεται, ορίζεται, εφοδιάζεται με εργαλεία πνευματικά και υλικά, και στη συνέχεια προβαίνει σε επεμβάσεις στις κοινωνικές, πολιτικές ή οικονομικές δομές. Οταν αντιμετωπίστηκαν οι Πέρσες, είχε προηγηθεί από τη Μικρά Ασία ως την Κάτω Ιταλία μια επανάσταση στη σκέψη. Είχαν ήδη γεννηθεί οι αρχές και τα όρια των επιστημών από τη Φιλοσοφία ως τη Γεωγραφία και από τα Μαθηματικά στη Φυσική και την Ανθρωπολογία. Ο Θεμιστοκλής μετά τον θρίαμβό του στη Σαλαμίνα και λόγω των αιώνιων ερίδων των Ελλήνων εξορίστηκε και βρήκε καταφύγιο στη Μικρά Ασία, σε Ελληνες που είχαν ως προίκα τον Ηράκλειτο και τον Ηρόδοτο. Ετσι και στην περίοδο που το Γένος πέρασε τη δοκιμασία της οθωμανικής λαίλαπας, η προετοιμασία για την Εθνεγερσία έχει βάθος αιώνων με συνεχώς αυξανόμενη τη θεμελίωση των ιδεών που οδηγούν τους λαούς στην αυτογνωσία, τους εφοδιάζουν με εργαλεία υλικά και πνευματικά να δημιουργούν θεσμούς, μεθόδους και λύσεις, ώστε να διοχετευτεί το δυναμικό της κοινωνίας και να απαλλαγεί από τα όποια δεσμά.

Πρόσφατα από τις εκδόσεις ΑΤΩΝ κυκλοφόρησε ένα πολύτιμο εργαλείο για σκέψη επ’ αφορμή των 200 ετών από την Εθνεγερσία. Τίτλος «Εθνεγερσία, το πνεύμα και το αίμα». Συγγραφέας ο Θεοδόσης Π. Τάσιος, μία από τις πλέον φωτισμένες στην επιστημονική μας κοινότητα επιστημονικές και εθνικές συνειδήσεις. Κατ’ αρχάς θα επιμείνω στον τίτλο. Ο Τάσιος απαντά ευθέως και τίμια σε κάποιες φωνές, δυστυχώς και πανεπιστημιακών δασκάλων, που υποστήριζαν πως η έννοια της εθνότητας είναι τάχα μου νεωτερική. Ακόμη κι ο απλός γνώστης της ιστορίας των ιδεών στον τόπο μας γνωρίζει πως η έννοια της ελληνικής ιθαγένειας υπάρχει ήδη, όπως έγραψα στην αρχή, στον παιάνα της Ναυμαχίας της Σαλαμίνας. Ακόμη, και για να κάνω τεράστιο άλμα, η έννοια της ελληνικής συνείδησης υπάρχει και στον τίτλο του τελευταίου αυτοκράτορα του Βυζαντίου. Οταν, όπως μαρτυρεί ο επίσης αγωνιστής Κασομούλης, οι μετέχοντες στην Εξοδο του Μεσολογγίου για την πατρίδα και την Ελλάδα μάχονταν. Και ο Κολοκοτρώνης μετά τον Αγώνα, ανάμεσα στα ερείπια του αρχαίου ναού στην Αθήνα, του Ολυμπίου Διός, διαλαλούσε: «Γι’ αυτά τα μάρμαρα πολεμήσαμε».

Περάσαμε μια περίοδο που κάθε αναφορά στην εθνότητα ήταν αντικείμενο χλεύης από τους παροικούντες την Ιερουσαλήμ του έθνους. Τώρα που κάθε μέρα μας πληγώνουν τα τραγικά γεγονότα στην Ουκρανία άρχισε πάλι να ανατέλλει μέσα μας η έννοια του έθνους ως ιστορικής ταυτότητας και άμυνας απέναντι σε αμφισβητίες. Αλλο ταυτότητα και άλλο ιδεολόγημα, κατασκευή και προπαγάνδα. Ο Θεοδόσης Π. Τάσιος θεμελιώνει, με έξοχα τεκμήρια ιστορικής και πνευματικής πορείας, τον δρόμο που οδήγησε στην εγρήγορση των συνειδήσεων και τον εφοδιασμό του αγώνα με ατράνταχτα επιχειρήματα ριζιμιών ιδεών. Οταν ο Πλήθων ο Γεμιστός γράφει στον αυτοκράτορα Μανουήλ «εσμέν μεν γαρ Ελληνες το γένος, ως η τε φωνή και πάτριος παιδεία μαρτυρεί», δεν χρειαζόμαστε άλλο επιχείρημα.

Ο Τάσιος στο έξοχο και πυκνό, αλλά και παιδαγωγικό (με την κυριολεξία του όρου) κείμενό του καταγράφει την πορεία της εθνικής συνείδησης με έργα ευρέος φάσματος, αναγκαία για την Παιδεία του Γένους. Τονίζει χωρίς ανόητες προκαταλήψεις τον ρόλο που διαδραμάτισαν στην πορεία προς την Επανάσταση οι μυστικές εταιρείες.

Εξάλλου είναι ιστορικά δεδομένο πως η Φιλική Εταιρεία είχε οργανωθεί πάνω στα πρότυπα των μυστικών εταιρειών, στις οποίες ήταν μέλη οι ιδρυτές τους, όπως ο Καποδίστριας, ο Δημήτριος Υψηλάντης και ο Κολοκοτρώνης και, βέβαια, ο Παπαφλέσσας, ο Σολωμός και ο Κάλβος.

Το πόνημα του Τάσιου είναι πράγματι πολύτιμο, διότι φωτίζει, εκτός των άλλων, τις δράσεις του Βαρβάκη, την επαφή του Υψηλάντη με τον Πούσκιν και άλλους τεχνικούς επιστήμονες και θετικούς στοχαστές, εκτός από τον Κοραή, που άρδευσαν συνειδήσεις που φώτισαν και όρισαν τις αξίες και τα αξιώματα βίου της Επανάστασης.