Ρωσία: Πώς ο Πούτιν κρατάει «αιχμάλωτη» την Ευρώπη

Τους λόγους που η Ευρώπη είναι τόσο εξαρτημένη από το φυσικό αέριο της Ρωσίας εξετάζει το Bloomberg σε άρθρο του, το οποίο αναδημοσιεύει και η Washington Post.

Το ρωσικό φυσικό αέριο είναι ελκυστικό για την Ευρώπη εδώ και δεκαετίες, επειδή είναι εύκολο στη μεταφορά και σχεδόν πάντα διαθέσιμο, τονίζεται στο άρθρο.

Ορισμένες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης εξαρτώνται από αυτό επειδή κλείνουν τις μονάδες άνθρακα, ενώ η Γερμανία σχεδιάζει ακόμη και το τέλος της πυρηνικής ενέργειας. Η κυριαρχία της Ρωσίας έχει ενισχυθεί από την εξάντληση των κοιτασμάτων της Βόρειας Θάλασσας που ελέγχονται από το Ηνωμένο Βασίλειο και τις Κάτω Χώρες. Η Gazprom PJSC προμηθεύει περίπου το ένα τρίτο όλου του φυσικού αερίου που καταναλώνεται στην Ευρώπη και, πριν από την έναρξη του ρωσικού πολέμου στην Ουκρανία, βρισκόταν σε τροχιά να γίνει ακόμη πιο σημαντική καθώς η υπόλοιπη ήπειρος συρρικνώνει τη δική της παραγωγή.

Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι 8+1 λόγοι της «αιχμαλωσίας» της Ευρώπης από τη Ρωσία του Βλαντίμιρ Πούτιν.

Τι επέφερε ο πόλεμος στην Ουκρανία

Μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η Ευρωπαϊκή Ένωση εκπόνησε σχέδιο για τη μείωση των εισαγωγών φυσικού αερίου από τη Ρωσία κατά δύο τρίτα έως το τέλος του 2022.

Η Ρωσία, αφού υπέστη τιμωρητικές κυρώσεις, αντεπιτέθηκε, με τον πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν να υπογράφει διάταγμα που απαιτούσε όλοι οι αγοραστές από «μη φιλικές» χώρες να πληρώνουν σε ρούβλια από τον Απρίλιο.

Θα πρέπει να ανοίξουν ειδικούς λογαριασμούς στη ρωσική Gazprombank JSC, σε συνάλλαγμα και ρούβλια, για να διεκπεραιώνουν τις πληρωμές τους ή να αντιμετωπίσουν διακοπή των προμηθειών. Η Πολωνία και η Βουλγαρία, των οποίων τα συμβόλαια με τη Ρωσία επρόκειτο να λήξουν το 2022, ήταν οι πρώτες που είδαν τη ροή φυσικού αερίου να διακόπτεται στις 27 Απριλίου, επειδή δεν συμμορφώθηκαν με τους νέους όρους του Πούτιν.

Η Ουγγαρία δήλωσε ότι δεν είχε άλλη επιλογή από το να συμφωνήσει με τις απαιτήσεις της Μόσχας, προσθέτοντας ότι και ορισμένες άλλες χώρες του μπλοκ έκαναν το ίδιο. Η Αυστρία ήταν βέβαιη ότι θα μπορούσε να διατηρήσει τη ροή του φυσικού αερίου και η Γερμανία φάνηκε να επιδιώκει έναν συμβιβασμό.

Πώς η Ρωσία έγινε τόσο σημαντική;

Με τα τεράστια κοιτάσματα της Σιβηρίας, η Ρωσία διαθέτει τα μεγαλύτερα αποθέματα φυσικού αερίου στον κόσμο. Άρχισε να εξάγει στην Πολωνία τη δεκαετία του 1940 και τοποθέτησε αγωγούς τη δεκαετία του 1960 για την παράδοση καυσίμων σε και μέσω δορυφορικών κρατών της τότε Σοβιετικής Ένωσης.

Ακόμη και στο αποκορύφωμα του Ψυχρού Πολέμου, οι παραδόσεις ήταν σταθερές. Αλλά από τότε που διαλύθηκε η Σοβιετική Ένωση, η Μόσχα και το Κίεβο διαπληκτίζονται για τους αγωγούς που διέρχονται από το ουκρανικό έδαφος, ωθώντας τις ρωσικές αρχές να βρουν άλλες οδούς.

Πόσο ευάλωτη είναι η Ευρώπη

Μια κρίση εφοδιασμού το 2021 παρείχε μια ζωντανή εικόνα της εξάρτησης της Ευρώπης από τις ροές φυσικού αερίου από τη Ρωσία, με τις τιμές αναφοράς του φυσικού αερίου να υπερτριπλασιάζονται.

Τα αποθέματα φυσικού αερίου στην ΕΕ έπεσαν σε χαμηλό ρεκόρ, με τη βαριά συντήρηση που πραγματοποιήθηκε στη Βόρεια Θάλασσα μετά από καθυστερήσεις που προκλήθηκαν από την πανδημία, ενώ οι προμήθειες υγροποιημένου φυσικού αερίου ανακατευθύνθηκαν προς την Ασία για να καλύψουν την αυξανόμενη ζήτηση εκεί.

Το 2022, οι τερματικοί σταθμοί υγροποιημένου φυσικού αερίου της Ευρώπης λειτουργούσαν στο φουλ, καθώς έφτανε μια ποσότητα ρεκόρ προμηθειών με έκπτωση, ενώ οι εγχώριοι παραγωγοί με επικεφαλής τη Νορβηγία υπόσχονταν να διατηρήσουν την παραγωγή όσο το δυνατόν υψηλότερη.

Οι αξιωματούχοι και οι αγοραστές της ΕΕ αξιοποιούσαν νέες προμήθειες από την Αφρική έως την Κεντρική Ασία, ενώ παράλληλα σχεδίαζαν να ενισχύσουν την ενεργειακή απόδοση και να χρησιμοποιήσουν περισσότερες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Αλλά οι ρωσικές ποσότητες ήταν ακόμη πολύ μεγάλες για να αντικατασταθούν πλήρως βραχυπρόθεσμα.

Πόσο ευάλωτη είναι η Γερμανία

Η Γερμανία, η ατμομηχανή της ΕΕ, έχει μειώσει τη χρήση άνθρακα και πυρηνικής ενέργειας και βασίζεται στο ρωσικό φυσικό αέριο για το 40% περίπου των αναγκών της. Η χώρα, η οποία δεν διαθέτει εγκαταστάσεις υγροποιημένου φυσικού αερίου, σπεύδει τώρα να κατασκευάσει και να εξασφαλίσει προμήθειες του υπερψυχρού καυσίμου και στοχεύει να απεξαρτηθεί από το ρωσικό αέριο έως τα μέσα του 2024.

Στέλνει επίσης κάμποσο φυσικό αέριο στην Πολωνία, το οποίο σύμφωνα με την Gazprom είναι ρωσικής προέλευσης, πράγμα που σημαίνει ότι μια πιθανή αντιπαράθεση μεταξύ Μόσχας και Βερολίνου θα έπληττε πολλές χώρες ταυτόχρονα.

Ποιες άλλες χώρες είναι εκτεθειμένες;

Οι ρωσικές προμήθειες αντιπροσώπευαν περίπου το 40% της ζήτησης της Ιταλίας το 2021, αλλά η χώρα αυτή έχει ψάξει σε όλο τον κόσμο για αντικαταστάτες και έχει εξασφαλίσει νέες συμφωνίες με προμηθευτές ιδίως στη Βόρεια Αφρική.

Ορισμένοι μικρότεροι αγοραστές φυσικού αερίου, όπως η Φινλανδία, η οποία εξαρτάται επίσης σε μεγάλο βαθμό από το ρωσικό φυσικό αέριο, σχεδιάζουν να χρησιμοποιήσουν πλωτούς τερματικούς σταθμούς υγροποιημένου φυσικού αερίου.

Η Πολωνία, η οποία παράγει το μεγαλύτερο μέρος της ηλεκτρικής της ενέργειας από άνθρακα, επένδυσε σε έναν νέο αγωγό φυσικού αερίου από τη Νορβηγία, ο οποίος πρόκειται να ξεκινήσει τις ροές τον Οκτώβριο, ενώ η Βουλγαρία σχεδιάζει να αυξήσει τις εισαγωγές αζέρικου φυσικού αερίου το 2022 με το άνοιγμα ενός παρακαμπτήριου αγωγού από την Ελλάδα, μια χώρα που μπορεί επίσης να προμηθεύσει LNG, σημειώνεται στο άρθρο.

Η Γαλλία εξαρτάται από τη Ρωσία μόνο για το 17% περίπου της χρήσης φυσικού αερίου και η μεγάλη βιομηχανία πυρηνικής ενέργειας που διαθέτει σημαίνει ότι είναι λιγότερο εκτεθειμένη από ορισμένες άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

Τι ρόλο παίζει η Ουκρανία

Περίπου το ένα τρίτο του ρωσικού φυσικού αερίου που ρέει προς την Ευρώπη διέρχεται από την Ουκρανία. Ακόμα και όταν η κρίση στην περιοχή κλιμακώθηκε σε πόλεμο, οι αναλυτές είπαν ότι η Ρωσία, με ιστορικό διακοπών του εφοδιασμού λόγω διαφορών στις τιμές, πιθανώς ήθελε να θεωρείται αξιόπιστος προμηθευτής.

Οι αποστολές της Gazprom προς την Ευρώπη και την Τουρκία ήταν περίπου 177 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα το 2021, σύμφωνα με υπολογισμούς του Bloomberg News και της BCS Global Markets με βάση τα στοιχεία της εταιρείας.

Όταν η Ουκρανία και η Ρωσία κατέληξαν σε πενταετή συμφωνία μεταφοράς φυσικού αερίου τον Δεκέμβριο του 2019, εξασφαλίζοντας προμήθειες μέχρι το 2024, ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι δήλωσε ότι το κράτος θα κερδίσει τουλάχιστον 7 δισεκατομμύρια δολάρια από τα τέλη μεταφοράς.

Πώς η Ρωσία προκαλούσε διαταραχές στην αγορά προηγουμένως;

Το 2006 και το 2009, οι διαφωνίες με την Ουκρανία σχετικά με την τιμολόγηση και τη διοχέτευση φυσικού αερίου οδήγησαν σε διακοπή των ρωσικών προμηθειών που διέρχονταν από τη χώρα.

Η δεύτερη διακοπή διήρκεσε σχεδόν δύο εβδομάδες εν μέσω χειμώνα. Η Σλοβακία και ορισμένες βαλκανικές χώρες αναγκάστηκαν να επιβάλουν δελτίο στο φυσικό αέριο, να κλείσουν εργοστάσια και να διακόψουν την παροχή ηλεκτρικής ενέργειας.

Έκτοτε, οι πιο ευάλωτες χώρες έτρεξαν να τοποθετήσουν αγωγούς, να συνδέσουν δίκτυα και να κατασκευάσουν τερματικούς σταθμούς για την εισαγωγή υγροποιημένου φυσικού αερίου που μεταφέρεται από το Κατάρ και τις ΗΠΑ.

Τι δίκτυα εφοδιασμού υπάρχουν;

Οι εξωτερικές προμήθειες, κυρίως από τη Ρωσία, τη Νορβηγία και την Αλγερία, αντιπροσωπεύουν περίπου το 80% του φυσικού αερίου που καταναλώνει η ΕΕ.

Η Γερμανία εισάγει μεγάλο μέρος του φυσικού αερίου της μέσω ενός αγωγού κάτω από τη Βαλτική Θάλασσα, του Nord Stream, ο οποίος λειτουργεί πλήρως από το 2012. (Αυτή ήταν η γραμμή προμήθειας που η Ρωσία στις 7 Μαρτίου πρότεινε ότι θα μπορούσε να διακοπεί ως μέρος της απάντησής της στις κυρώσεις που επιβλήθηκαν λόγω της εισβολής στην Ουκρανία).

Το Βέλγιο, η Ισπανία και η Πορτογαλία αντιμετωπίζουν το πρόβλημα της χαμηλής αποθηκευτικής ικανότητας, όπως και το Ηνωμένο Βασίλειο, το οποίο δεν αποτελεί πλέον μέρος του μπλοκ και έκλεισε τη μοναδική μεγάλη αποθήκη φυσικού αερίου. Η ήπειρος διαθέτει ένα πλήθος αγωγών, συμπεριλαμβανομένων των αγωγών Γιαμάλ – Ευρώπη, ο οποίος διέρχεται από τη Ρωσία μέσω της Λευκορωσίας και της Πολωνίας πριν φτάσει στη Γερμανία, και τον TAG, ο οποίος μεταφέρει ρωσικό αέριο στην Αυστρία και την Ιταλία. Πολλοί διασχίζουν πολλά σύνορα, δημιουργώντας πολλά πιθανά σημεία «ασφυξίας».

Τι γίνεται με τον αγωγό Nord Stream 2;

Σε αυτό το πλαίσιο, ο Nord Stream 2, ένας νέος ρωσικός αγωγός παράλληλα με τον πρώτο, ολοκληρώθηκε στα τέλη του 2021.

Όμως, μπλέχτηκε στην πολιτική και σε μια χρονοβόρα ρυθμιστική διαδικασία, ακόμη και πριν ο πόλεμος στην Ουκρανία τον βάλει για τα καλά στον «πάγο». Υπήρχε έντονη αντίδραση από τις ΗΠΑ, οι οποίες επέβαλαν κυρώσεις που καθυστέρησαν την κατασκευή. Μετά την εισβολή της Μόσχας στην Ουκρανία, η Γερμανία ανέστειλε τη διαδικασία πιστοποίησης και ο εκτελεστικός βραχίονας της ΕΕ ετοίμασε μια αναθεωρημένη ενεργειακή στρατηγική για το μπλοκ, ώστε «να μειώσουμε σημαντικά την εξάρτησή μας από το ρωσικό αέριο φέτος», τονίζεται στο άρθρο.