Το «Πολιτικόν Σύνταγμα της Ελλάδος» του 1827

Την Πρωτομαγιά του 1827 ψηφίστηκε στην Τροιζήνα από τους πληρεξουσίους της Γ’ Εθνοσυνέλευσης το «Πολιτικόν Σύνταγμα της Ελλάδος», κατά κοινή ομολογία ένα από τα αρτιότερα στη συνταγματική ιστορία του νεότερου ελληνικού κράτους, κι αυτό ανεξάρτητα από τις δυσχέρειες που ανέκυψαν ως προς την εφαρμογή του λόγω της αρνητικής συγκυρίας που είχε διαμορφωθεί την περίοδο εκείνη.

Τα προηγηθέντα

Η Β’ Εθνοσυνέλευση του Άστρους είχε προαναγγείλει ήδη από το 1823 τη σύγκληση της Γ’  Εθνοσυνέλευσης.  Τελικά, εξαιτίας σημαντικών καθυστερήσεων που είχε προκαλέσει η αρνητική τροπή του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα, η Γ’ Εθνοσυνέλευση συνήλθε στην Πιάδα (παλαιότερη ονομασία της Νέας Επιδαύρου) στις 6 Απριλίου 1826.

Δυστυχώς, η εν λόγω Εθνοσυνέλευση διασπάστηκε τον Αύγουστο του ίδιου έτους εξαιτίας της σφοδρής αντιπαράθεσης μεταξύ των «αγγλόφιλων» και των «γαλλόφιλων» πληρεξουσίων. Οι «αγγλόφιλοι» πληρεξούσιοι συγκεντρώθηκαν ακολούθως στην Αίγινα, οι δε «γαλλόφιλοι», μαζί με τα μέλη της αρτισύστατης «ρωσόφιλης» τάσης, στην Ερμιόνη.

Το Μάρτιο του 1827, κι αφού είχαν προηγηθεί πολλές προσπάθειες διαμεσολάβησης από έλληνες πολιτικούς και οπλαρχηγούς, αλλά και από το εξωτερικό, αποφασίστηκε, στο πλαίσιο εξεύρεσης μιας λύσης που να ικανοποιεί και τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές, να συνέλθει η Γ’ Εθνοσυνέλευση στην Τροιζήνα.

Η ψήφιση του Συντάγματος της Τροιζήνας

Πράγματι, οι πληρεξούσιοι, αφήνοντας πίσω τους τις διχαστικές τάσεις που είχαν επικρατήσει το προηγούμενο διάστημα και προτάσσοντας τη σωτηρία της πατρίδας, συγκεντρώθηκαν στην Τροιζήνα. Εκεί, υπό την κυριαρχία ενός πνεύματος αληθινής εθνικής συμφιλίωσης, προέβησαν την 1η Μαΐου 1827 στην ψήφιση του «Πολιτικού Σύνταγματος της Ελλάδος».

Οι επαναστατημένοι Έλληνες, παρά τα τραγικά γεγονότα της περιόδου εκείνης (πολιορκία της Ακρόπολης των Αθηνών από τους Τούρκους, θάνατος Καραϊσκάκη), άρχιζαν και πάλι να αισιοδοξούν, όπως φανερώνουν και οι ακόλουθοι στίχοι που τραγουδιούνταν παντού: «Στην Αιγίνη δε θα γίνει./Στην Ερμιόνη δεν τελειώνει./Στο Δαμαλά [Τροιζήνα] πάει καλά./Εκεί θα τελειωθεί/και η Ελλάδα θα σωθεί».

Το «Πολιτικόν Σύνταγμα της Ελλάδος»

Διαποτισμένο από τις πλέον προωθημένες φιλελεύθερες και δημοκρατικές ιδέες της εποχής του, το Σύνταγμα της Τροιζήνας, το αποκληθέν «Πολιτικόν Σύνταγμα της Ελλάδος», ήταν εκείνο που άνοιξε το δρόμο για την εκλογή του Ιωάννη Καποδίστρια ως πρώτου κυβερνήτη του νεότερου ελληνικού κράτους, καθώς προέβλεπε ως επικεφαλής της εκτελεστικής εξουσίας ένα μονοπρόσωπο όργανο με επταετή θητεία, τον «Κυβερνήτη της Ελλάδος».

Τη φιλελεύθερη νοοτροπία και το άκρως προοδευτικό πνεύμα του Συντάγματος της Τροιζήνας φανερώνουν οι ρυθμίσεις με τις οποίες καθιερώνονται η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας και η θεμελιώδης αρχή της διάκρισης των εξουσιών. Επίσης, το «Πολιτικόν Σύνταγμα της Ελλάδος» έθεσε τα θεμέλια του κοινοβουλευτικού ελέγχου και, κατ’ επέκταση, της κοινοβουλευτικής ευθύνης των μελών της εκτελεστικής εξουσίας, ενώ καθιέρωσε, με τρόπο αξιοπρόσεκτο από θεσμικής απόψεως, τη δομή και την ιεραρχία της έννομης τάξης.

Αξιοσημείωτες είναι, ασφαλώς, και οι ρυθμίσεις του Συντάγματος της Τροιζήνας αναφορικά με τα θεμελιώδη δικαιώματα του ανθρώπου: θρησκευτική ελευθερία (παρά την καθιέρωση της Ορθοδόξου Εκκλησίας του Χριστού ως επικρατούσης θρησκείας), προσωπική ελευθερία, ελευθερία του Τύπου, αρχή της ισότητας ενώπιον των νόμων και των δημοσίων βαρών, αρχή της αξιοκρατίας, αρχή μη αναδρομικότητας του νόμου, δικαίωμα στην ιδιοκτησία, «δικαίωμα τού αναφέρεσθαι» (δικαίωμα της αναφοράς στις Αρχές), απαγόρευση απονομής τίτλων ευγενείας.

Το «Πολιτικόν Σύνταγμα της Ελλάδος» και ο Ιωάννης Καποδίστριας

Δεδομένου ότι η κατάσταση που κλήθηκε να αντιμετωπίσει ήταν όντως δραματική, μια κατάσταση εκτάκτου ανάγκης χωρίς καμία δόση υπερβολής, ο Ιωάννης Καποδίστριας έκρινε αναγκαία την αλλαγή του τρόπου οργάνωσης και λειτουργίας του πολιτεύματος.

Έχοντας αναλάβει την υποχρέωση αφενός να συνεχίσει τον απελευθερωτικό αγώνα και αφετέρου να ανακουφίσει στο μέτρο του δυνατού το χειμαζόμενο πληθυσμό, ο Καποδίστριας ήταν πεπεισμένος ότι θα μπορούσε να λάβει τις κρίσιμες για τη σωτηρία της πατρίδας αποφάσεις μόνο εάν συγκέντρωνε στα χέρια του την κρατική εξουσία.

Έτσι, δείχνοντας αποφασιστικότητα και προβαίνοντας σε επιδέξιους χειρισμούς, έπεισε τη Βουλή για την «κρισιμότητα των καιρών», για την αναγκαιότητα αποδοχής του σχεδίου του που αφορούσε την προσωρινή μεταβολή της διοικήσεως, ένα σύστημα προσωρινής κυβερνήσεως.

Υπ’ αυτές τις συνθήκες ανεστάλη η εφαρμογή του «Πολιτικού Συντάγματος της Ελλάδος». Η μεν Βουλή στην ουσία αυτοκαταργήθηκε, η δε νομοθετική εξουσία περιήλθε στον Καποδίστρια, ενώ ιδρύθηκε συμβουλευτικό συλλογικό όργανο, το «Πανελλήνιον» (με 27 μέλη, που διορίζονταν από τον Κυβερνήτη). Τον Καποδίστρια, που λειτουργούσε ως μονοπρόσωπο κυβερνητικό όργανο, πλαισίωναν και συνέδραμαν ο «Γραμματέας της Επικρατείας» (πρώτος ορίστηκε ο Σπυρίδων Τρικούπης) και ένα στοιχειώδες υπουργικό συμβούλιο.