Οχλος

O βασικός στόχος μιας δίκης για έναν φόνο είναι φυσικά να αποδοθεί δικαιοσύνη. Και η αίσθηση που προκύπτει από τις αποφάσεις του δικαστηρίου για τον φόνο του Ζακ – αν κρίνει κανείς τουλάχιστον από τις αντιδράσεις – είναι ότι δικαιοσύνη αποδόθηκε μερικώς. Ο κοσμηματοπώλης και ο μεσίτης καταδικάστηκαν στη μέγιστη ποινή με βάση την κατηγορία, αλλά οι αστυνομικοί που ενεπλάκησαν αθωώθηκαν. Θα έχει ενδιαφέρον το σκεπτικό της πλειοψηφίας. Οι αστυνομικοί έκαναν τη δουλειά τους με τον απαιτούμενο επαγγελματισμό; Η βία που αποτυπώνεται στα βίντεο θεωρήθηκε υπερβάλλων ζήλος; Οι δυνάμεις της τάξης θα μπορούν στο μέλλον να επιδεικνύουν ανάλογη συμπεριφορά απέναντι σε έναν άοπλο και ανυπεράσπιστο άνθρωπο χωρίς να φοβούνται ότι θα ελεγχθούν;

Εκτός από την τιμωρία των ενόχων, όμως, μια τέτοια πολύκροτη δίκη έχει εκ των πραγμάτων και μια άλλη αποστολή: να φωτίσει τις συνθήκες υπό τις οποίες διαπράχθηκε το έγκλημα, να αποκαλύψει όχι μόνο τους άμεσους αλλά και τους έμμεσους αυτουργούς του, να το εντάξει σε ένα κοινωνικό πλαίσιο, να διαλύσει μύθους και προκαταλήψεις. Η αποστολή αυτή δεν στέφθηκε από επιτυχία. Με εξαίρεση εκείνους που ασχολήθηκαν ενεργά με την υπόθεση (τους «αλληλέγγυους» και «αλληλέγγυες» κατά την αργκό της Αριστεράς), η υπόλοιπη κοινωνία παρακολούθησε τη δίκη αμέτοχη, αδιάφορη, σαν να μην την αφορά. Ομως την αφορά. Γιατί ο κοσμηματοπώλης και ο μεσίτης που καταδικάστηκαν για θανατηφόρα σωματική βλάβη δεν ήταν κάποιοι βαρυποινίτες που δραπέτευσαν από τις φυλακές, αλλά πολίτες της διπλανής πόρτας. Και η αποκρουστική τους ενέργεια, το άγριο λιντσάρισμα ενός ανθρώπου δηλαδή παρουσία απαθών μαρτύρων, δεν ήταν ένα προμελετημένο έγκλημα, αλλά ένα σύμπτωμα της «κοινοτοπίας του κακού».

Αν λοιπόν αυτή η ενέργεια δεν αναλυθεί επαρκώς, όχι από δικαστές αυτή τη φορά αλλά από ψυχολόγους, κοινωνιολόγους, ανθρωπολόγους, ιστορικούς και άλλους ειδικούς, θα βρει μιμητές – πιο επιδέξιους ίσως, για να γλιτώσουν και τα δέκα χρονάκια.

Η αποτυχία όμως αφορά κι ένα άλλο σημείο. Αν ρωτήσουμε έναν περαστικό στον δρόμο τι ήταν ο Ζακ, το πιθανότερο είναι να μας πει ότι ήταν μια αδερφή που προσπάθησε να ληστέψει ένα κοσμηματοπωλείο υπό την επήρεια ουσιών και στη συνέχεια επιτέθηκε με μαχαίρι σε αυτούς που προσπάθησαν να τον συλλάβουν. Η εικόνα αυτή διοχετεύθηκε αρχικά από «πηγές», καλλιεργήθηκε ακουσίως ή σκοπίμως από μέσα ενημέρωσης και παρέμεινε στο προσκήνιο παρ’ όλο που διαψεύστηκε κατηγορηματικά από τα ευρήματα. Γιατί ο Ζακ Κωστόπουλος δεν πήγε να ληστέψει το κοσμηματοπωλείο, εγκλωβίστηκε στο εσωτερικό του. Δεν κρατούσε μαχαίρι, χρησιμοποίησε ένα κομμάτι γυαλί για να ξεφύγει από τους δημίους του. Στον οργανισμό του δεν ανιχνεύτηκε καμιά ναρκωτική ουσία. Και το ότι ήταν ακτιβιστής της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας δεν σχετίζεται – ευτυχώς – με τον θάνατό του.

Τα βαθύτερα προβλήματα λοιπόν δεν αντιμετωπίστηκαν. Η ψυχολογία του όχλου μπορεί θαυμάσια να ξανακτυπήσει. Ας μην εκπλαγούμε.