Καρκίνος των ωοθηκών: Όλα όσα θέλετε να γνωρίζετε για τον πιο θανατηφόρο γυναικολογικό καρκίνο

Της Ιοκάστης Αλειφεροπούλου

Ο καρκίνος των ωοθηκών είναι ένας γενικός όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει μια πληθώρα διαφορετικών τύπων καρκίνου οι οποίοι επηρεάζουν τις ωοθήκες, τις σάλπιγγες και την πρωτογενή περιτοναϊκή κοιλότητα. Αν και λιγότερο συχνός από τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας ή τον καρκίνο του ενδομητρίου, είναι ο πιο θανατηφόρος γυναικολογικός καρκίνος.

Επειδή δεν υπάρχει αξιόπιστο τεστ προσυμπτωματικού ελέγχου για τον καρκίνο των ωοθηκών και τα συμπτώματα συχνά συγχέονται με εκείνα άλλων λιγότερο σοβαρών ασθενειών, οι περισσότεροι ασθενείς διαγιγνώσκονται όταν πια ο καρκίνος έχει εξαπλωθεί. Ωστόσο, η πρόοδος των κλινικών ερευνών έχει προσφέρει νέα θεραπευτικά «εργαλεία» για την αντιμετώπιση της νόσου ακόμη και σε προχωρημένα στάδια, προσφέροντας ελπίδα στους ασθενείς.

Με αφορμή την σημερινή Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καρκίνου των Ωοθηκών, πέντε εξειδικευμένοι γιατροί του νοσοκομείου «Αλεξάνδρα» – το οποίο αποτελεί σημείο αναφοράς για τους γυναικολογικούς καρκίνους στην χώρα μας – μιλούν στο IN για όλα όσα θα θέλετε να γνωρίζετε για τον καρκίνο των ωοθηκών, καθώς και για τις σύγχρονες θεραπευτικές επιλογές.

Επιδημιολογικά δεδομένα, προδιαθεσικοί παράγοντες και συμπτώματα του καρκίνου των ωοθηκών

Γράφει η Θεοδώρα Ψαλτοπούλου, Παθολόγος, Καθηγήτρια Θεραπευτικής Κλινικής, Νοσοκομείο Αλεξάνδρα ΓΝΑ

Ο καρκίνος των ωοθηκών αποτελεί την πέμπτη αιτία θανάτου ανάμεσα στις γυναίκες, με περισσότερους θανάτους συγκριτικά με οποιονδήποτε άλλο γυναικολογικό καρκίνο. Το ήμισυ των γυναικών που διαγιγνώσκονται με τον καρκίνο αυτό είναι πάνω από 63 ετών. Ο ρυθμός διάγνωσης του καρκίνου ωοθηκών στις ανεπτυγμένες χώρες φαίνεται να ακολουθεί μία ελαφρά πτωτική πορεία.

Συγκριτικά με άλλες περιοχές παγκοσμίως, η Ευρώπη έχει τις πιο επιβαρυμένες στατιστικές εμφάνισης καρκίνου των ωοθηκών. Στις ΗΠΑ, η πιθανότητα ανάπτυξης καρκίνου των ωοθηκών στη διάρκεια ζωής μίας γυναίκας είναι 1 στις 78.

Προδιαθεσικοί παράγοντες, όπως η παχυσαρκία και το κάπνισμα αυξάνουν την πιθανότητα ανάπτυξης καρκίνου των ωοθηκών, ενώ η εγκυμοσύνη, ο θηλασμός, η λήψη αντισυλληπτικών, η καθυστερημένη εμμηναρχή, η πρόωρη εμμηνόπαυση, έχουν προστατευτική δράση.

Ο καρκίνος των ωοθηκών τις περισσότερες φορές προκαλεί ήπια και γενικά συμπτώματα (μετεωρισμό, διαταραχές εντέρου, επιγαστραλγία) στα αρχικά στάδια. Τούτο έχει ως αποτέλεσμα τη καθυστερημένη διάγνωση, με αποτέλεσμα άνω του 60% των ασθενών να διαγιγνώσκεται σε προχωρημένα στάδια (III και IV), με λιγότερες δυνατότητες θεραπευτικής παρέμβασης που θα οδηγήσει στην πλήρη ίαση. Επιπρόσθετα, δεν έχει βρεθεί αποτελεσματική δευτερογενής προληπτική παρέμβαση (screening), γεγονός που οδηγεί σε αργοπορημένες διαγνώσεις, με προφανή δυσμενή αποτελέσματα στις ασθενείς και τις οικογένειές τους, όσο και στο υγειονομικό σύστημα.

Διάγνωση και θεραπευτική αντιμετώπιση του καρκίνου των ωοθηκών

Γράφει ο Αλέξανδρος Ροδολάκης, Διευθυντής Α΄ Μαιευτικής και Γυναικολογικής Κλινικής, Καθηγητής Γυναικολογίας, Νοσοκομείο «Αλεξάνδρα» ΓΝΑ

Η διάγνωση του καρκίνου των ωοθηκών θα τεθεί από την ιστολογική, παράλληλα με τη διενέργεια κλινικής εξέτασης, την απεικονιστική διερεύνηση με υπερηχογραφία, μαγνητική ή αξονική τομογραφία και τους καρκινικούς δείκτες. Κάποιες φορές, ο καρκίνος των ωοθηκών ανευρίσκεται απρόσμενα κατά τη διάρκεια μιας γυναικολογικής εξέτασης ρουτίνας ή κατά τη διάρκεια κάποιας χειρουργικής επέμβασης για κάποια άλλη αιτία.

Αναφορικά με τις ασθενείς στα αρχικά στάδια της νόσου (στάδια I-II), η αντιμετώπιση είναι πάντα χειρουργική. Για τα προχωρημένα στάδια (III-IV), ο θεραπευτικός σχεδιασμός εξατομικεύεται για κάθε ασθενή και αποφασίζεται από μία επιστημονική ομάδα ιατρών διαφόρων ειδικοτήτων (Ογκολογικό Συμβούλιο). Ο συνδυασμός χειρουργείου και χημειοθεραπείας αποτελεί τη βασική θεραπευτική προσέγγιση. Το Ογκολογικό Συμβούλιο, λαμβάνοντας  υπόψιν παράγοντες όπως την ηλικία, τη γενική κατάσταση της ασθενούς και την έκταση της νόσου, αποφασίζει εάν η ασθενής είναι υποψήφια για πρωτογενή κυτταρομείωση (primary cytoreduction).

Η κλινική μας στο Νοσοκομείο Αλεξάνδρα αντιμετωπίζει πάνω από 100 χειρουργεία νέων περιστατικών καρκίνου των ωοθηκών, ετησίως. Δεδομένου ότι ο καρκίνος των ωοθηκών θεωρείται συστηματική νόσος, τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει μεγάλες προσπάθειες για την εξατομικευμένη αντιμετώπιση των ασθενών ανάλογα με το γενετικό τους προφίλ. Τέλος, η διενέργεια μεγάλων τυχαιοποιημένων φάσεως ΙΙΙ μελετών για πιο αποτελεσματικές προσεγγίσεις, τόσο χειρουργικά όσο και χημειοθεραπευτικά, αναμένεται να βελτιώσουν ακόμη περισσότερο τη στρατηγική αντιμετώπισης της νόσου, και  υπό το πρίσμα αυτό το μέλλον προοιωνίζεται ελπιδοφόρο.

Η χειρουργική αντιμετώπιση του καρκίνου των ωοθηκών

Γράφει ο Δημήτρης Χαϊδόπουλος, Αν. Καθηγητής Γυναικολογικής Ογκολογίας, Υπεύθυνος τμήματος Γυναικολογικής Ογκολογίας, Νοσοκομείο Αλεξάνδρα ΓΝΑ

Το τμήμα Γυναικολογικής Ογκολογίας της Κλινικής μας αποτελεί ένα από τα 20 πιστοποιημένα κέντρα αριστείας σε όλη την Ευρώπη, για την αντιμετώπιση του προχωρημένου καρκίνου των ωοθηκών.  Η πιστοποίηση έγινε μέσω της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Γυναικολογικής Ογκολογίας (ESGO).

Ο στόχος του πρωτογενούς χειρουργείου είναι να εξαιρεθεί πλήρως η νόσος, γεγονός το οποίο οδηγεί πολλές φορές τον χειρουργό σε εκτεταμένα χειρουργεία με εξαίρεση διαφόρων ενδοκοιλιακών οργάνων (multiorgan resection). Μετά την ανάρρωση από το χειρουργείο, η ασθενής υποβάλλεται σε επικουρική χημειοθεραπεία.

Εάν η ασθενής δεν είναι σε καλή γενική κατάσταση για να υποβληθεί σε εκτεταμένο χειρουργείο, ή εάν το Ογκολογικό Συμβούλιο θεωρεί ότι η νόσος είναι τόσο εκτεταμένη που δεν είναι δυνατή η πλήρης εξαίρεσή της μετά από λαπαροσκόπηση, η ασθενής δύναται να λάβει 3 κύκλους χημειοθεραπείας (neoadjuvant chemotherapy), ώστε να μειωθεί η έκταση της νόσου και να μπορέσει να χειρουργηθεί, με σκοπό πάντα την πλήρη εξαίρεση των νεοπλασματικών εστιών. Μετά το χειρουργείο, η ασθενής λαμβάνει και τους υπόλοιπους 3 κύκλους χημειοθεραπείας. Ως μέλος της Επιτροπής των κατευθυντήριων οδηγιών για την αντιμετώπιση γυναικών με καρκίνο ωοθηκών της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Γυναικολογικής Ογκολογίας (ESGO), διαμορφώσαμε προ έτους τις περιεγχειρητικές οδηγίες για τις γυναίκες με προχωρημένο στάδιο καρκίνου.

Σημαντικό πεδίο επιστημονικής αντιπαράθεσης έχει αποτελέσει τα τελευταία χρόνια η χρήση της Υπέρθερμης Ενδοπεριτοναϊκής Χημειοθεραπείας (HIPEC) στον προχωρημένο καρκίνο ωοθηκών. Η θεωρία της HIPEC είναι ότι η χορήγηση χημειοθεραπείας σε υψηλή θερμοκρασία εντός της περιτοναϊκής κοιλότητας μετά την ολοκλήρωση της κυτταρομείωσης, οδηγεί στην καταστροφή μικροσκοπικών, μη ορατών καρκινικών κλώνων με καλύτερα θεραπευτικά αποτελέσματα. Μέχρι σήμερα δεν έχει αποδειχθεί ότι υπάρχει όφελος από την προσθήκη της HIPEC στο πρωτογενές χειρουργείο για προχωρημένο καρκίνο ωοθηκών. Αναμένονται στα επόμενα χρόνια οι μελέτες, οι οποίες θα καθορίσουν εάν πράγματι η HIPEC έχει θέση στη θεραπευτική αντιμετώπιση της νόσου.

Η φαρμακευτική αντιμετώπιση του καρκίνου των ωοθηκών. Κλινική έρευνα και νέες θεραπευτικές επιλογές

Γράφει ο Μελέτιος-Αθανάσιος Δημόπουλος, Πρύτανης ΕΚΠΑ, Διευθυντής Θεραπευτικής Κλινικής, Καθηγητής Αιματολογίας – Ογκολογίας, Νοσοκομείο Αλεξάνδρα ΓΝΑ

Την τελευταία δεκαετία, νέα δεδομένα έχουν προστεθεί στην θεραπεία του καρκίνου ωοθηκών αυξάνοντας το προσδόκιμο επιβίωσης ακόμα και στην προχωρημένη νόσο. Η έγκριση του αντιαγγειογενετικού παράγοντα μπεβασιζουμάμπη σε συνδυασμό με την κλασική χημειοθεραπεία (καρβοπλατίνη και πακλιταξέλη) οδήγησε σε αύξηση της συνολικής επιβίωσης, τόσο ως θεραπεία συντήρησης μετά την πρώτη γραμμή θεραπείας, όσο και στην υποτροπή της νόσου. Νέα θεραπευτική επιλογή για τον καρκίνο ωοθηκών αποτελούν οι αναστολείς PARP πρωτεϊνών που δημιουργούν βλάβη στον μηχανισμό επιδιόρθωσης του DNA και οδηγούν σε θάνατο των καρκινικών κυττάρων. Στην Ελλάδα έχουν λάβει έγκριση δύο PARP αναστολείς ως θεραπεία συντήρησης μετά από χημειοθεραπεία, η ολαπαρίμπη και η νιραπαρίμπη.

Η Θεραπευτική Κλινική του Νοσοκομείου «Αλεξάνδρα» έχει μία μεγάλη επιστημονική ομάδα που διεξάγει σειρά μελετών και για τον καρκίνο των ωοθηκών, ενώ διαθέτει ISO στον σχεδιασμό και την εκτέλεση των κλινικών ερευνών και ISO για τη μεταφραστική έρευνα. Ο γονιδιακός έλεγχος για BRCA1/2 μεταλλάξεις και για HRD έχει αλλάξει το θεραπευτικό τοπίο του καρκίνου ωοθηκών, δίνοντας έγκριση σε νέες θεραπευτικές επιλογές. Ειδικά για τα γονίδια ΒRCA1/2, είμαστε στην ευχάριστη θέση να έχουμε συνεργασία με την ΜΚΟ «ΜΑΝΑ», που χρηματοδοτεί μέρος αυτού του γονιδιακού ελέγχου.

Γράφει η Φλώρα Ζαγουρή, Ογκολόγος, Καθηγήτρια Θεραπευτικής Κλινικής, Νοσοκομείο Αλεξάνδρα ΓΝΑ

Όσον αφορά συγκεκριμένα τους PARP αναστολείς, αυτοί αρχικά έλαβαν έγκριση ως θεραπεία συντήρησης σε ασθενείς με BRCA1/2 μεταλλάξεις, μετά από πρώτης γραμμής θεραπεία με βάση την πλατίνα και ως θεραπεία συντήρησης μετά από υποτροπή, σε ασθενείς που είχαν ανταποκριθεί στην αρχική χημειοθεραπεία. Η μελέτη SOLO1 έδειξε μείωση του κινδύνου υποτροπής κατά 70% και αύξηση του διαστήματος ελεύθερου υποτροπής από 13 μήνες σε 56 μήνες, από την προσθήκη  ως θεραπεία συντήρησης  της ολαπαρίμπης, μετά την πρώτη γραμμή θεραπείας, σε ασθενείς με BRCA1/2 μεταλλαγμένο καρκίνο ωοθηκών.

Νεότερη εξέλιξη στον καρκίνο ωοθηκών αποτελεί ο έλεγχος για μεταλλάξεις σε γονίδια του ομόλογου ανασυνδυασμού επιδιόρθωσης DNA (HRD Score). Το 50% των ασθενών με καρκίνο ωοθηκών χαρακτηρίζονται από ανεπάρκεια του επιδιορθωτικού αυτού μηχανισμού και έχουν όφελος από την θεραπεία με PARP αναστολείς. Νέα μελέτη φάσης ΙΙΙ (PAOLA-1/ENGOT-ov25) έδειξε 67% μείωση του κινδύνου επιδείνωσης ή θανάτου από την προσθήκη του PARP αναστολέα ολαπαρίμπης, σε θεραπεία συντήρησης με μπεβασιζουμάμπη σε ασθενείς με HRD-θετική νόσο. Γενικά, η συμμετοχή του κέντρου μας σε μελέτες φάσης ΙΙ και ΙΙΙ σε ασθενείς με γυναικολογικές κακοήθειες προσφέρει επιπρόσθετες θεραπευτικές επιλογές στις ασθενείς μας.

Η Θεραπευτική Κλινική του Νοσοκομείου «Αλεξάνδρα» αποτελεί και κέντρο αναφοράς αντιμετώπισης περιστατικών με συνύπαρξη κακοήθειας στην κύηση. Η υποομάδα των ασθενών αυτών είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη στον χειρισμό, διότι έχει απόλυτα αξία τόσο η υγεία της μητέρας όσο και του κυήματος. Δεδομένης της εμπειρίας του κέντρου, έχω την τιμή να συμμετέχω στον καθορισμό και τη δημοσίευση Ευρωπαϊκών κατευθυντήριων οδηγιών και στον καρκίνο των ωοθηκών, σε αυτή την ευαίσθητη ομάδα ασθενών.