Οι σοφιστές – Γοργίας, η δύναμη του λόγου (Μέρος Γ’)

Για τον Γοργία η δύναμη του λόγου, η πειθούς δημιουργός όπως είχαν ονομάσει πιθανώς οι Σικελοί τη ρητορική, ήταν ένα μαγικό μέσο απεριόριστης αγωγής – καθοδήγησης της ψυχής.

Κι ενώ ο Πρωταγόρας αντιμετώπιζε το λόγο ως σκέψη, προκειμένου να κάνει την ανίσχυρη άποψη ισχυρή, το σαθρό επιχείρημα στέρεο (τον ήττω λόγον κρείττω ποιείν), ο Γοργίας διαφοροποιήθηκε από τον ιδρυτή της σοφιστικής προσεγγίζοντας το λόγο ως λέξη.

Κατ’ αρχάς, αντί του αληθινού, που ίσως δεν υπάρχει καθόλου και το οποίο ―σε κάθε περίπτωση― δεν είμαστε σε θέση ούτε να το γνωρίσουμε ούτε να το πούμε, ο Γοργίας προέβαλλε το εύλογο, το πιθανό (τα εικότα), το οποίο εμφάνιζε ως τέτοιο κυρίως διά του αποκλεισμού άλλων ενδεχομένων.

Παράλληλα, ο λεοντίνος σοφιστής έδινε ιδιαίτερη βαρύτητα στην εκμετάλλευση της κατάλληλης ευκαιρίας ή περίστασης, της κρίσιμης ή αποφασιστικής στιγμής (του καιρού της αρχαίας ελληνικής), και υπήρξε μάλιστα ο πρώτος που έγραψε γι’ αυτό το ζήτημα.

Όμως, το χαρακτηριστικό εκείνο που έκανε τον Γοργία να ξεχωρίσει πραγματικά ήταν η προαναφερθείσα προσέγγιση του λόγου από τη σκοπιά των λέξεων. Χάρη στην εκλογή των λέξεων, οι οποίες ως ηχητικοί φορείς καθίστανται ενσυνειδήτως όργανα ρητορικής επίδρασης, αλλά κυρίως χάρη στα περίφημα γοργίεια σχήματα, δηλαδή τα υφολογικά εκείνα στοιχεία που προσδίδουν στον πεζό λόγο την πνοή της ποίησης, ο Γοργίας έγινε ο εισηγητής του έντεχνου πεζού λόγου και του ρητορικού ύφους. Ο ίδιος ο Αριστοτέλης, κάνοντας λόγο στη Ρητορική του για τον ποιητικό τρόπο τού λέγειν, αναφέρει ως παράδειγμα το λόγο του Γοργία (διά τούτο ποιητική πρώτη εγένετο λέξις, οίον η Γοργίου).

Τα μέσα που μετήλθε ο Γοργίας και πήραν το όνομά του δεν ήταν εντελώς καινούρια. Τέτοιου είδους σχήματα λόγου εντοπίζονται και αλλού, αλλά ο ηλικιωμένος Λεοντίνος ήταν εκείνος που τα μετέφερε στη σφαίρα της δημόσιας ρητορείας. Ισόκωλα, πάρισα, παρηχήσεις, συνηχήσεις, ομοιοτέλευτα, ομοιόαρκτα κ.ά. διανθίζουν το λόγο του Γοργία και σαγηνεύουν τον ακροατή.

Οι σοφιστές – Γοργίας, η δύναμη του λόγου (Μέρος Α’)

Οι σοφιστές – Γοργίας, η δύναμη του λόγου (Μέρος B’)