9η Μαΐου: Και πάλι η ασφάλεια της Ευρώπης

Kαθώς εορτάστηκε χθες σήμερα η «Ημέρα της Ευρώπης» (9η Μαΐου, επέτειος της Δήλωσης Σούμαν – 1950) – με, μεταξύ άλλων, παρουσιάσεις των συμπερασμάτων της Διάσκεψης για το Μέλλον της Ευρώπης και ομιλίας του Εμανουέλ Μακρόν στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο -, επιστρέφουμε στο αρχικό ερώτημα: Πώς μπορεί να διασφαλιστούν η σταθερότητα, η ασφάλεια και η ειρήνη στην Ευρώπη; Ενα ερώτημα που ενώ νομίζαμε ότι είχε οριστικά απαντηθεί (κυρίως με τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Ενωσης), το επανέφερε στην ατζέντα ο απεχθής πόλεμος στην Ουκρανία. Η απάντηση ωστόσο παραμένει εν πολλοίς και πάλι η ίδια: Με την εμβάθυνση της ευρωπαϊκής ενοποίησης και πάνω απ’ όλα με τη διεύρυνσή της με τις ενδιαφερόμενες υποψήφιες χώρες.

Και από την άποψη αυτή έχει ενδιαφέρον ότι ωριμάζει τώρα η ιδέα η διεύρυνση της Ενωσης (με τα κράτη των Δυτικών Βαλκανίων και την Ουκρανία, τη Μολδαβία και τη Γεωργία που επίσης πρόσφατα υπέβαλαν αιτήσεις ένταξης) να γίνει σε δύο στάδια – πρώτα και άμεσα μια μερική ένταξη και στη συνέχεια η πλήρης προσχώρησή τους. Ως εκ τούτου, η Ενωση θα πρέπει να κατασκευάσει ένα καθεστώς μερικής ένταξης για τις χώρες αυτές το οποίο θα είναι κάτι πολύ περισσότερο από τη σύνδεση αλλά λιγότερο της πλήρους ένταξης, χωρίς να είναι υποκατάστατο της τελικής, θεσμικής προσχώρησης αλλά ένα βήμα προς τον στόχο αυτόν. Και τούτο καθώς η πλήρης ένταξη δεν πρόκειται να υλοποιηθεί προτού περάσουν δεκαετίες.

Η μερική ένταξη θα προβλέπει τη βαθμιαία συμμετοχή των κρατών στην ενιαία εσωτερική αγορά και άλλες κοινές πολιτικές και χρηματοδοτήσεις, καθώς και επιλεκτική συμμετοχή στα όργανα της ΕΕ (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Ευρωπαϊκό Συμβούλιο κυρίως). Η μερική ένταξη «θα αγκυροβολήσει» στέρεα τις χώρες αυτές στην Ενωση, συμβάλλοντας έτσι στην ευρύτερη σταθερότητα και ασφάλεια αλλά και στην καταπολέμηση της απογοήτευσης που αισθάνονται οι χώρες αυτές από την τελμάτωση της διευρυνσιακής διαδικασίας.

Η πρόταση αυτή υποστηρίζεται τώρα ευρύτερα. Ο υπουργός Εξωτερικών της Αυστρίας Αλεξάντερ Σόλτενμπεργκ σε συνέντευξή του (στους «Financial Times», 3/5) πρότεινε ουσιαστικά το καθεστώς αυτό για τις υποψήφιες για ένταξη χώρες ως τη δημιουργική απάντηση στο αίτημα για εμπέδωση της σταθερότητας στην Ευρώπη. Ενώ και ο επικεφαλής του Δημοκρατικού Κόμματος της Ιταλίας Ενρίκο Λέτα προτείνει κάτι παρόμοιο – την εγκαθίδρυση της Ευρωπαϊκής Συνομοσπονδίας που θα περιλαμβάνει τις σημερινές χώρες-μέλη της ΕΕ και τις υποψήφιες για ένταξη χώρες. Ας σημειωθεί ότι παρόμοια πρόταση είχε διατυπώσει πριν από 30 ακριβώς χρόνια ο γάλλος πρόεδρος Φρανσουά Μιτεράν.

Το ερώτημα που τίθεται είναι εάν το καθεστώς μερικής ένταξης θα πρέπει να εφαρμοστεί και για την Τουρκία, η οποία τυπικά τουλάχιστον είναι υποψήφια για πλήρη ένταξη. Η απάντηση είναι ότι θα πρέπει να εφαρμοστεί υπό τις αυτονόητες προϋποθέσεις κυρίως της δημοκρατικής αιρεσιμότητας. Στο μέτρο που η Τουρκία προχωρά στην εφαρμογή δημοκρατικών μεταρρυθμίσεων με σεβασμό του διεθνούς δικαίου, σε ανάλογο μέτρο θα γίνεται και η ενσωμάτωσή της στις πολιτικές και στα όργανα της Ενωσης. Και στη βάση αυτή Αθήνα και Λευκωσία θα πρέπει να υποστηρίξουν τη συμμετοχή της Τουρκίας εάν και όταν τεθεί το ζήτημα. Ειδικά η Λευκωσία οφείλει να κατανοήσει ότι η λύση του κυπριακού προβλήματος στη λογική της διζωνικής, δικοινοτικής ομοσπονδίας (ΔΔΟ) θα μπορέσει να επανέλθει αξιόπιστα στο τραπέζι μόνο εάν επανέλθει και η προοπτική ένταξης της Τουρκίας στην Ενωση.

Εν κατακλείδι, η Ενωση 72 χρόνια μετά τη Δήλωση Σούμαν έχει δύο κύριες προτεραιότητες μετά τον πόλεμο: την εμβάθυνσή της με επιδίωξη την ομοσπονδία και τη διεύρυνση αρχίζοντας με τη μερική ένταξη των υποψήφιων κρατών…

Ο καθηγητής Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι πρώην πρεσβευτής – σύμβουλος του ΥΠΕΞ και μέλος της Συμβουλευτικής Επιτροπής του ΕΛΙΑΜΕΠ. Tελευταίο του βιβλίο: «Επιτεύγματα και στρατηγικά λάθη της εξωτερικής πολιτικής της Μεταπολίτευσης» (Θεμέλιο).