Η παιδεία και η άθληση

Μεγάλωσα σε δύσκολους καιρούς, παιδί και έφηβος μέσα στην Κατοχή και τον Εμφύλιο. Συχνά στην επαρχιακή πόλη που μεγάλωσα το σχολείο μου είχε μετατραπεί στον Εμφύλιο σε φυλακή, όπου συγκεντρώνονταν εκατοντάδες πολίτες «ύποπτοι» για το καθεστώς και από κει έφευγαν για τα ξερονήσια. Σε ένα σχολείο που πήγα τις πρώτες τάξεις του Δημοτικού πήγα με τη μάνα μου να δώσουμε μια βαλιτσούλα με τα χρειώδη στον φιλόλογο πατέρα μου που εξορίστηκε στην Ικαρία.

Οταν λειτουργούσε το σχολείο, σωματική αγωγή ήταν οι περίπατοι, συνήθως Σάββατο, ολόκληρου του σχολείου με τη συνοδεία των δασκάλων περίπου ένα χιλιόμετρο εκτός ορίων της πόλης, στους αγρούς, όπου κάτω από τα δέντρα στρώναμε μια πετσετούλα και τρώγαμε ό,τι μας είχε δώσει η μάνα μας: ένα βραστό αβγό, μια φέτα ψωμί, σταφίδες και στραγάλια. Αλλά και αργότερα στο Γυμνάσιο, 1949-1952, στον Εμφύλιο και στα πρώτα μετεμφυλιακά χρόνια η γυμναστική περιορίζονταν στη διδασκαλία δημοτικών χορών που, όλα τα σχολεία, όλων των βαθμίδων, παρουσιάζανε στην εθνική γιορτή της 25ης Μαρτίου στη μεγάλη πλατεία της πόλης. Γύρω στα χρόνια 1952-1955 είχαν οργανωθεί αγώνες μαθητών στα κλασικά αγωνίσματα, δρόμους, ρίψεις, άλματα.

Οι νικητές κάθε αγωνίσματος μετείχαν με άλλους άλλων πόλεων σε πανελλήνιες διοργανώσεις που οργανώνονταν σε επαρχιακές πόλεις, στη Λάρισα, στον Βόλο, στα Τρίκαλα. Για έναν μήνα πριν από την 28η Οκτωβρίου και την 25η Μαρτίου στα σχολεία οι γυμναστές μας έβαζαν στη γραμμή και για μια ώρα, όσο και η διδακτική περίοδος, κάναμε βάδην, ώστε να διακριθεί το σχολείο στην επίσημη παρέλαση ενώπιον των Αρχών και του κόσμου που γέμιζε τα πεζοδρόμια.

Τις λίγες ώρες που περίσσευαν, αν τύχαινε το σχολείο να έχει φιλέ βόλεϊ ή μια μπασκέτα, την ώρα της γυμναστικής ασκούμασταν στα «καρφώματα» και στα «πλέι» και στις ρίψεις καλαθιών. Δεν χρειάζεται, ελπίζω, να θυμίσω πως ήταν η εποχή από το τέλος του πολέμου έως το 1955 που τα νεαρά άτομα του τόπου μας κατά πλειονότητα ήταν με αδενοπάθειες, άλλα με προβλήματα στη ράχη και με πόδια καλάμια. Τρεις ή τέσσερις φορές τον χρόνο (!) τρώγαμε κρέας. Κύριο φαγητό τα όσπρια και η μανέστρα και γλυκό ο χαλβάς του μπακάλη ή τα ξερά σύκα που κρέμονταν στην αποθήκη σε τσαπέλες.

Σήμερα, σε μια εποχή που ένας νέος έχει άπειρες ευκαιρίες να ασκηθεί, με αποτέλεσμα να έχουμε μια υγιή νεολαία, θέλω να τιμήσω έναν άξιο έλληνα εκπαιδευτικό, τον φιλόλογο Θεόδωρο Νημά που τίμησε όλες τις θέσεις της ειδικότητός του και ανακηρύχθηκε και επίτιμος διδάκτωρ από το Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ο άξιος αυτός δάσκαλος, με πλούσια συγγραφική δράση, μας πλουτίζει τώρα με ένα πολύτιμο βιβλίο για την «Αθλητική ιστορία των Ελλήνων – από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα». Στις 440 σελίδες του έξοχου πονήματος που εξέδωσε ο εκδοτικός οίκος Κ. & Μ. Σταμούλη στη Θεσσαλία και με εξαντλητική βιβλιογραφική ενημέρωση ο κ. Νημάς διατρέχει την αθλητική ιστορία των Ελλήνων, αφού πρώτα σε ένα εξαντλητικό κεφάλαιο αναφέρεται στη Φυσική Αγωγή και τον αθλητισμό στους ανατολικούς λαούς. Ετσι ευσύνοπτα, αλλά διαφωτιστικά, αναφέρονται οι αθλητικές επιδόσεις των Αιγυπτίων, των Σουμερίων, των Ασσυρίων, των Βαβυλωνίων, των Χετταίων, των Φοινίκων, των Εβραίων, των Περσών, των Κινέζων, των Ινδών και των Ιαπώνων.

Νομίζω πως είναι η πρώτη φορά σε ένα πόνημα που απευθύνεται στο ευρύ κοινό υπάρχει αυτή η εξαντλητική προϊστορία του αθλητισμού της ανθρωπότητας. Ο προσεκτικός αναγνώστης πληροφορείται μια πληθώρα πηγών που μας γνωρίζουν τις αθλητικές ενασχολήσεις, ακόμη και από τη νομισματική ιστορία, αφού υπάρχουν νομίσματα και των ανατολικών λαών που αποτυπώνουν την ενασχόληση και τη λαϊκότητα αθλητών και αγωνισμάτων.

Ο κ. Νημάς, όμως, προχωρά στο κύριο θέμα του πολύτιμου βιβλίου του. Ενα πρώτο στάδιο των ερευνών του αναφέρεται στους προϊστορικούς χρόνους στην εποχή του Λίθου και του Χαλκού, στη Μινωική Κρήτη και στις Κυκλάδες, στην Κρήτη και στον αθλητισμό στη Μυκηναϊκή Ελλάδα και την αναφορά της αγωνιστικής αγωγής στη μυθολογία και τον Ομηρο. Η αναφορά σε αυτά τα έργα αγώνων, όπως η αρματοδρομία, η πυγμαχία, η πάλη, ο δρόμος, η οπλομαχία, η δισκοβολία, η τοξοβολία, ο ακοντισμός αποδεικνύουν πως η σωματική αγωγή ήταν ισάξια για την ευεξία του ανθρώπου.

Ο συγγραφέας συνεχίζει την αναφορά του στον αθλητισμό στην αρχαϊκή, κλασική, ελληνιστική και ρωμαϊκή περίοδο. Αναφέρεται στους παράγοντες της φυσικής αγωγής: τον παιδοτρίβη, τον γυμναστή, τον αλπίστα, τον αθλητή, τον διαμαστιγωτή, τον γυμνασιάρχη, τον επιστάτη. Περιγράφει τους γυμναστικούς χώρους: το γυμνάσιο, την παλαίστρα, το στάδιο, τον ιππόδρομο και τα κυριότερα αγωνίσματα: τον δρομο, το πένταθλο, την πυγμαχία, το παγκράτιο, την αρματοδρομία. Μέγα ενδιαφέρον έχει και η αναφορά στο εύρος της διάδοσης του αθλητισμού στη Σπάρτη, στην Αθήνα, στην Ηπειρο, στη Μακεδονία, στη Θράκη, στην Κρήτη και στα νησιά της Ελλάδας, στην Κύπρο, στη Μικρά Ασία, στον Εύξεινο Πόντο, στη Σικελία, στη Βόρειο Αφρική. Αναφορά γίνεται και στις αθλητικές γιορτές και τον χαρακτήρα τους.

Ενα κεφάλαιο εξαντλείται στους Πανελλήνιους αθλητικούς αγώνες: Ολυμπιακούς, Πύθια, Ισθμια, Νέμεα. Ενα κεφάλαιο αναφέρεται στη ρωμαϊκή εποχή και στον ρόλο του Ιπποδρόμου της Ρώμης. Ακολουθεί ένα εξαντλητικό σε πληροφορίες κεφάλαιο στη βυζαντινή περίοδο και στην Κωνσταντινούπολη, αλλά και στην Αντιόχεια και τη Θεσσαλονίκη. Ενα ενδιαφέρον κεφάλαιο αναφέρεται στο δημοτικό τραγούδι επί Τουρκοκρατίας ως πηγή για την αθλητική ιστορία και αναφέρεται στα αγωνίσματα της εποχής.

Το τελευταίο μεγάλο κεφάλαιο του πολύτιμου αυτού έργου αναφέρεται στην άθληση των Ελλήνων από την απελευθέρωση έως σήμερα. Από την οργάνωση του μαθήματος της γυμναστικής από το 1820 ως του Ολυμπιακούς Αγώνες, τους παραολυμπιακούς, του χειμερινούς. Το έργο κλείνει με κριτική για την εγκατάλειψη του ολυμπιακού ιδεώδους και τον επαγγελματισμό (αθλητών και ιδιοκτητών των ομάδων).

Ενα πράγματι πολύτιμο πόνημα σε εποχές που, βλέποντας ποδόσφαιρο, ακούς μόνο ονόματα αλλοδαπών επαγγελματιών αθλητών.