Τα κόμματα πέθαναν, ζήτω οι αρχηγοί!

Δεν συμβαίνει φυσικά μόνο στην Ελλάδα. ‘H, για να είμαστε ακριβέστεροι, αυτό που βλέπουμε στην Ελλάδα παρατηρείται εδώ και καιρό σε όλη την Ευρώπη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Γαλλία. Ο γνωστός κοινωνιολόγος Πιερ Ροζανβαλόν διαφωνεί με την εκτίμηση ότι στις τελευταίες προεδρικές εκλογές αποτυπώθηκαν τρία στρατόπεδα: η οικολογική και λαϊκιστική Αριστερά, το φιλελεύθερο και ευρωπαϊκό Κέντρο και η εθνικιστική Δεξιά. Αυτό που κυριάρχησε, λέει στο περιοδικό L’ Obs, είναι τρεις προσωπικότητες. Πρόκειται φυσικά για τον Εμανουέλ Μακρόν, τη Μαρίν Λεπέν και τον Ζαν-Πιερ Μελανσόν, στους οποίους θα μπορούσε να προστεθεί ο Ερίκ Ζεμούρ και ο Ζαν Λασάλ (που κατάφερε να κερδίσει σχεδόν όσους ψηφοφόρους κέρδισαν το Σοσιαλιστικό Κόμμα και το Κομμουνιστικό Κόμμα μαζί). Και αντιστρόφως, το μεγάλο πρόβλημα των Ρεπουμπλικανών και των Σοσιαλιστών ήταν ότι οι ηγέτες τους (η Βαλερί Πεκρές και η Αν Ινταλγκό αντιστοίχως) δεν «τράβηξαν». Η κεντροδεξιά υποψήφια, μάλιστα, βούλιαξε ύστερα από μια αποτυχημένη πολιτική της συγκέντρωση.

Ας πάρουμε τη «Δημοκρατία, Εμπρός!», που μετονομάστηκε σε «Αναγέννηση»: δεν πρόκειται για κόμμα, αλλά για τους followers του Εμανουέλ Μακρόν! Ο τελευταίος επωφελήθηκε χωρίς αμφιβολία από την απέχθεια των Γάλλων για την, έστω και μεταμφιεσμένη, Ακροδεξιά. Εντυπωσιακή είναι όμως και η απέχθεια, αν όχι το μίσος, ενός μεγάλου μέρους των Γάλλων προς το πρόσωπό του. Ο Μακρόν, σημειώνει ο Ροζανβαλόν, δεν φοβάται να συναντήσει τους ψηφοφόρους που διαφωνούν μαζί του. Ο σκοπός του όμως δεν είναι να τους ακούσει, αλλά να τους εξηγήσει! Το ίδιο έκανε κι όταν κάλεσε τους διανοούμενους στο προεδρικό μέγαρο: ήθελε να τους εξηγήσει το πολιτικό του όραμα. Για τον Μακρόν, η Γαλλία είναι μια σχολική αίθουσα, όπου οι μαθητές δεν καταλαβαίνουν και πρέπει να τους πάρεις από το χέρι και να τους δείξεις τον δρόμο. Παρατηρείται λοιπόν εδώ μια διαχωριστική γραμμή ανάλογη μ’ εκείνη που υπήρχε στη Γαλλική Επανάσταση: εκεί δεν εξεγέρθηκαν οι φτωχοί κατά των πλουσίων, αλλά άνθρωποι που ένιωθαν εγκαταλελειμμένοι και προδομένοι εναντίον εκείνων που αισθάνονταν ότι τους περιφρονούσαν.

Η μεγάλη – και προσωπική – επιτυχία της Λεπέν ήταν ότι, σφυροκοπώντας τον γάλλο πρόεδρο για την αλαζονεία του και υιοθετώντας το λεξιλόγιο του αντικαπιταλισμού, κατάφερε να προσελκύσει ένα μεγάλο μέρος αυτών των κοινωνικά περιθωριοποιημένων στρωμάτων. Ο Μελανσόν, πάλι, συνειδητοποίησε την πραγματικότητα των διακρίσεων που οφείλονται στην καταγωγή και το χρώμα του δέρματος, δεν μπόρεσε όμως να απευθυνθεί στα «παραδοσιακά» λαϊκά στρώματα που προέρχονται από την εργατική τάξη. Και μιλάμε για τον Μελανσόν, επειδή χωρίς αυτόν η «Ανυπότακτη Γαλλία» δεν υπάρχει. Δεν υπάρχει συνέδριο, δεν υπάρχουν ψήφοι, δεν υπάρχουν τάσεις που να μπορούν να εκφράζονται σε αυτό το κίνημα που αυτοαποκαλείται «αφρίζον». Κάποτε, τα στελέχη και τα μέλη, ξεκινώντας από τη βάση, επεξεργάζονταν ιδέες και επέλεγαν ανθρώπους για να τους εκπροσωπούν. Τώρα, όλα ξεκινούν από την κορυφή.

Δεν είναι αλήθεια πάντως ότι η Αριστερά «εγκατέλειψε» τις λαϊκές τάξεις, επισημαίνει ο Ροζανβαλόν, συγγραφέας βιβλίων όπως η «Αντι-δημοκρατία» (2006), η «Κοινωνία των ίσων» (2011) και ο «Αιώνας του λαϊκισμού» (2020). Απλώς δεν έχει βρει τον κατάλληλο τρόπο για να τους μιλήσει. Οταν λες ότι θα αυξήσεις τον κατώτατο μισθό δεν απαντάς στην αίσθηση της περιφρόνησης ή της απαξίωσης, δεν ικανοποιείς την ανάγκη αναγνώρισης και αξιοπρέπειας. Ολοι σκανδαλίζονται από το γεγονός ότι οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι. Αυτό που εξοργίζει περισσότερο τον κόσμο, όμως, είναι το αίσθημα υπεροχής που χαρακτηρίζει τους δισεκατομμυριούχους. Η δημοκρατία, λοιπόν, είναι η ικανότητα να εκφράσεις με λέξεις αυτό που νιώθουν αυτοί οι άνθρωποι. Ορισμένοι διανοούμενοι, όπως ο σκηνοθέτης Φρανσουά Ρουφέν («Γυναίκες, σηκωθείτε!») και ο συγγραφέας Νικολά Ματιέ («Τα παιδιά τους ύστερα απ’ αυτούς» και «Connemara»), κατάφεραν να το κάνουν. Η πολιτική Αριστερά, όχι.

Στις προεδρικές εκλογές αναμετρήθηκαν τελικά μόνο το κεφάλαιο και η εργασία, τα κέρδη και οι μισθοί, οι ιδιοκτήτες και οι μη ιδιοκτήτες; Οχι. Παράλληλα με τη μάχη για την ανακατανομή του πλούτου εμφανίστηκαν και νέες διαχωριστικές γραμμές. Μία από αυτές αφορά το έθνος: συμπερίληψη ή αποκλεισμός; Μία άλλη αφορά τις αξίες. Τη δεκαετία του 1970, όλοι οι καθολικοί είχαν περάσει στην Αριστερά λόγω της έμφασης που έδινε στα κοινωνικά ζητήματα. Σήμερα ψηφίζουν Ζεμούρ και Λεπέν.

Ισχυρή είναι, τέλος, η διαχωριστική γραμμή γύρω από την κυριαρχία. Για την Ανυπότακτη Γαλλία και τον Εθνικό Συναγερμό, η κυριαρχία είναι ένα κεφάλαιο που όταν το παραχωρείς το χάνεις. Για τον Μακρόν και τον Γιανίκ Ζαντό των Πρασίνων, πάλι, κυριαρχία είναι η ικανότητα να κάνεις πράγματα. Η συμμετοχή στην Ευρωπαϊκή Ενωση, λοιπόν, αυξάνει τις αμυντικές ικανότητες μιας χώρας, τις δυνατότητές της.

Πιερ Ροζανβαλόν (1948 – )
Το βάρος των συνταξιούχων 
Ιστορικός των ιδεών, κοινωνιολόγος και κάτοχος επί είκοσι χρόνια της έδρας σύγχρονης ιστορίας της πολιτικής στο College de France, ο Ροζανβαλόν ίδρυσε τον κύκλο προβληματισμού «Η Δημοκρατία των Ιδεών», όπου συμμετέχουν μεταξύ άλλων ο Τομά Πικετί, ο Ντανιέλ Κοέν και ο Γκαμπριέλ Ζουκμάν. Γι’ αυτόν δεν υπάρχει αμφιβολία, ο Εμανουέλ Μακρόν αποτελεί σήμερα το κέντρο βάρους της γαλλικής Δεξιάς, το αποδεικνύει και το βάρος των συνταξιούχων στο σώμα των ψηφοφόρων του. Στους τελευταίους, όμως, δεν θα πρέπει να επιτραπεί να εμποδίσουν τη μάχη κατά της κλιματικής αλλαγής. Για τον σκοπό αυτό θα πρέπει να ενισχυθούν οι «δημοκρατικές λειτουργικότητες», όπως η αξιολόγηση, η διαβούλευση, η εποπτεία, ο έλεγχος. Κι αν δεν μπορεί να παίξει τον ρόλο αυτό το Κοινοβούλιο, θα πρέπει να τον παίξουν οι Ανεξάρτητες Αρχές ή οι πρωτοβουλίες πολιτών.