Νίκος Στεφανής: Η σύγχρονη ψυχιατρική αλλάζει τα δεδομένα στην ψύχωση

Ο Νίκος Στεφανής, καθηγητής Ψυχιατρικής και διευθυντής της Α’ Ψυχιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, βλέπει αυτή τη χρονική περίοδο να υλοποιείται ένα όνειρο (επαγγελματικής) ζωής: με χρηματοδότηση από το Ταμείο Ανάκαμψης, το υπουργείο Υγείας θα προκηρύξει σύντομα διαγωνισμό για τη δημιουργία δέκα Μονάδων Εγκαιρης Παρέμβασης στην Ψύχωση με πανελλαδική κάλυψη, πράγμα που, όπως λέει, συνιστά για τη χώρα μας «δυνητικά την ουσιαστικότερη μεταρρύθμιση στην ψυχιατρική εδώ και δεκαετίες». Τον συναντήσαμε στο γραφείο του στο Αιγινήτειο Νοσοκομείο, προκειμένου να μάθουμε περισσότερα για τη μεταρρύθμιση αυτή, η οποία αναμένεται να έχει «βαθύτατη επίδραση στις ζωές χιλιάδων νέων ανθρώπων».

Η επίπτωση της ψύχωσης

Τι είναι όμως η ψύχωση; Στην ψυχιατρική, χρησιμοποιείται ως όρος-«ομπρέλα» για να περιγράψει «διαφορετικές ψυχιατρικές διαταραχές, με συχνότερες τη σχιζοφρένεια, τη διπολική συναισθηματική διαταραχή και την ψύχωση εξαιτίας της χρήσης ουσιών. Χαρακτηριστικό των ψυχώσεων, τουλάχιστον στην οξεία φάση, είναι η απώλεια της αίσθησης της πραγματικότητας και η έλλειψη επίγνωσης του νοσηρού. Οι νέοι ασθενείς βιώνουν ακουστικές ψευδαισθήσεις ως πραγματικότητα, πιστεύουν αναίτια πως διώκονται ή τους κατασκοπεύουν, πως έχουν υπερφυσικές ικανότητες, πως δυνάμεις μεταφυσικές επηρεάζουν τη σκέψη τους. Υπάρχουν πολλές παραλλαγές». Οι ψυχιατρικές αυτές διαταραχές εκδηλώνονται στην πλειονότητά τους κατά τη μετεφηβική ηλικία. «Μεταξύ 18 και 25 ετών για τους νέους και με καθυστέρηση κατά μέσο όρο μιας πενταετίας για τις νέες θα εκδηλωθεί ένα ψυχωσικό επεισόδιο το οποίο θα οδηγήσει το παιδί στο νοσοκομείο για πρώτη φορά, ακόμα και παρά τη θέλησή του» εξήγησε ο κ. Στεφανής και προσέθεσε ότι «στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο περίπου 3.000 ελληνόπουλα βιώνουν το πρώτο τους ψυχωσικό επεισόδιο».

Ουσιαστική παρέμβαση

Με άλλα λόγια, περί τις 3.000 ελληνικές οικογένειες έρχονται κάθε χρόνο αντιμέτωπες με την ψύχωση, μια έννοια η οποία συχνά είναι συνυφασμένη με το τελεσίδικο και το στίγμα. Ακούγεται σχεδόν οξύμωρο ότι θα μπορούσε κανείς να παρέμβει ουσιαστικά στην ψύχωση. Και όμως, όπως εξηγεί ο έλληνας ψυχίατρος, ο οποίος είδε στην πράξη την αποτελεσματικότητα της έγκαιρης παρέμβασης ως καθηγητής Ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Δυτικής Αυστραλίας, «η πορεία και δυσμενής εξέλιξη των σοβαρών ψυχιατρικών αυτών διαταραχών, μπορεί να επηρεαστεί σημαντικά με την κατάλληλη υποστήριξη αν αυτή επέλθει στα πρώτα στάδια της εκδήλωσης της νόσου». Στόχος των παρεμβάσεων είναι η ενεργητική υποστήριξη των νέων ασθενών και των οικογενειών τους ώστε να αποφευχθεί στο μέτρο του δυνατού η μετάβαση στη χρονιότητα της νόσου, όπως και η απώλεια της λειτουργικότητάς τους καθώς οι μελέτες δείχνουν ότι «κάθε υποτροπή είναι πιθανότατα βλαπτική για τον εγκέφαλο και οδηγεί σε μείωση της λειτουργικότητας του ασθενούς».

Αλλαγή προτύπου

Με τα σημερινά δεδομένα διαχείρισης των ψυχιατρικών διαταραχών (όπου ο ασθενής επισκέπτεται σε τακτά χρονικά διαστήματα τον γιατρό του), έχει διαπιστωθεί ότι σε διάστημα μιας 5ετίας από το πρώτο ψυχωσικό επεισόδιο, το 80% των ασθενών θα υποτροπιάσει εξαιτίας πλημμελούς συμμόρφωσης στη θεραπεία, υψηλά επίπεδα στρες, δυσλειτουργικών σχέσεων στην οικογένεια και χρήση ουσιών. Αυτό το τόσο υψηλό ποσοστό (το οποίο αποδεικνύει την αποτυχία της κλασικής ψυχιατρικής στη διαχείριση των ψυχιατρικών διαταραχών) έρχονται να αντιμετωπίσουν οι Μονάδες Εγκαιρης Παρέμβασης στην Ψύχωση, οι οποίες αποτελούν ένα νέο, κοινοτικά οργανωμένο μοντέλο ψυχιατρικής. Οπως εξηγεί ο κ. Στεφανής, «αντί να εισάγεται στο νοσοκομείο, ο νέος ασθενής θα προσέρχεται στις Μονάδες, οι οποίες δεν θα μοιάζουν καθόλου με νοσοκομειακά ιδρύματα, ούτε εξωτερικά ούτε στο εσωτερικό τους. Δεν θα υπάρχει καν ταμπέλα με το όνομά τους. Θα στελεχώνονται από ομάδες διαφορετικών ειδικοτήτων ή επαγγελματιών της ψυχικής υγείας, όπου οι ψυχίατροι είναι συνήθως η μειονότητα. Αντίθετα, θα υπάρχουν πολλοί επαγγελματίες  ψυχικής υγείας, όπως ψυχολόγοι, κοινωνικοί λειτουργοί, εργοθεραπευτές και επισκέπτες Υγείας που φροντίζουν την υποστήριξη του νέου ασθενούς και της οικογένειάς του ακόμη και στο σπίτι του». Αξίζει να σημειωθεί ότι οι πολυεπίπεδες παρεμβάσεις των Μονάδων ΕΠΨ θα απευθύνονται τόσο στους ίδιους τους ασθενείς όσο και στις οικογένειές τους, οι οποίες θα πρέπει να στηριχθούν και να εκπαιδευθούν για να μπορέσουν με τη σειρά τους να στηρίξουν τους νέους ασθενείς.

Οι παράγοντες κινδύνου και ο ρόλος της οικογένειας

Η αιτιολογία της ψύχωσης παραμένει ακόμη υπό διερεύνηση. Είναι βέβαιον ότι υπάρχει μια γενετική συνιστώσα, καθώς η ύπαρξη προγόνων (όχι απαραίτητα άμεσων) με ψύχωση αυξάνει την πιθανότητα ενός ατόμου να νοσήσει. Αυτό ωστόσο δεν σημαίνει ότι η γενετική ευαλωτότητα είναι ικανή και αναγκαία συνθήκη για την εκδήλωση των ψυχώσεων. Για να συμβεί αυτό απαιτείται, εξ όσων γνωρίζουμε, και περιβαλλοντική επίδραση: «Καλά ελεγχόμενες μελέτες έχουν δείξει ότι κάποιοι περιβαλλοντικοί παράγοντες αυξάνουν τον κίνδυνο πυροδότησης του πρώτου ψυχωσικού επεισοδίου: η χρήση κάνναβης, η μετανάστευση (συχνή σε αυτές τις ηλικίες) και η κακοποίηση στην παιδική ηλικία» σημείωσε ο έλληνας καθηγητής, ο οποίος θέλησε να στείλει δύο σημαντικά μηνύματα προς το οικογενειακό περιβάλλον των παιδιών που διαγιγνώσκονται με ψύχωση.

Το πρώτο αφορά τη μη ευθύνη της οικογένειας στην εκδήλωση αυτών των ψυχιατρικών διαταραχών (προφανώς στις περιπτώσεις που η παιδική κακοποίηση δεν είχε οικογενειακό χαρακτήρα!) και το δεύτερο στο πόσο κυρίαρχο ρόλο μπορεί να παίξει η οικογένεια στην έγκαιρη διάγνωση και στην εξέλιξη της πορείας τους. «Θα πρέπει να ξεκαθαριστεί ότι δεν υπάρχει ευθύνη των γονέων για την εκδήλωση της ψύχωσης στους νέους. Δεν μπορούμε δηλαδή να πούμε στους γονείς μην κάνετε αυτό σήμερα για να μην αναπτύξει το παιδί σας σχιζοφρένεια ή διπολική διαταραχή αργότερα στη ζωή του. Αυτό όμως που σίγουρα μπορούμε να πούμε είναι ότι οι γονείς μπορούν και πρέπει να οδηγήσουν το παιδί στις Μονάδες όταν διαπιστώσουν τα πρώτα συμπτώματα και να είναι δίπλα του στην πορεία. Είναι πολύ καλά τεκμηριωμένο ότι η πολυεπίπεδη παρέμβαση που παρέχεται στις Μονάδες ΕΠΨ και η οποία περιλαμβάνει τη στήριξη και καθοδήγηση της οικογένειας μπορεί να προλάβει στο μέτρο του δυνατού τις τραυματικές και βλαπτικές για τον εγκέφαλο υποτροπές των σοβαρών ψυχιατρικών συνδρόμων».

Έντυπη έκδοση Το Βήμα