Πανδημία: Τελειώνει ή όχι ο εφιάλτης

Το τελευταίο διάστημα τελούμε υπό… πανδημική σύγχυση. Τα μέτρα που μας συντρόφευαν επί δύο και πλέον έτη χαλαρώνουν καθώς οι «σκληροί» δείκτες των εισαγωγών σε Μονάδες Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ) και των θανάτων φαίνεται να υποχωρούν. Την ίδια στιγμή όμως ακούμε γύρω μας για ολοένα και περισσότερα κρούσματα κοροναϊού (τα οποία συχνά πλέον δεν αποτυπώνονται στους επίσημους αριθμούς καθώς οι υποχρεωτικοί διαγνωστικοί έλεγχοι σε πολλές δραστηριότητες έχουν καταργηθεί), ενώ παράλληλα στοιχεία ερευνών που έρχονται στο φως της δημοσιότητας δημιουργούν αβεβαιότητα για το μέλλον.

Δηλώσεις με σημασία

Την ίδια αβεβαιότητα γεννούν και δηλώσεις προσώπων που έχουν παίξει σημαντικό ρόλο καθ’ όλο το πανδημικό διάστημα. Είναι χαρακτηριστικό ότι προσφάτως ο δισεκατομμυριούχος Μπιλ Γκέιτς, ο οποίος μέσω του Ιδρύματος Bill & Melinda Gates έχει χρηματοδοτήσει πολλά προγράμματα σχετικά με εμβόλια και θεραπείες για τον SARS-CoV-2, ανέφερε ότι ο κόσμος δεν έχει δει ακόμη τα χειρότερα από την πανδημία. Οπως εξήγησε ο Γκέιτς, υπάρχει πιθανότητα που ξεπερνά το 5% να εμφανιστεί μια νέα παραλλαγή του ιού που θα είναι πιο μεταδοτική και πιο θανατηφόρα.

Τον κώδωνα του κινδύνου έκρουσε και ο γενικός διευθυντής του ΠΟΥ, δρ Τέντρος Αντανόμ Γκεμπρεγεσούς, ο οποίος προειδοποίησε ότι ο SARS-CoV-2 είναι ακόμη εδώ και ο πληθυσμός πρέπει να προφυλάσσεται απέναντί του. Ο διευθυντής του ΠΟΥ ανέφερε ότι σε μεγάλο βαθμό περπατάμε πλέον στα «τυφλά» σε ό,τι αφορά την αποτύπωση της πανδημικής απειλής, αφού πολλές χώρες έχουν μειώσει τον αριθμό των διαγνωστικών τεστ, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει καλή καταγραφή της πορείας της πανδημίας.

Για να έλθουμε και στα καθ’ ημάς, ο καθηγητής Παθολογίας-Λοιμώξεων του ΕΚΠΑ κ. Σωτήρης Τσιόδρας, κατά την έναρξη των εργασιών του 21ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Λοιμώξεων, σημείωσε: «Το μέλλον δεν μπορεί να προβλεφθεί. Θα κριθεί όμως από τα εμβόλια και τη δυνατότητα διαφυγής του ιού από αυτά. Η κατανομή των εμβολίων δεν έγινε με ομοιογενή τρόπο, γεγονός που επιτρέπει την ανάδυση νέων μεταλλάξεων. Προφανώς δεν μπορεί να αποκλειστεί η εμφάνιση νέων μεταλλάξεων».

Μελέτες επικινδυνότητας

Στις πρόσφατες αυτές «επιφανείς» δηλώσεις ήλθαν τις τελευταίες ημέρες να προστεθούν και στοιχεία μελετών που προκαλούν ανησυχία. Μελέτες που επικεντρώνονται στην κυρίαρχη παραλλαγή Όμικρον και τις υποπαραλλαγές ΒΑ.4 και ΒΑ.5, οι οποίες αναδύθηκαν το τελευταίο διάστημα στη Νότια Αφρική και συνδέονται με ένα νέο κύμα μολύνσεων στη συγκεκριμένη χώρα (τα κρούσματα αγγίζουν τώρα τα 5.000 ημερησίως έναντι 1.200 ημερησίως τον Μάρτιο). Τελευταία στοιχεία μελετών δείχνουν ότι οι ΒΑ.4 και ΒΑ.5 είναι πιο μεταδοτικές από την αρχική παραλλαγή Ομικρον (ΒΑ.1) αλλά και την Ομικρον 2 (ΒΑ.2) και ότι μπορούν να διαφύγουν, τουλάχιστον σε έναν βαθμό, από την ανοσιακή απόκριση που συνδέεται με τον εμβολιασμό ενάντια στην COVID-19 ή με τη φυσική ανοσία εξαιτίας λοίμωξης με τον SARS-CoV-2.

Μάλιστα, μελέτη νοτιοαφρικανών ειδικών με επικεφαλής τον ιολόγο Αλεξ Σίγκαλ, που προδημοσιεύθηκε στην πλατφόρμα ανοιχτής πρόσβασης medRχiv και βασίστηκε σε ανάλυση δειγμάτων αίματος 39 ατόμων που είχαν μολυνθεί κατά το πρώτο κύμα της Ομικρον (15 εξ αυτών είχαν εμβολιαστεί), έδειξε ότι τα αντισώματα των εθελοντών ήταν πολύ λιγότερο αποτελεσματικά στο να προστατεύουν από μόλυνση με τις υποπαραλλαγές ΒΑ.4 και ΒΑ.5 σε σύγκριση με την προστασία από μόλυνση με ΒΑ.1. Πάντως, με βάση τα ευρήματα, οι εμβολιασμένοι φάνηκε να διαθέτουν ισχυρότερα αντισώματα έναντι των δύο υποπαραλλαγών σε σύγκριση με τα άτομα που είχαν μολυνθεί με ΒΑ.1. Οπως ανέφερε ο δρ Σίγκαλ, η αυξημένη ικανότητα που δείχνουν οι νέες υποπαραλλαγές της Ομικρον να διαφεύγουν από την ανοσία «μπορεί να είναι αρκετή για να προκαλέσει προβλήματα και να δημιουργήσει ένα κύμα λοιμώξεων». Σε γενικό πλαίσιο, όμως, η εκτίμησή του ήταν καθησυχαστική σε ό,τι αφορά τη σοβαρή νόσηση από τις νέες υποπαραλλαγές.

Εξίσου θανατηφόρος η Όμικρον

Το σίγουρο είναι ότι πλέον ζούμε προς το παρόν στον αστερισμό της Ομικρον (με τα δικά της πολλά πρόσωπα), γεγονός που από μόνο του είχε προκαλέσει αρχικώς αισιοδοξία ότι αυτή η παραλλαγή του ιού μπορεί να αποτελέσει… την αρχή του τέλους του, καθώς είναι μεν πιο μεταδοτική αλλά λιγότερο σοβαρή. Ωστόσο, πριν από λίγες μόνο ημέρες μια αμερικανική μελέτη ειδικών της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ και του Γενικού Νοσοκομείου της Μασαχουσέτης που παρουσιάστηκε στην πλατφόρμα προδημοσιεύσεων Research Square ήλθε να μετριάσει αυτή την αισιοδοξία. Με βάση τα ευρήματά της, η Ομικρον αποδεικνύεται εξίσου σοβαρή και θανατηφόρος με τις προηγούμενες παραλλαγές του SARS-CoV-2. «Βρήκαμε ότι οι κίνδυνοι νοσηλείας και θανάτου ήταν σχεδόν ταυτόσημοι σε όλες τις περιόδους της πανδημίας» σημείωσαν οι ερευνητές, που κατέληξαν σε αυτό το συμπέρασμα ύστερα από ανάλυση στοιχείων σχετικά με περίπου 130.000 ασθενείς με COVID-19 που διαγνώστηκαν κατά την τελευταία διετία.

Τέλος πανδημίας για τους εμβολισμένους

Ιδού, ύστερα από όλα αυτά, η «πανδημική σύγχυση» την οποία σας αναφέραμε στην αρχή τούτου του κειμένου. Τι πρέπει να κάνουμε τελικώς; Να αισιοδοξούμε ή να φοβόμαστε; Μπορούμε πια να οραματιζόμαστε την κανονικότητα ή όχι; Και πώς θα πορευθούμε από εδώ και πέρα; Θα χρειαστεί όλοι να εμβολιαστούμε με μια τέταρτη δόση και πότε; Το ΒΗΜΑ-Science έθεσε τα ερωτήματα αυτά σε δύο έγκριτους έλληνες ειδικούς που γνωρίζουν… εκ των έσω, χάρη στις μελέτες τους, την πορεία της κορωνο-πανδημίας.

«Η πανδημία φαίνεται να οδεύει προς το τέλος της για τους πλήρως εμβολιασμένους. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν θα υπάρχουν νέα επιδημικά κύματα. Ετσι είναι σημαντικό στις εξάρσεις των κρουσμάτων να τηρούμε όλοι μέτρα προφύλαξης με κύριο τη χρήση μάσκας υψηλής αναπνευστικής προστασίας». Το συγκρατημένα αισιόδοξο αυτό μήνυμα για τα άτομα που έχουν υποβληθεί στο σωτήριο «τσίμπημα» μας μετέφερε η κορυφαία ελληνίδα ιολόγος, αναπληρώτρια καθηγήτρια Ιολογίας του Πανεπιστημίου Ροκφέλερ στη Νέα Υόρκη, δρ Θεοδώρα Χατζηιωάννου. Η δρ Χατζηιωάννου ανέφερε ότι «τα μέχρι στιγμής στοιχεία σχετικά με τις υποπαραλλαγές ΒΑ.1 και ΒΑ.2 της Ομικρον – καθώς για τις πιο νέες, τις ΒΑ.4 και ΒΑ.5, είναι νωρίς ακόμη να μιλήσουμε αφού δεν έχουμε επαρκή δεδομένα – δείχνουν ότι, ενώ προκάλεσαν μεγάλη αύξηση κρουσμάτων, δεν οδήγησαν και σε αντίστοιχη αύξηση των νοσηλειών και των θανάτων. Πού οφείλεται αυτό; Ξεκάθαρα στον εμβολιασμό. Τα πρόσφατα παραδείγματα από το Χονγκ Κονγκ αλλά και την Ιαπωνία, όπου τα ποσοστά ανεμβολίαστων ήταν υψηλά με αποτέλεσμα τα νοσοκομεία να γεμίσουν με ανεμβολίαστους και ηλικιωμένους με υποκείμενα νοσήματα, το αποδεικνύουν».

 Αισιοδοξία μεν, εγρήγορση δε

Ουσιαστικώς ο ιός δεν έχει αλλάξει ως προς την επιθετικότητά του και τη θνητότητα που προκαλεί, τόνισε η καθηγήτρια. «Αυτό που έχει αλλάξει είναι το ανοσιακό πεδίο μέσω, κατά κύριο λόγο, του εμβολιασμού και λιγότερο της φυσικής νόσησης του πληθυσμού. Και το λέω αυτό καθώς τελευταία στοιχεία δείχνουν ότι τα άτομα που μόνο νόσησαν δεν έχουν εξίσου καλή προστασία ενάντια στην Ομικρον σε σύγκριση με όσα νόσησαν και στη συνέχεια εμβολιάστηκαν. Ο ιός δεν άλλαξε, εμείς αλλάξαμε, και αυτό, για πρώτη φορά, μπορώ να πω ότι δημιουργεί μια σχετική αισιοδοξία, μας κάνει να μην είμαστε σε τόσο μεγάλη ανησυχία όσο στο παρελθόν».

Οι νέες, λίγο μελετημένες αυτή τη στιγμή, υποπαραλλαγές της Ομικρον, οι ΒΑ.4 και ΒΑ.5, θα μπορούσαν όμως να αλλάξουν και πάλι το τοπίο (προς το χειρότερο για εμάς); «Τηρούμε στάση αναμονής. Σε κάθε περίπτωση, τα στοιχεία που έρχονται από την Αφρική σχετικά με τις δύο αυτές παραλλαγές δεν είναι ενδεικτικά σχετικά με το τι μπορεί να συμβεί και σε άλλες περιοχές, αφού η Αφρική έχει τα δικά της ιδιαίτερα χαρακτηριστικά με μεγάλα ποσοστά ανεμβολίαστων ατόμων και πολλά άτομα με άλλες προϋπάρχουσες λοιμώξεις, όπως με τον ιό HIV του ΑΙDS, τα οποία είναι ιδιαίτερως ευάλωτα και στον SARS-CoV-2. Πάντως, πρέπει να αναφέρουμε ότι και οι δύο αυτές υποπαραλλαγές, όπως και η ΒΑ.2.12.1 της Ομικρον που εντοπίζεται αυτή τη στιγμή στη Νέα Υόρκη, φέρουν μια μετάλλαξη (L452R) σε μια θέση-«κλειδί» της πρωτεΐνης-ακίδας, την 452, η οποία τους προσφέρει ικανότητα διαφυγής. Αυτό δείχνει ότι έχουν αρχίσει να εξελίσσονται ώστε να αποφεύγουν αντισώματα τα οποία είχαν αναπτυχθεί εναντίον της αρχικής παραλλαγής Ομικρον. Ωστόσο ο πλήρης εμβολιασμός φαίνεται ότι συνεχίζει να αποτελεί ασπίδα. Γενικώς αισιοδοξούμε – με επιφυλάξεις πάντα, αφού οι πανδημίες είναι απρόβλεπτες – για τα άτομα που εμβολιάστηκαν».

 Φως στο τούνελ της πανδημίας

Αισιόδοξο μήνυμα έστειλε μέσω του ΒΗΜΑ-Science και ο ανοσολόγος, ρετροϊολόγος, επικεφαλής του Εργαστηρίου Ρετροϊικής Ανοσολογίας στο Ινστιτούτο Crick και καθηγητής Ρετροϊoλογίας στο Imperial College του Λονδίνου, δρ Γεώργιος Κασσιώτης. Στο ερώτημα αν αφήνουμε πλέον πίσω μας την οξεία φάση της πανδημίας απάντησε ότι «κάθε χώρα βρίσκεται σε διαφορετική φάση της μάχης ενάντια στην COVID, ωστόσο η παγκόσμια τάση είναι ότι αρχίζουμε να βλέπουμε το τέλος της πανδημίας. Και αυτό αφορά κυρίως τις χώρες όπου το κύμα της Ομικρον έχει ήδη κορυφωθεί και οι οποίες διατηρούν υψηλά ποσοστά ανοσίας στον πληθυσμό και έχουν προχωρήσει σε χαλάρωση μέτρων χωρίς περαιτέρω σημαντική αύξηση των κρουσμάτων».

Σε ό,τι αφορά τις υποπαραλλαγές ΒΑ.4 και ΒΑ.5 της Ομικρον, ο ειδικός σημείωσε ότι «κρίνοντας από τις προηγούμενες υποπαραλλαγές της, πιθανώς και αυτές θα έχουν την ίδια μοίρα. Επίσης, αυτή τη στιγμή τουλάχιστον, δεν βλέπω κάποια άλλη παραλλαγή στον ορίζοντα που να μας ανησυχεί ιδιαιτέρως – αλλά δεν μπορούμε να δούμε πολύ μακριά στον ορίζοντα. Βέβαια ο ιός εξακολουθεί να εξελίσσεται, ωστόσο τα νέα στελέχη του φαίνεται να επιλέγονται στη βάση της μεταδοτικότητας και όχι της δριμύτητας. Διότι ο ιός δεν νοιάζεται αν θα προκαλέσει σοβαρή νόσο – απλώς προσπαθεί να μεταδοθεί από τον έναν άνθρωπο στον άλλον, μια στρατηγική που φαίνεται να μειώνει την παθογονικότητά του. Αν αυτή η τάση συνεχιστεί, πιστεύω ότι πρέπει στο μέλλον να αναμένουμε ακόμη λιγότερο επιθετικά στελέχη».

Κλείνοντας να τονίσουμε ότι έχοντας μιλήσει με αυτούς τους έγκριτους ειδικούς επανειλημμένως, σε διαφορετικές φάσεις της πανδημίας, αποτελεί ανακούφιση το ότι παρουσιάζονται για πρώτη φορά πιο αισιόδοξοι ότι το τέλος αυτού του τόσο δύσκολου ταξιδιού μπορεί να αχνοφαίνεται. Ωστόσο υπάρχει το «κλειδί» που για άλλη μια φορά είναι ο εμβολιασμός. Η πανδημία (εκτός απροόπτου) δείχνει να οδεύει προς ένα τέλος μόνο για όσους έχουν εμβολιαστεί – και ακόμη και εκείνοι, στη φάση εξάρσεων των κυμάτων, πρέπει να είναι προσεκτικοί τηρώντας πιο αυστηρά μέτρα. Διότι πρέπει να μάθουμε πλέον να «καβαλάμε» σωστά τα (πανδημικά) κύματα έως ότου επικρατήσει κάποτε (πανδημική) νηνεμία.

Δεν χρειάζονται όλοι τέταρτη δόση εμβολίου

Ενα από τα ερωτήματα που απασχολούν όλους τους τριπλά εμβολιασμένους είναι τι μέλλει γενέσθαι με την τέταρτη δόση εμβολίου. Θα τη χρειαστεί όλος ο πληθυσμός και πότε; Ιδού τι μας ανέφεραν οι ειδήμονες.

Οπως μας πληροφόρησε η δρ Χατζηιωάννου, μελέτη της ομάδας του Ροκφέλερ που δημοσιεύθηκε πριν από λίγες ημέρες στην επιθεώρηση «Nature» έδειξε ότι η τρίτη δόση των εμβολίων «επιτυγχάνει μια τέτοια εξέλιξη αντισωμάτων η οποία είναι εξαιρετικά ικανοποιητική τόσο από άποψη εύρους όσο και από άποψη ισχύος εναντίον της Ομικρον». Η καθηγήτρια τόνισε ότι η μόνη μέχρι στιγμής μελέτη σχετικά με τα οφέλη από την τέταρτη δόση έχει διεξαχθεί στο Ισραήλ «και με βάση τα ευρήματά της η διαφορά στην προστασία που πρόσφερε η τέταρτη δόση συγκριτικά με την τρίτη είναι πολύ μικρή για να δικαιολογήσει αυτή τη στιγμή χορήγηση τέταρτης δόσης σε όλον τον πληθυσμό».

Ενα εύλογο ερώτημα είναι βέβαια αν παίζει ρόλο το γεγονός ότι τα υπάρχοντα εμβόλια με τα οποία γίνεται και η ενισχυτική δόση αφορούν το αρχικό στέλεχος της Ουχάν που εμφανίστηκε πριν από δυόμισι πλέον έτη. «Πράγματι θεωρώ ότι πιθανότατα χρειάζονται επικαιροποιημένα εμβόλια. Εχουμε δει ότι όλες οι νέες παραλλαγές που εμφανίζονται πλέον προέρχονται από την Ομικρον. Οπότε θα ήταν καλό να περιληφθεί η Ομικρον στα εμβόλια που θα χορηγηθούν ως δεύτερη ενισχυτική δόση».

 Ο κρίσιμος Σεπτέμβρης

Και πότε θα μπορούσε να χρειαστεί μια τέτοια ενισχυτική δόση; Ραντεβού τον Σεπτέμβριο, ύστερα από ένα «ήσυχο» κατά το δυνατόν καλοκαίρι; Οπως απάντησε η καθηγήτρια του Ροκφέλερ, «εκτιμώ ότι στην Ελλάδα, με δεδομένο ότι από τώρα και για όλο το καλοκαίρι ο καιρός είναι καλός, με αποτέλεσμα η συντριπτική πλειονότητα των δραστηριοτήτων να γίνεται σε εξωτερικούς χώρους, θα υπάρχει μια προστασία. Θα περιμένουμε να δούμε τι θα γίνει το φθινόπωρο. Το ζήτημα βέβαια είναι ότι όσο συνεχίζει να διασπείρεται ο ιός παγκοσμίως μεταλλάσσεται. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι θα μεταλλαχθεί περαιτέρω. Θα φθάσουμε όμως σε ένα σημείο που θα «προσπεράσουμε» την Ομικρον και θα έχουμε να αντιμετωπίσουμε μια άλλη παραλλαγή, ίσως πιο επιθετική; Δεν αποκλείεται. Δεν μπορούμε να κάνουμε προβλέψεις. Φιλοδοξούμε ότι θα έχουμε ένα καλό καλοκαίρι και η συζήτηση για την τέταρτη δόση θα γίνει το φθινόπωρο, αλλά δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι. Μπορεί να μας έρθει κάποιο μεγάλο κύμα το καλοκαίρι. Οψόμεθα».

Η πλειονότητα του πληθυσμού δεν θα χρειαστεί τέταρτη δόση των υπαρχόντων εμβολίων, σημείωσε από την πλευρά του ο δρ Κασσιώτης. «Ωστόσο υπάρχει μέρος του πληθυσμού, όπως τα άτομα με αδύναμο ανοσοποιητικό σύστημα, που θα μπορούσαν να ωφεληθούν από μια δεύτερη ενισχυτική δόση των εμβολίων που αυτή τη στιγμή έχουμε στα χέρια μας. Θεωρώ πάντως ότι όταν η επόμενη γενιά εμβολίων, που θα είναι αποτελεσματικότερα ενάντια σε πολλά στελέχη και παραλλαγές του SARS-CoV-2, καταστεί διαθέσιμη, θα ήταν καλό όλος ο πληθυσμός να τη λάβει».

‘Εντυπη έκδοση Το Βήμα