Παναγιώτης Σαϊνατούδης: «Η διατροφική κρίση θα περάσει σε όλο τον ανεπτυγμένο κόσμο»

Ξεκίνησε με τα πόδια και είχε πάντα όνειρο τους σπόρους. Σήμερα στο Πελίτι της Δράμας η εναλλακτική και ιδιότυπη αυτή κοινότητα διανύει τον 27ο χρόνο της. Και στην πρόσφατη γιορτή της συμμετείχαν ή πέρασαν χιλιάδες άνθρωποι, όχι μόνον Ελληνες. Ο Παναγιώτης Σαϊνατούδης δεν είναι απλώς ένας γεωπόνος ή ένας εραστής της μικρής καλλιέργειας.

Είναι το χειροπιαστό παράδειγμα πως όλα γίνονται αν το θες και αν αυτά γίνουν κτήμα των πολλών. Ας πούμε πως όνειρό του ήταν η ελεύθερη διακίνηση σπόρων. Και βαθύτερα: η δημοκρατία στη διατροφή. Αυτό συνεπάγεται βέβαια ένα άλλο παράδειγμα για τη φύση, πως ο άνθρωπος δεν είναι ο κυρίαρχος. Και πως η μικρή καλλιέργεια είναι σύμφυτη με μια άλλη θεώρηση για το περιβάλλον.

Και ιδού! Το Πελίτι σήμερα είναι μια μικρή κοινωνία που χτίζει τη δική του τράπεζα σπόρων, παράγει γνώση για τα είδη και τους τρόπους, αποτελεί σημείο συνάντησης, δικτυώνεται διεθνώς με κοινότητες και οργανώσεις, είναι τόπος εκδηλώσεων, πόλος βοήθειας σε ευπαθείς, μια κολεκτίβα με ψωμί, σπόρους, καλλιέργειες και με ακούραστη ψυχή τον Σαϊνατούδη που το ίδρυσε το 1995. Ο ίδιος κάνει μια παύση από τις εργασίες στους κήπους στο Πελίτι και μας μυεί στα μυστικά των σπόρων – και της ζωής.

Διαβάζω κάτι που έχετε πει από την ιστοσελίδα της κοινότητας του Πελίτι: «Ο καθένας μας είναι σημαντικός και σπουδαίος ανεξάρτητα από την πολιτική, οικονομική και κοινωνική του θέση. Κάθε μέρα με τις σκέψεις μας και τις πράξεις μας δημιουργούμε το αύριο. Το μέλλον δεν είναι κάτι σταθερό, διαμορφώνεται από τις πράξεις μας σήμερα». Ποια είναι η σκέψη σας γι’ αυτό;

Κοίταξε, οι άνθρωποι γενικότερα θεωρούν τον εαυτό τους θύμα μιας κατάστασης. Αυτό που εγώ έχω καταλάβει από τη ζωή μου και τη φιλοσοφική μου θεώρηση είναι πως δεν είμαστε θύματα των καταστάσεων αλλά δημιουργοί αυτών. Αυτό προσπαθώ να περάσω μέσα από αυτή τη φράση, να δούμε ο καθένας τη δική του ευθύνη στο πώς μπορούμε να βελτιώσουμε τη ζωή μας και όχι μόνο. Να αναλάβουμε επίσης την ευθύνη που μας αναλογεί. Δεν έχει σημασία αν είναι μικρή ή μεγάλη. Αλλά να αντιληφθούμε πως είμαστε συνδημιουργοί.

Αν αυτό γίνει, φεύγουμε από τον παθητικό ρόλο όπου κάποιος άλλος/η πρέπει να δράσει για να μας φτιάξει τη ζωή, αλλά δρούμε εμείς οι ίδιοι. Επειδή μιλώ πολύ με κόσμο, το ακούω κι εγώ πως δεν γίνεται τίποτε και όλα αυτά. Οντως σήμερα υπάρχει μια τάση από ανθρώπους της εξουσίας να ελέγξουν τα πάντα και άρα και τη τροφή. Αυτό όμως δεν είναι δεδομένο μα σχεδιάζεται. Το αν θα γίνει έχει να κάνει και με τη δική μας στάση. Δεν χρειάζεται να παρατήσουμε τον αγώνα μας επειδή κάποιοι θέλουν να ελέγξουν τα πάντα.

Πάμε να πιάσουμε το νήμα στο μακρινό 1995. Τότε έχουμε το Πελίτι…

Το ’95 ναι. Το 1991 όμως, πιο πίσω, συμμετέχω στην πρώτη ομάδα για τις τοπικές ποικιλίες.

Είστε τότε αγροκαλλιεργητής; Πώς ζείτε εκείνα τα χρόνια;

Ζω στη Θεσσαλονίκη τότε. Και το 1998 μπαίνω στην Οικολογική Κίνηση της πόλης.  Από το ’90 συμμετέχω στην ομάδα του Γιάννη Ραυτογιάννη για τη βιολογική γεωργία. Το 1989 εκείνος άρχισε την πρώτη ομάδα οικολογικής γεωργίας με αφορμή ένα ντοκιμαντέρ που είδε να προσπαθούν να σώσουν της πηγές σε ορισμένες περιοχές στη Γερμανία, αλλάζοντας τον τρόπο καλλιέργειας από συμβατική σε βιολογική. Η ομάδα που ξεκίνησε ο Γιάννης την άνοιξη του 1990 διαλύθηκε. Το φθινόπωρο του 1990 πήγα στη Βεατρίκη Βιντερστάιν και της πρότεινα να ξεκινήσουμε, να οργανώσουμε έναν κύκλο μαθημάτων για τη βιολογική γεωργία και εκείνη να είναι εισηγήτρια. Ο πρώτος οργανωμένος κύκλος. Τον Γενάρη του 1991 ήλθε ένας φίλος της Βεατρίκης από την Κόστα Ρίκα, ο Γιάννης ο Διαμαντόπουλος. Εφερε ένα πακέτο σπόρους. Το αγόρασα, δεν είχα και όλα τα λεφτά αφού ακόμη ήμουν φοιτητής (σ.σ. Γεωπονικής). Φτιάχνεται όμως πάνω σε αυτό μια πρώτη ομάδα για τοπικές ποικιλίες. Αυτή η ομάδα εντάχθηκε μετά στο Εργαστήρι Οικολογικής Πρακτικής. Eγώ φεύγω λίγο μετά. Και το ’95 ξεκινάω το Πελίτι. Εγώ ήδη απ’ το 1993 ήθελα όσα έκανα στην πόλη να τα μεταφέρω στην περιφέρεια. Ηδη έκανα μαθήματα βιολογικής γεωργίας σε επαγγελματίες αγρότες. Δεν ήθελα πλέον να ζω στη μεγάλη πόλη. Αυτό ήταν το μεγάλο κίνητρο που με έκανε να φύγω από τη Θεσσαλονίκη. Πήγα στο Δασωτό. Ταξίδευα με τα πόδια, με οτοστόπ. Αυτή ήταν η ζωή μου. Τώρα η έδρα του Πελίτι είναι στο Μεσοχώρι Παρανεστίου της Δράμας από όπου και σου μιλώ. Μέσα από τους κήπους του Πελίτι. Ποτίζω.

Τι έκταση είναι;

Είναι μια ιδιόκτητη έκταση 25 στρεμμάτων. Ολες οι δράσεις γίνονται εδώ. Οπως οι Γιορτές του Πελίτι, αλλά και εδώ υποδεχόμαστε όλο τον κόσμο.

Πόσοι συμμετέχουν σήμερα στην κοινότητα;

Κατ’ αρχάς υπάρχουν οι άνθρωποι που απευθύνονται στο Πελίτι για να πάρουν σπόρους. Λόγω της κατάστασης που επικρατεί στην Ουκρανία με τον πόλεμο, τα αιτήματα είναι χιλιάδες αυτή τη στιγμή! Δεν προλαβαίνουμε καν να απαντήσουμε. Καταφέραμε να ανταποκριθούμε στα δύο λοκντάουν με την πανδημία που επίσης υπήρχε ζήτηση, αλλά τώρα με τον πόλεμο σηκώνουμε τα χέρια ψηλά. Επίσης πολλοί άνθρωποι που αιτούνται σπόρους, έχουν σήμερα οικονομικό πρόβλημα λόγω ακρίβειας. Αυτό το ζήσαμε αρχικά το 2010 με την έναρξη της κρίσης. Ολα αυτά που σου λέω είναι βάσει των γραμμάτων και των μηνυμάτων που λαμβάνουμε εδώ, όχι από άποψη τρίτου. Το 2021 και μέχρι σήμερα ανοίξαμε και όλα τα αποθεματικά σε σπόρους. Στη δε γιορτή σπόρων, δώσαμε όλες τις ποικιλίες.

Τι είναι η Τράπεζα Σπόρων; Πώς την περιγράφετε;

Είναι ένας στόχος μας να δημιουργήσουμε μια Τράπεζα. Εχουμε κάνει ένα κτίριο που προσπαθούμε τώρα να το ολοκληρώσουμε. Τρέχει παράλληλα και μια καμπάνια γι’ αυτό στο peliti.gr. Η διαφορά μας είναι πως η τράπεζα αυτή είναι ανοιχτή για όλους τους πολίτες να πάρουν σπόρους. Δεν έχει σχέση με τις τράπεζες που ξέρουμε. Ενώ έχουν και ερευνητική χροιά, εμείς δεν απευθυνόμαστε μόνον στην ακαδημαϊκή κοινότητα. Αλλά στην κοινωνία την ίδια.

Ποια είναι η φιλοσοφία της κοινότητας του Πελίτι;

Το Πελίτι είναι η υλοποίηση ενός παιδικού μου προσωπικού ονείρου.  Από μικρός σκεφτόμουν μια κοινότητα όπου θα συνυπήρχαν πολλοί και διαφορετικοί άνθρωποι. Μέσα από το Πελίτι αυτό θέλω να υλοποιήσω: την αρμονική συνύπαρξη των ανθρώπων και εξού και το λογότυπό μας («εναλλακτική κοινότητα για μια αρμονική συνύπαρξη»). Μπορεί κάποιος στο Πελίτι να συναντήσει διαφορετικούς ανθρώπους, θρησκειών ή ιδεολογιών, από γιάπι μέχρι φρικιό. Ο σπόρος είναι κάτι που μας ενώνει και σήμερα στην κατάσταση που είμαστε ως κοινωνία οφείλουμε να βρούμε αυτά που μας ενώνουν, όχι αυτά που μας χωρίζουν. Και να κάνουμε κάτι καλύτερο για τα παιδιά μας.

Ποια είναι η δική σας γνώμη πάντως για τα σημερινά οικολογικά διακυβεύματα; Υπάρχει μια συζήτηση για την κλιματική κρίση, τη ζωή στην πόλη, τη διατροφή. Υπάρχει σωτηρία και από πού περνάει;

Κλιματική κρίση υπάρχει αναμφισβήτητα. Απλώς δεν μπορούμε να πούμε αν είναι ανθρωπογενής ή όχι, σε ποιον βαθμό. Υπάρχουν πολλές θεωρίες. Σίγουρα η διατροφική κρίση θα περάσει στην Ευρώπη, σε όλο τον ανεπτυγμένο κόσμο. Ως τώρα ήταν θέμα των φτωχότερων χωρών. Τι σημαίνει κρίση στη διατροφή; Πως ένα μέρος του κόσμου δεν θα έχει πρόσβαση σε βασικές τροφές είτε λόγω ακρίβειας, είτε λόγω φυσικών καταστροφών. Το γεγονός δε πως το λένε πρωθυπουργοί ή ισχυροί άνδρες ή παγκόσμιοι οργανισμοί σημαίνει προφανώς ότι το πρόβλημα είναι εδώ. Και οφείλουμε να κινητοποιηθούμε.

Αποκτά μια επικαιρότητα η κουβέντα μας. Υπάρχουν κι άλλες κοινότητες σαν τη δική σας;

Εχουμε καταφέρει να επιβιώσουμε εδώ και 27 χρόνια χάρη στη δικτύωσή μας. Είτε με εθνικά δίκτυα με καλλιεργητές και κοινότητες είτε στο εξωτερικό, είτε εδώ. Αλλιώς δεν θα υπήρχαμε. Κυρίως η βοήθεια στα χρόνια της κρίσης από κοινότητες άλλων χωρών ήταν καθοριστική για να προχωρήσουμε. Να κάνουμε τις γιορτές, τις εκδηλώσεις ή τις εκδόσεις μας. Αν δεν υπάρξουν δίκτυα των ανθρώπων θα καταρρεύσουμε. Είμαστε σε σημείο κρίσιμο, δεν είναι ώρα για κουβέντα. Αυτό το κάναμε 20 χρόνια. Τώρα πρέπει να πράξουμε. Εγώ το βλέπω ως αλλαγή, όχι ως καταστροφή. Τρέχουν όλα με γρήγορους ρυθμούς. Το 2012 που ήμουν καλεσμένος στο Μεξικό, στη 2η Παγκόσμια Συνάντηση για το άνθισμα της Ανθρωπότητας, αυτό λέγανε εκεί. Πως θα μπούμε σε έναν κύκλο νέο ηλιακό, που τα πράγματα θα γίνουν καλύτερα σε βάθος χρόνου. Θα πρέπει βέβαια μεταβατικά να δέσουμε τη ζώνη ασφαλείας αλλά και να συμπράξουμε με άλλους ανθρώπους.

Διεθνώς πώς συμπράττετε με άλλα δίκτυα;

Είμαστε μέλη του παγκόσμιου δικτύου seed freedom για την ελευθερία των σπόρων, συνεργαζόμαστε με τη σπουδαία ινδή μελετήτρια, συγγραφέα και ακτιβίστρια Βαντάνα Σίβα που υπερασπίζεται τους μικρούς καλλιεργητές, σε ένα ευρωπαϊκό δίκτυο που συντονίζεται από την Κιβωτό του Νώε για θέματα νομοθεσίας και με άλλες οργανώσεις. Γειτονικά με την πράσινη ομάδα στη Βουλγαρία που επίσης κάνουν μια γιορτή σπόρων, εμπνευσμένοι από το Πελίτι.

Σε τι διαφέρουν οι δικοί σας σπόροι με τους άλλους;

Οι τοπικές ποικιλίες είναι ζωντανό κομμάτι του Πολιτισμού και της Ιστορίας μας. Είναι σπόροι που καλλιεργούνται από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα στον ελλαδικό χώρο. Ή σπόροι που ήλθαν από άλλους τόπους αλλά έχουν εγκλιματιστεί με το έδαφος και τις διατροφικές μας συνήθειες. Εχουν επιβιώσει σε μια σειρά αντιξοότητες άρα μπορούν να αντεπεξέλθουν στην κλιματική αλλαγή που συντελείται. Παγκοσμίως έχουμε 12 χιλιάδες είδη ντομάτας, γεύσης, χρώματος, σχήματος. Οταν χάνονται οι τοπικές ποικιλίες χάνεται η ελευθερία και η Δημοκρατία της χώρας.

Ετσι φτάσατε στην κοινότητά σας…

Το Πελίτι είναι φτιαγμένο από το μηδέν. Οταν το έφτιαξα, δεν είχα ούτε αυτοκίνητο. Μου είχαν παραχωρήσει ένα σπίτι στο Δασωτό, χωρίς ρεύμα, ούτε τηλέφωνο. Ταξίδευα με τα πόδια, έκανα χειροτεχνίες, μάζευα βότανα. Δεν με ενδιέφερε. Ηθελα ένα κρεβάτι, ένα πιάτο φαγητό και να μαζεύω σπόρους. Βήμα βήμα βέβαια το Πελίτι δημιούργησε μια μεγάλη περιουσία κυρίως λόγω δωρεάς ιδρυμάτων από το εξωτερικό. Τώρα κάνουμε το μεγάλο κτίριο, χρειαζόμαστε ενίσχυση αλλά θα έχει αξία η νέα φάση του Πελίτι.

Τι σημαίνει το ελεύθερο ταξίδι των σπόρων και γιατί δίνετε έμφαση;

Θα στο πω διαφορετικά: αν δεν ήταν ελεύθερο αυτό το ταξίδι δεν θα τρώγαμε σήμερα ντομάτες, μελιτζάνες, πιπεριές, πατάτες.

Πόσοι απασχολείστε σήμερα;

Ενας μικρός πυρήνας γύρω από διοικητικά καθήκοντα και μια ομάδα τριάντα ατόμων που δουλεύουν με μια αφοσίωση. Δεν έχουμε ανθρώπους στη γραμματεία και αυτό είναι ένα δύσκολο κομμάτι. Κάτω από φυσιολογικές συνθήκες το Πελίτι στέλνει σπόρους από τον Νοέμβριο μέχρι τον Ιανουάριο. Με κούριερ. Σήμερα έχουμε τέτοια μακρά λίστα που δεν ξέρω τι θα κάνουμε τον Νοέμβριο. Κυρίως λαχανικά για τον κήπο στέλνουμε.

Πιστεύετε σε ένα μέλλον με μικρό κήπο, παρτέρι, ακόμη και μπαλκόνι σε διαμέρισμα με μικροκαλλιέργεια;

Εγώ ξεκίνησα το 1991. Τότε δεν ήξερε κανείς τίποτε εκτός από τους ειδικούς. Σήμερα όλοι μιλάνε για τοπικές ποικιλίες και βιολογικές καλλιέργειες. Εκεί κινούμαστε παντού. Αυτή είναι η τάση. Βλέπω πως οι άνθρωποι θα συμφιλιωθούν με τη φύση. Δεν γίνεται να είμαστε σε σύγκρουση με αυτή. Η δυτική κοινωνία είναι γαλουχημένη με το στερεότυπο πως ο άνθρωπος είναι κυρίαρχος στη φύση. Γι’ αυτό φτάσαμε εδώ που έχουμε φτάσει. Μια σειρά τέτοιων στερεοτύπων ή μύθων έχουν ως αποτέλεσμα ας πούμε την ισχύ του άνδρα, την πατριαρχία. Στους ιθαγενείς οι μύθοι είναι διαφορετικοί. Πως ο άνθρωπος είναι μέρος της δημιουργίας, όχι απλά ο δημιουργός. Οχι ο κυρίαρχος.

Υπάρχει κίνδυνος να χαθούν οι σπόροι;

Εχουν χαθεί τα περισσότερα ήδη. Το ποσοστό όμως που προσπαθούμε να διασώσουμε είναι μικρό μα πολύ σημαντικό. Και προφανώς δεν θα τα παρατήσουμε. Θα σου πω κάτι: το ογδόντα τα εκατό του παγκόσμιου πληθυσμού τρέφεται από μικρούς καλλιεργητές, βάσει στοιχείων του Παγκόσμιου Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας. Εχουμε ή κυριαρχεί μια εικόνα πως ο μαζικός πληθυσμός τρέφεται από τη βιομηχανική γεωργία. Δεν είναι έτσι.

Πώς ήταν η φετινή γιορτή σας;

Χιλιάδες επισκέπτες, πέντε χώρες από το εξωτερικό συμμετείχαν. Χαρούμενοι οι άνθρωποι, χορέψαμε, ανταλλάξαμε σπόρους. Χρειαζόμαστε βέβαια μια πιο φιλική νομοθεσία για τις τοπικές ποικιλίες. Χάνονται ή κερδίζονται μάχες αλλά η τάση είναι πως τα πράγματα αλλάζουν προς το καλύτερο.