Φεμινισμός: Η γυναικεία χειραφέτηση που άλλαξε τις ισορροπίες στην ανδροκρατούμενη κοινωνία

Η θέση της γυναίκας στο πέρασμα των αιώνων ήταν πάντα – σε γενικές γραμμές- ένα «σκαλί πιο κάτω» από εκείνη του άνδρα. Χρειάστηκαν αιώνες αγώνων κάποιες φορές αιματηρών προκειμένου η γυναίκα να καταφέρει να σταθεί σαν ίση προς ίσο απέναντι στον άνδρα.

Αλλά μην νομίζετε ότι ακόμη και σήμερα, ακόμη και στις αναπτυγμένες κοινωνίες όλα είναι ρόδινα και η ισότητα των δυο φύλων είναι η ιδανική. Υπάρχουν ακόμη πολλές διαφορές στις σχέσεις του και η γυναίκα συνεχίζει να θεωρείται το «αδύναμο φύλο»

Όσο για την συμπεριφορά κάποιων ανδρών πάντα θα πιστεύουν ότι εκείνοι είναι οι ισχυροί, ότι η γυναίκα είναι κτήμα τους, περιουσία τους και σε πολλές περιπτώσεις δεν θα διστάσουν ακόμη και να προτιμήσουν να δολοφονήσουν το κτήμα τους αυτό παρά να το χάσουν.

Τα τελευταία δυο χρόνια μόνο στη χώρα μας, μια χώρα που δεν είναι το τριτοκοσμικό Αφγανιστάν για παράδειγμα, είχαμε τουλάχιστον 20 γυναικοκτονίες απλά και μόνο επειδή ο «νταής» δεν άντεχε, το «όχι», την απόρριψη ή το «χωρίζουμε».

Ένα απλό παράδειγμα

Η σχέση των ανδρών με τις γυναίκες στη χώρα μας μπορούμε να τις καταλάβουμε με ένα απλό παράδειγμα. Στην Ελλάδα για πρώτη φορά ψήφισαν γυναίκες σε βουλευτικές εκλογές, μόλις το 1956. Μέχρι τότε οι άνδρες αποφάσιζαν για εκείνες. Και μόλις στο Σύνταγμα του 1975 καθιερώθηκε η αρχή της ισότητας των δυο φύλων.

Ή στην Κίνα όπου η θέση των γυναικών ήταν επίσης χαμηλή σε μεγάλο βαθμό λόγω της συνήθειας του δεσίματος των ποδιών (foot binding). Περίπου το 45% των Κινέζων γυναικών είχε δεμένα πόδια τον 19ο αιώνα.

Για τις ανώτερες τάξεις, το ποσοστό ήταν σχεδόν 100%. Το 1912, η κινεζική κυβέρνηση διέταξε την παύση του εθίμου του δεσίματος των ποδιών που είχε ως αποτέλεσμα της αλλοίωσης της δομής των οστών, έτσι ώστε τα πόδια να είναι μόνο περίπου 4 ίντσες σε μήκος. Τα δεμένα πόδια προκαλούσαν δυσκολία κινήσεων, περιορίζοντας έτσι σημαντικά τις δραστηριότητες των γυναικών.

… και λίγη ιστορία

Παρά το γεγονός ότι το ανδρικό φύλο φαίνεται να έχει κυριαρχήσει σε πολλούς αρχαίους πολιτισμούς υπάρχουν και κάποιες εξαιρέσεις. Για παράδειγμα, οι γυναίκες στον πολιτισμό της Νιγηρίας «Aka» μπορούσαν να κυνηγούν, ακόμα και μόνες τους και συχνά να έχουν τον έλεγχο της διανομής των πόρων. Ή στην Η αρχαία Αίγυπτο όπου εμφανίσθηκαν γυναίκες μονάρχες, όπως η Κλεοπάτρα.

Αθήνα και Σπάρτη

Οι γυναίκες στην Κλασική Αθήνα δεν είχαν καμία νομική υπόσταση και θεωρούνταν μέρος του οίκου όπου επικεφαλής ήταν ένας άντρας κύριος. Μέχρι το γάμο, οι γυναίκες ήταν υπό την κηδεμονία του πατέρα τους ή άλλου συγγενή.

Μόλις παντρεύονταν, ο σύζυγος τους γινόταν ο κύριος μιας γυναίκας. Καθώς οι γυναίκες είχαν αποκλειστεί από τη διεξαγωγή δικαστικών διαδικασιών, ο κύριός τους θα το έκανε για λογαριασμό τους.

Οι Αθηναίες είχαν περιορισμένο δικαίωμα στην ιδιοκτησία και ως εκ τούτου δεν θεωρούνταν πλήρεις πολίτες, καθώς η ιθαγένεια και το δικαίωμα για ατομικά και πολιτικά δικαιώματα οριζόταν σε σχέση με τη περιουσία και τα μέσα για τη ζωή.

Αντίθετα, οι γυναίκες στη Σπάρτη απόλαυσαν δικαιώματα κοινωνικής θέσης, δύναμης και σεβασμού που ήταν άγνωστα στον υπόλοιπο κλασικό κόσμο. Παρά το γεγονός ότι οι Σπαρτιάτισσες είχαν εξαιρεθεί επίσημα από τη στρατιωτική και πολιτική ζωή, είχαν σημαντική θέση ως μητέρες των Σπαρτιατών πολεμιστών.

Δεδομένου ότι οι άντρες ασχολούνται με τις στρατιωτικές δραστηριότητες, οι γυναίκες ανέλαβαν την ευθύνη για τη διαχείριση της περιουσίας. Από την Ελληνιστική Περίοδο, μερικοί από τους πλουσιότερους Σπαρτιάτες ήταν γυναίκες.

Οι Σπαρτιάτισσες σπάνια παντρεύονταν πριν από την ηλικία των 20 και σε αντίθεση με τις Αθηναίες που φορούσαν βαριά ρούχα που τις κάλυπταν και δεν έβγαιναν συχνά έξω από το σπίτι, οι Σπαρτιάτισσες φορούσαν κοντά φορέματα και πήγαιναν όπου τις ευχαριστούσε.

Παρά τη σχετικά μεγαλύτερη ευκινησία των γυναικών στη Σπάρτη, ο ρόλος τους στην πολιτική ήταν εξίσου το ίδιο με τις Αθηναίες, δηλαδή δεν μπορούσαν να λάβουν μέρος σε αυτήν. Οι άνδρες τους απαγόρευαν να μιλούν σε συνελεύσεις και τις απέκλειαν από οποιεσδήποτε πολιτική δραστηριότητα.

Ο φεμινισμός

Αλήθεια πόσοι και πόσοι άνδρες όταν ακούν την λέξη «φεμινισμός» δείχνουν αμέσως την αποστροφή του είτε με διάφορα κακόγουστα αστεία («ποιος φεμινισμός; Αυτές οι αξύριστες λεσβίες;») είτε με το κόψιμο της κουβέντας («Έλα τι ανοησίες είναι αυτά που λες; Ισότητα έχουμε θες δε θες»)

Ως κοινωνικό κίνημα, ο φεμινισμός έχει αφετηρία τον περιορισμό ή εξάλειψη της έμφυλης ανισότητας και την προώθηση των δικαιωμάτων, των συμφερόντων και των ζητημάτων των γυναικών στην κοινωνία.

Ως όρος, ο φεμινισμός δεν πρέπει να συγχέεται με τον σεξισμό επειδή αποτελούν δυο διαφορετικές έννοιες. Ο σεξισμός, σε αντίθεση με τον φεμινισμό, έχει ως στόχο την ανάδειξη του ενός φύλου με ταυτόχρονη υποβάθμιση του άλλου (μισογυνισμός ή μισανδρισμός).

Ο φεμινισμός σαν πολιτικός ακτιβισμός συνήθως κάνει εκστρατείες σε θέματα όπως το δικαίωμα αυτοδιάθεσης του σώματος της γυναίκας και της αναπαραγωγικής της ικανότητας (δικαίωμα στην άμβλωση), την ενδοοικογενειακή βία, τις άδειες και τα επιδόματα μητρότητας, τη διεκδίκηση ίσων μισθών για την ίδια εργασία.

Και φυσικά για τη σεξουαλική παρενόχληση, τις διακρίσεις και η σεξουαλική βία. Τα θέματα που εξερευνώνται στον φεμινισμό περιλαμβάνουν την πατριαρχία, τα στερεότυπα (διακρίσεων λόγω φύλου και παραδοσιακών ρόλων των φύλων), την αντικειμενοποίηση, την προβολή της γυναίκας ως σεξουαλικό αντικείμενο και την καταπίεση.

Οι ρίζες του

Ο φεμινισμός σαν κίνημα αρχίζει να γιγαντώνεται στα τέλη της δεκαετίας του ΄60. Οι ρίζες του ξεκινούν από πολύ παλαιά. Ως φιλοσοφία και κίνημα – με την σύγχρονη έννοια – μπορεί να χρονολογηθεί από τον Διαφωτισμό με στοχαστές όπως οι Λαίδη Mary Wortley Montagu και Μαρκήσιος de Condorcet, που ήταν υπέρμαχοι της γυναικείας εκπαίδευσης.

Ο φεμινισμός έγινε ένα οργανωμένο κίνημα τον 19ο αιώνα καθώς όλο και περισσότεροι άνθρωποι άρχισαν να πιστεύουν πως οι γυναίκες υφίστανται άδικη μεταχείριση.

Το φεμινιστικό κίνημα ριζώθηκε στο προοδευτικό κίνημα και ιδιαίτερα στο μεταρρυθμιστικό κίνημα του 19ου αιώνα. Το οργανωμένο κίνημα χρονολογείται από το πρώτο συνέδριο για τα δικαιώματα των γυναικών στο Seneka Falls, στη Νέα Υόρκη, το 1848.

Το 1869, ο Τζον Στιούαρτ Μιλλ εξέδωσε το «Η Υποταγή των Γυναικών» (The Subjection of Women) για να δείξει πως «η νόμιμη κατωτερότητα του ενός φύλου από το άλλο είναι λάθος…και… ένα από τα κύρια εμπόδια στην βελτίωση και την πρόοδο της ανθρωπότητας.»

Οι δυναμικές «σουφραζέτες»

Κάποιες φορές οι κινητοποιήσεις των γυναικών έγιναν δυναμικές. Ημέρα ορόσημο για το φεμινιστικό κίνημα, ήταν η 8^η  Μαρτίου 1857. Τότε 20.000 εργάτριες κλωστοϋφαντουργίας διεκδίκησαν την μείωση του ωραρίου εργασίας, μέσω μαζικής απεργίας σε μια περίοδο, που ο συνδικαλισμός απαγορευόταν.

Ο όρος «σουφραζέτες» επινοήθηκε από την εφημερίδα Daily Mail σαν ένας υποτιμητικός χαρακτηρισμός για τα μέλη του κινήματος υπέρ του δικαιώματος ψήφου στις γυναίκες, το οποίο δραστηριοποιήθηκε στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Η «σουφραζέτα» προέρχεται από τη λέξη «suffragist», που δηλώνει τον υποστηρικτή του «suffrage», δηλαδή του δικαιώματος ψήφου. Αν και αρχικά η λέξη λέγονταν με προσβλητική πρόθεση σταδιακά η σημασία της αμβλύνθηκε και κατέληξε να σημαίνει απλά μία γυναίκα που αγωνίζεται για να αποδοθεί δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες.

Οι σουφραζέτες ήταν συνήθως γυναίκες από τη μεσαία τάξη, με επισφαλή κοινωνικοοικονομική κατάσταση, οι οποίες επιθυμούσαν να βελτιώσουν τις ζωές τους.

Οι πολέμιοι τους λένε πως δεν έπρεπε να δοθεί δικαίωμα ψήφου στις σουφραζέτες, επειδή ήταν υπερβολικά συναισθηματικές και ανίκανες για ορθολογική σκέψη, σε αντίθεση με τους άντρες.

Λίγο πριν τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο και συγκεκριμένα το 1912 οι σουφραζέτες πήραν την κατάσταση στα χέρια τους και έγιναν επιθετικές. Μεταξύ άλλων, αλυσοδένονταν σε κιγκλιδώματα, έβαζαν φωτιά σε γραμματοκιβώτια, έσπαγαν παράθυρα και σε ορισμένες περιπτώσεις τοποθετούσαν εκρηκτικούς μηχανισμούς.

Και έρχεται ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος και τότε για πρώτη φορά γίνεται επιτακτική η ανάγκη για τη χειραφέτηση των γυναικών αφού οι άνδρες σκοτώνονταν ή σακατεύονταν κατά χιλιάδες στα μέτωπα. Κάποιος λοιπόν έπρεπε να αναλάβει τους παραδοσιακούς ρόλους των ανδρών.

Τελικά η «νίκη» για τις σουφραζέτες ήρθε το 1928 όταν τότε κατοχυρώθηκε στο Ηνωμένο Βασίλειο το δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες άνω των 21, εξισώνοντας έτσι οριστικά το δικαίωμα ψήφου μεταξύ αντρών και γυναικών.