Ρωσία: Η παράξενη ιστορία της στρατιωτικής παρουσίας της στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία

Η Κεντροαφρικανική Δημοκρατία είναι ένα από τα φτωχότερα κράτη της Αφρικής. Και έχει υπάρξει σε πολλές περιπτώσεις πεδίο ξένων πολέμων.

Παρόλο που ο πληθυσμός της μόλις που αγγίζει τα 4,8 εκατ., η έκτασή της είναι σχεδόν όσο το άθροισμα της Γαλλίας, της Δανίας και της Ολλανδίας – αν και η μερκατορική προβολή στον παγκόσμιο χάρτη αδικεί το μέγεθός της.

• Ουκρανία: Τη Δευτέρα η απόφαση για τον Ρώσο στρατιώτη που κατηγορείται για έγκλημα πολέμου – «Είναι αθώος»

Αυτός ο τεράστιος ανοιχτός χώρος έχει χρησιμοποιηθεί ως πεδίο μαχών από διάφορες χώρες: από την αποικιοκρατική Γαλλία, τους αυταρχικούς ηγέτες του Τσαντ, του Σουδάν και της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό, των διαβόητων ουγκαντέζων ανταρτών του Στρατού Αντίστασης του Κυρίου και μιας αμερικανικής μονάδας Ειδικών Δυνάμεων.

Θερμή υποδοχή

Οι τελευταίοι επισκέπτες ήταν η Ρωσία και ο ιδιωτικός στρατός Wagner, ο οποίος, σε αντίθεση με ορισμένους από τους προηγούμενους ξένους πολεμιστές, γνώρισε θερμή υποδοχή από τους ντόπιους.

«Ένας αριθμός πολιτών θεωρούν θετική εξέλιξη την παρουσία της Wagner, ιδίως από τη στιγμή που οι μισθοφόροι της και ο στρατός μας απέκρουσαν επίθεση στην πρωτεύουσά μας, Μπανγκί, τον Ιανουάριο του 2021», αναφέρει ο δημοσιογράφος Φιακρέ Σαλαμπέ πόυ ζει στην πόλη, μιλώντας στο Al Jazeera.

Εκείνο το μήνα, αντάρτες υπό την ηγεσία του Φρανσουά Μποζιζέ, ενός πρώην προέδρου, επιχείρησαν να πάρουν τον έλεγχο της χώρας, μετά την απόρριψη της υποψηφιότητάς του στις προεδρικές εκλογές από το Συνταγματικό Δικαστήριο.

Ακολούθησε αναμέτρηση και αιματηρές μάχες, όμως στο τέλος οι αντάρτες αποκρούστηκαν, σε μεγάλο βαθμό λόγω της συμβολής της Wagner. Το επεισόδιο αυτό, αποτέλεσε και κεντρικό θέμα της ταινίας δράσης Tourist, η οποία προβλήθηκε στο κατάμεστο κεντρικό στάδιο της Μπανγκί.

Η υπεράσπιση της Μπανγκί από τη Wagner τον Ιανουάριο του 2021, θεωρείται μία από τις ελάχιστες επιτυχίες της εταιρείας στην αφρικανική ήπειρο. Ως αποτέλεσμα, ο πρόεδρος Φαουστίν Αρκάνγκε Τουαντέρα, την επανεκλογή του οποίου επιχείρησαν να αποτρέψουν οι αντάρτες του Μποζιζέ, ανακήρυξε τα ρωσικά τρίτη επίσημη γλώσσα της χώρας, μετά τα σάνγκο και τα γαλλικά.

Η εκμάθηση της γλώσσας θα καταστεί υποχρεωτική στα πανεπιστήμια της χώρας από το επόμενο ακαδημαϊκό έτος και σταδιακά το ίδιο θα συμβεί και με τις κατώτερες εκπαιδευτικές βαθμίδες.

Ένας ένοπλος έρωτας

Το Al Jazeera χαρακτηρίζει «έρωτα» τη σχέση της Ρωσίας με την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, η οποία ξεκινά από το 2017, όταν ο Τουντέρα συνάντησε τον ρώσο ΥΠΕΞ, Σεργκέι Λαβρόφ, στο παραθαλάσσιο θέρετρο Σότσι. Την επόμενη χρονιά, συναντήθηκε και με τον πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν.

Εκείνη την εποχή, η Κεντροαφρικανική Δημοκρατία βρισκόταν σε καθεστώς κυρώσεων από τον ΟΗΕ και οι Ρώσοι έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην άρση τους, προκειμένου στη συνέχεια να μπορέσουν να πουλήσουν εξοπλισμούς στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατίας.

Τους εξοπλισμούς αυτούς συνόδευσαν ρώσοι εκπαιδευτές και έπειτα η Wagner, η εταιρεία μισθοφόρων που φέρεται να χρηματοδοτείται από τον Γεβγκένι Πριγκόζιν, έναν από τους πλέον έμπιστους του Πούτιν. Ακόμη, η Ρωσία έχει υποστηρίξει ότι οι άνδρες της είναι στρατιωτικοί εκπαιδευτές, όμως έχει αρνηθεί τη συμμετοχή της σε παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην περιοχή.

Η σύνοδος κορυφής Ρωσίας-Αφρικής, τον Οκτώβριο του 2019, που επίσης πραγματοποιήθηκε στο Σότσι, παγίωσε περαιτέρω τους δεσμούς αυτούς και η Wagner απέκτησε κεντρικό ρόλο στην αρχιτεκτονική ασφαλείας της Κεντροαφρικανικής Δημοκρατίας, με τους άνδρες της να συνεργάζονται με τους στρατιώτες της FACA (Στρατιωτικές Δυνάμεις Κεντροαφρικανικής Δημοκρατίας) στο πεδίο και τους συμβούλους της να συνεργάζονται απευθείας με τον ίδιο τον Τουαντέρα.

Μια μη αποδοτική επένδυση

Όμως η σημασία της Wagner, επισημαίνει μιλώντας στο Al Jazeera ο Άλεξ Βάινς, διευθυντής του Προγράμματος Αφρικής του Βασιλικού Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων στο Λονδίνο, δεν θα πρέπει να υπερεκτιμάται.

«Έχουν προστατεύσει τις ελίτ στο Μπανγκί, έχουν πολεμήσει τους αντάρτες του Μποζιζέ και δεν έχουν χάσει πολλούς άνδρες σε αυτές τις μάχες», εξηγεί. «Όμως η επένδυσή τους αυτή δεν αποδίδει, εκτός από ορισμένα άτομα που ωφελούνται από την πρόσβαση σε φυσικούς πόρους, την οποία έλαβαν ως αντάλλαγμα για τις υπηρεσίες τους».

Αυτοί οι πόροι είναι κυρίως ο χρυσός και τα διαμάντια, στα οποία έχουν πρόσβαση μέσω μιας άλλης εταιρείας που συνδέεται με τη Wagner, της Lobaye Invest, η οποία δρα ανεξέλεγκτα σε αρκετά ορυχεία σε όλη τη χώρα.
Οι Ρώσοι τώρα αντιμετωπίζουν το ίδιο πρόβλημα που είχαν και όλες οι προηγούμενες ξένες δυνάμεις που απέκτησαν εξουσία σε αυτό το μεγάλο τμήμα της Κεντρικής Αφρικής: Τώρα που έχουν αποκτήσει πρόσβαση, τι μπορούν να κάνουν με αυτή;

Αντιγαλλικά αισθήματα

Στη διάρκεια του προηγούμενου αιώνα, η παλιά αποικιοκρατική Γαλλία κυρίως μοίραζε δικαιώματα εκμετάλλευσης σε ιδιωτικές εταιρείες. Αυτό το μοντέλο είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία συστημάτων καταλήστευσης των φυσικών πόρων που όμοιά της μπορούσε να βρεθεί μόνο στο βελγικό Κονγκό, από άποψη βαναυσότητας και αδιαφορίας για τα στοιχειώδη ανθρώπινα δικαιώματα.

Αυτός είναι και ο λόγος που ακόμη και σήμερα στους δρόμους του Μπανγκί επικρατούν αντιγαλλικά συναισθήματα, εξηγεί ο Σαλάμπε στο Al Jazeera.

«Η εκτίμηση για τους Ρώσους συνδέεται απολύτως με τα αντιγαλλικά αισθήματα, όπως συμβαίνει για παράδειγμα και στο Μάλι», αναφέρει ο δημοσιογράφος. «Η Γαλλία θεωρείται ανειλικρινής και άχρηστη. Συχνά γίνονται αντιγαλλικές διαδηλώσεις, που τις διοργανώνουν άτομα με στενές σχέσεις με την εγχώρια εξουσία».

Οι διαδηλώσεις αυτές, ταυτόχρονα χαιρετίζουν τους νέους «σωτήρες»: τη Ρωσία και τη Wagner.

Γαλλικές αποτυχίες

Οι χαρακτηρισμοί «ανειλικρινής» και «άχρηστη» δεν αναφέρονται μόνο στην αδυναμία της Γαλλίας να φέρει την ανάπτυξη στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατίας, αλλά και στις γαλλικές προσπάθειες αποκατάστασης της σταθερότητας στην περιοχή.

Η Γαλλία σε ορισμένες περιπτώσεις είχε τον έλεγχο, όπως συνέβη στην Επιχείρηση Sangaris του 2013-16, στην έβδομη στρατιωτική της επιχείρηση στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία μετά την ανεξαρτησία της το 1950, που είχε στόχο τον αφοπλισμό των ανταρτών και την αποκατάσταση της σταθερότητας, και η οποία τελικά σπιλώθηκε από καταγγελίες σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών από γάλλους στρατιώτες.

Είτε είχε υποστηρικτικό ρόλο, βοηθώντας εθνικές ή περιφερειακές αποστολές για την επίτευξη ειρήνης – στόχος που μέχρι σήμερα έχει αποδειχθεί ανέφικτος.

Τουρίστας

Οι περίπου 1.200 μισθοφόροι της Wagner που βρίσκονται στην περιοχή, πιθανότατα έχουν αντίστοιχους στόχους Γράφοντας για το Ρωσικό Συμβούλιο Διεθνών Σχέσεων (RIAC), μια φιλοκυβερνητική δεξαμενή σκέψης, ο γεωπολιτικός αναλυτής από τη Μόσχα, Άντριου Κορίμπξο, αναφέρθηκε στη συμβολή της Ρωσίας στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία ως «αποκατάστασή» της.

Η υποτιθέμενη θετική επίδραση της ρωσικής παρουσίας στη χώρα πρωταγωνιστεί και στη ταινία Tourist. Πρόκειται για μια προσεγμένη παραγωγή, γεμάτη δράση, που αφηγείται την ιστορία ενός ρώσου στρατιώτη, με το ψευδώνυμο «Τουρίστας», ο οποίος φτάνει στη Μπανγκί και βοηθά στη μάχη κατά των ανταρτών που επιχειρούν να καταλάβουν την πρωτεύουσα.

Η ταινία μεταγλωττίστηκε στη σάνγκο, την εθνική γλώσσα της χώρας, και αντιμετωπίζει τους Ρώσους ξεκάθαρα ως ήρωες.

Μια νέα ταινία, με τίτλο Granit, ωραιοποιεί τις… περιπέτειες της Wagner στη Μοζαμβίκη και προβλήθηκε στο ίδιο στάδιο τον περασμένο Ιανουάριο, ενώπιον ενός κοινού που, σύμφωνα με εγχώρια δημοσιεύματα, θεώρησε πως η ταινία αφορούσε και πάλι την Κεντροαφρικανική Δημοκρατίας.

Κοντά στο πανεπιστήμιο της Μπανγκί έχει αναγερθεί μνημείο με ανάλογο μήνυμα: ένα μεγάλο άγαλμα ρώσου στρατιώτη είναι τοποθετημένο στο κέντρο μιας σύνθεσης που σχηματίζει μια ένοπλη ασπίδα, η οποία προστατεύσει μια αφρικανική οικογένεια. Εγκαινιάστηκε από τον Τουαντέρα τον περασμένο Δεκέμβριο.

Πραγματικότητα και προπαγάνδα

Ωστόσο, όπως τονίζει το Al Jazeera, η πραγματικότητα απέχει από την προπαγάνδα.

Σε συνέντευξη που αναρτήθηκε στην ιστοσελίδα του RIAC, ο απερχόμενος επικεφαλής της Διεθνούς Επιτροπής του Ερυθρού Σταυρού στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία δήλωσε ότι πλέον η χώρα έχει περισσότερους εκτοπισμένους από ποτέ στην ιστορία της – συνολικά, 1,3 εκατ. ανθρώπους. Επομένως, είναι προφανές πως η κατάσταση δεν έχει εξομαλυνθεί.

Ένοπλες συμμορίες εξακολουθούν να διαλύονται και να ανασυντάσσονται και αναλυτές υποστηρίζουν ότι η παρουσία της Wagner ενίσχυσε περαιτέρω την ανομία στη χώρα.

Έκθεση που συντάχθηκε κατά παραγγελία της κυβέρνησης τον περασμένο Οκτώβριο αναφέρει ότι μισθοφόροι της Wagner έχουν εμπλακεί σε εξωδικαστικές εκτελέσεις, μαζικές εκτελέσεις και πλιάτσικο. Το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων κατέληξε σε παρόμοια συμπεράσματα στις αρχές του έτους.

Στις 23 Φεβρουαρίου, την παραμονή της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, ο 36χρονος Ζαν Σινκλέρ Μάκα Γκομποσοκότο, ένας από τους πιο επιφανείς δημοσιογράφους της Κεντροαφρικανικής Δημοκρατίας, βρέθηκε νεκρός υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες.

Οι φίλοι του επιμένουν ότι δολοφονήθηκε με δηλητήριο από κάποιους που ήθελαν να φιμώσουν τη δουλειά του – η οποία εστίαζε στην κατάρριψη ψευδών ειδήσεων που εξαπλώνονταν σε όλη τη χώρα από όλες τις πλευρές, αλλά κυρίως από troll που συνδέονται με την Wagner.

Χρυσός και διαμάντια

Η δολοφονία του ήρθε έπειτα από τους θανάτους τριών ρώσων δημοσιογράφων τον Αύγουστο του 2018, που διερευνούσαν τη δράση της Wagner στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία και τις πηγές κέρδους της.

Για την Wagner, ωστόσο, η πρόσβαση που απέκτησε σε χρυσό και διαμάντια έναντι της δράσης της στη χώρα, δεν ήταν ιδιαιτέρως προσοδοφόρα.

Επίσης, σημαντικοί δωρητές, όπως η ΕΕ και η Παγκόσμια Τράπεζα, πάγωσαν τις πληρωμές τους προς την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, εν αναμονή διαβεβαιώσεων ότι τα χρήματά τους δεν θα καταλήξουν στις πληρωμές ρώσων μισθοφόρων.

Ο ρόλος της Ουκρανίας

Και τώρα, το όραμα της Μόσχας συναντά επιπλέον εμπόδια εξαιτίας του πολέμου στην Ουκρανία.

«Πέρα από το να εκνευρίζει τη Δύση, η Ρωσία δεν έχει προς το παρόν κανένα στρατηγικό ενδιαφέρον από την ίδια την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία», υποστηρίζει ο Βάινς μιλώντας στο Al Jazeera. «Ιστορικά, ποτέ δεν είχαν κάποιο ενδιαφέρον για τη χώρα. Όμως η Κεντροαφρικανική Δημοκρατία υποτίθεται ότι θα γινόταν μέρος ενός, ας πούμε, «διαδρόμου επιρροής» που θα διέσχιζε αυτό το τμήμα της αφρικανικής ηπείρου, ξεκινώντας από το Σουδάν και καταλήγοντας στο Κονγκό».

«Η Ουκρανία βάζει μια παύση σε αυτό», υποστηρίζει. «Ήδη κινούνταν στα όρια των δυνατοτήτων τους και, φυσικά, η Ρωσία δεν είναι Κίνα. Δεν έχουν τόσο βαθιές τσέπες. Επομένως, σε ό,τι αφορά την οικοδόμηση ενός διαδρόμου επιρροής, θα παραμείνει στα χαρτιά».

Η ρωσική στρατιωτική βάση στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, η οποία συζητιόταν ήδη από το 2019, είναι μάλλον απίθανο να γίνει πραγματικότητα και υπάρχουν αξιόπιστες αναφορές ότι η Wagner περιορίζει την παρουσία της στη χώρα επειδή οι μισθοφόροι της είναι απαραίτητοι στην Ουκρανία.

Ανεξάρτητα από το μέγεθός της, η Κεντροαφρικανική Δημοκρατία έχει λειτουργήσει ως δείγμα για το τι μπορούν να αναμένουν άλλα κράτη της Αφρικής, όπως το Μάλι, από την παρουσία της Wagner στην επικράτειά της, καταλήγει το Al Jazeera. Και αυτό είναι παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, σφαγές αμάχων, εμπόδια σε ανεξάρτητες έρευνες ειρηνευτικών δυνάμεων του ΟΗΕ και φίμωση των ΜΜΕ.

Πηγή: Al Jazeera