Αλλη Ευρώπη

Δυο θετικές αρνήσεις αφήνει ως τώρα κληρονομιά ο πόλεμος: η Ουκρανία δεν ηττάται και η Ευρωπαϊκή Ενωση δεν μένει αναλλοίωτη. Δεν αλλάζει -δεν μπορεί να αλλάξει – πρόσωπο, αλλά αλλάζει – είναι αναγκασμένη να αλλάξει – εποχή.

Θα διέκρινα μια σειρά από αποφασιστικά βήματα σε τέσσερα κρίσιμα πεδία.

Πρώτον, ως προς τον εν γένει ρόλο της Ενωσης: από παρατηρητής, γεωπολιτικός «παίκτης» κι από αποκλειστικά «ήπια δύναμη» (οικονομία, εμπόριο, πολιτισμός), μοχλός επιρροής και ρύθμισης.

Η αναζήτηση νέας ισορροπίας μεταξύ του μοντέλου «της ελεύθερης αγοράς» και του «στρατηγικά αυτόνομου» προσανατολισμού έχει συνέπειες που ήδη φαίνονται: οικονομικές (ξαναμπαίνει στο τραπέζι η συζήτηση για τον προϋπολογισμό, για τη σχέση εθνικών-ενωσιακών πόρων, για την κατεύθυνση των επενδύσεων), πολιτικές (επήλθε διάλυση της ανοιχτά ευρωσκεπτικιστικής «ομάδας του Βίζεγκραντ», με πλήρη διαφοροποίηση της Πολωνίας και απομόνωση της Ουγγαρίας, βρίσκεται σε φάση εξισορρόπησης, για πρώτη φορά υπέρ της Γαλλίας, ο γαλλογερμανικός «άξονας», αποκτούν μεγαλύτερη σημασία τα ζητήματα ασφάλειας, δικαιωμάτων, μεταναστών-προσφύγων), καθώς και διεθνείς (στενότερη συνεργασία αλλά και μεγαλύτερη εξάρτηση από τις ΗΠΑ, αυξημένη αντιπαλότητα αλλά και αυξημένη δυναμική έναντι της Κίνας, στρατηγική σύγκλιση αλλά και σκλήρυνση του «διαζυγίου» με το Ηνωμένο Βασίλειο).

Δεύτερον, στον τομέα της άμυνας: πιο φιλόδοξα σχέδια και επιχειρησιακή αναβάθμιση μέσω της «Στρατηγικής Πυξίδας», περισσότερα χρήματα (αρχικά για βοήθεια προς την Ουκρανία, στη συνέχεια αύξηση σε πολλές χώρες των αμυντικών δαπανών πάνω από το όριο του 2%, σε όχι μεγάλο βάθος χρόνου κοινά αμυντικά επενδυτικά προγράμματα) και βέβαια ενίσχυση της σχέσης με το ΝΑΤΟ, και του ίδιου του ΝΑΤΟ, λόγω προσχώρησης Φινλανδίας και Σουηδίας αλλά και γενικότερου συντονισμού.

Το μεγάλο ζητούμενο μέσα από τις κοσμογονικές αλλαγές στους δυο τομείς «κυριαρχίας» -διεθνής παρουσία και άμυνα – είναι να μη χαθεί ή υποβαθμιστεί το «μέρισμα της ειρήνης»: η Ενωση δεν είναι φτιαγμένη ως «μηχανή συγκρούσεων» και ούτε, κατά τη γνώμη μου, πρέπει να γίνει.

Σημαντικές κινήσεις γίνονται και σε δυο πεδία «εφαρμοσμένης πολιτικής».

Στο ενεργειακό, όπου πρέπει να διακρίνουμε ανάμεσα σε έκτακτα μέτρα λόγω επιδείνωσης της σχέσης με τη Ρωσία και προβλημάτων με τις ρωσικές προμήθειες, ιδίως σε φυσικό αέριο, και σε ένα πιο μακροπρόθεσμο επαναπροσανατολισμό, με κύριες αιχμές την απεξάρτηση από τη Ρωσία και την επιτάχυνση της «πράσινης ανάπτυξης».

Παρότι γίνονται σημαντικά βήματα (συμφωνία για κοινές προμήθειες, προσπάθειες για βελτίωση υποδομών, πρόσφατη «απελευθέρωση» 195 δισ. από τον ενωσιακό προϋπολογισμό), υπάρχουν και μπόλικα φρένα (διαφορετικές ανάγκες, ταχύτητες και συνήθεις χωρών, εξαιρέσεις και καθυστερήσεις στα χρονοδιαγράμματα του «πρασινίσματος», πιέσεις από την ακρίβεια).

Στο θεσμικό πεδίο, οι εξαγγελίες είναι πολύ θεαματικές αλλά η υλοποίησή τους εξαιρετικά δύσκολη. Είναι σημαντικό που Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, ακολουθούμενες από τις τρεις άλλες ιδρυτικές χώρες συν την Ισπανία, προωθούν αλλαγή των Συνθηκών και συζητούν ανοιχτά για κατάργηση του βέτο.

Ομως, 13 χώρες εξέφρασαν αμέσως ενδοιασμούς (η Ελλάδα δεν έχει πάρει επίσημα θέση, αλλά μάλλον θα πάει με τους «τολμηρούς»), ενώ οι «συνταγματικές αλλαγές» είναι πάντα επίπονες και ημιτελείς.

Κρίσιμο είναι επίσης που εγέρθηκε ζήτημα «δημοκρατικής επανανομιμοποίησης» (πανευρωπαϊκές λίστες στις εκλογές, συνεχής διαβούλευση με τους πολίτες), μόνο που κι αυτά παίρνουν χρόνο και δεν αρκούν.

Η βασική προτεραιότητα σήμερα είναι να μην υπάρξουν οπισθοχωρήσεις στην απόφαση για κοινή προς τα μπροστά πορεία.

*Ο Κώστας Μποτόπουλος είναι συνταγματολόγος