5+1 περιπτώσεις που γλιτώσαμε στο «τσακ» έναν Γ΄ Παγκόσμιο Πόλεμο

Από την αρχή της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, πριν από 87 ημέρες, ο φόβος μιας γενίκευσης της σύρραξης, ενός Γ’ Παγκοσμίου Πολέμου, είναι λίγο-πολύ κοινός σε όλους τους ευρωπαίους πολίτες. Η Μόσχα φροντίζει άλλωστε να τον συνδαυλίζει τακτικά, με την ελπίδα να πάψει έτσι η Δύση να στηρίζει την Ουκρανία, να την αφήσει ολομόναχη στο έλεος της Ρωσίας. Σε αυτούς τους ζοφερούς καιρούς, τα μαθήματα της Ιστορίας γίνονται ακόμα πιο πολύτιμα. Η γαλλική «Le Figaro» σταχυολόγησε πρόσφατα 5+1 περιπτώσεις όπου η ανθρωπότητα έφτασε κοντά, πολύ κοντά σε έναν Γ’ Παγκόσμιο Πόλεμο – συχνά, μάλιστα, χωρίς να το μάθει παρά αργότερα.

1. 18 Νοεμβρίου 1952

Χιονίζει λυσσασμένα τη στιγμή που ο Ρόις Ουίλιαμς απογειώνεται από το αεροπλανοφόρο «USS Oriskany» με το μονοκινητήριο Panther του. Βόρεια του αμερικανικού στόλου και των βορειοκορεατικών συνόρων βρίσκεται η σοβιετική αεροναυτική βάση του Βλαδιβοστόκ. Ξαφνικά, επτά φωτεινά σημεία εμφανίζονται στα ραντάρ: είναι MiG-15 με το κόκκινο αστέρι, που χυμάνε προς τα Panther. Η ΕΣΣΔ εφοδιάζει την Πιονγκγιάνγκ με πιλότους, αεροσκάφη και βαρύ οπλισμό, πάντα όμως κρατούσε σχολαστικά τις μονάδες της μακριά από τη σύρραξη. Οχι αυτή τη φορά. Στην αερομαχία που ακολουθεί, ο Ρόις Ουίλιαμς βρίσκεται γρήγορα μόνος: οι συνάδελφοί του τον εγκαταλείπουν λόγω αβαριών στις μηχανές ή εμπλοκών στα όπλα τους. Ο αεροπόρος αντιστέκεται στις επιθέσεις των MiG και καταρρίπτει τέσσερα, πριν επιστρέψει στο «Oriskany». H Εθνική Υπηρεσία Ασφαλείας των ΗΠΑ (NSA) τον διατάζει να μη μιλήσει πουθενά για το συμβάν. Μερικές ημέρες αργότερα, στη Σεούλ, τον παρουσιάζουν στον νεοεκλεγμένο πρόεδρο, τον Ντουάιτ Αϊζενχάουερ, ο οποίος τον ρωτάει νωχελικά: «Λοιπόν, νεαρέ, προσπαθείτε να ξεκινήσετε τον Γ’ Παγκόσμιο Πόλεμο;».

2.  5 Νοεμβρίου 1956

Εν μέσω της κρίσης του Σουέζ, που αντιπαραθέτει μια γαλλο-αγγλο-ισραηλινή συμμαχία στην Αίγυπτο του Νάσερ, η Διοίκηση Αεροδιαστημικής Αμυνας της Βόρειας Αμερικής (NORAD), πληροφορείται πως άγνωστα αεροσκάφη πετούν πάνω από την Τουρκία, ενώ MiG έχουν εντοπιστεί πάνω από τη Συρία, ένα βρετανικό βομβαρδιστικό έχει καταρριφθεί και ο σοβιετικός στόλος στη Μαύρη Θάλασσα πέρασε τα στενά των Δαρδανελίων. Σημαίνει γενικός συναγερμός, ο οποίος στη συνέχεια ανακαλείται: επρόκειτο για μια πτήση κύκνων, μια συνοδεία καταδιωκτικών για τον σύρο πρόεδρο καθώς επέστρεφε από τη Μόσχα, μια μηχανική βλάβη και στρατιωτικά γυμνάσια στη Μεσόγειο προγραμματισμένα από καιρό.

3. 27 Οκτωβρίου 1962

Στη διάρκεια της κρίσης των πυραύλων της Κούβας, τέσσερα σοβιετικά υποβρύχια εξοπλισμένα με πυρηνικές κεφαλές δέκα χιλιοτόνων η καθεμία αποκτούν το ελεύθερο να τις χρησιμοποιήσουν σε περίπτωση νόμιμης άμυνας. Για μεγαλύτερη μυστικότητα, οι επικοινωνίες με τη Μόσχα διακόπτονται. Την επίμαχη μέρα, το υποβρύχιο B-59 εντοπίζεται από τον εχθρό. Θεωρώντας πως στοχοποιείται από βόμβες βυθού, εικάζοντας πως έχει κηρυχθεί ο πόλεμος, ο καπετάνιος αποφασίζει να ανοίξει πυρ. Ομως ο Βασίλι Αρχίποφ, διοικητής του στόλου και νούμερο δύο πάνω στο υποβρύχιο, διακόπτει τη διαδικασία – απαιτούνταν έγκριση από τρεις ανώτερους αξιωματικούς πάνω στο σκάφος – και πείθει τον καπετάνιο να αναδυθεί και να επικοινωνήσει με τη Μόσχα. Δεκατέσσερα χρόνια μετά τον θάνατό του, το 2002, ο Αρχίποφ θα χαρακτηριστεί από τον διευθυντή των αμερικανικών αρχείων εθνικής ασφάλειας, τον Τόμας Βλάντον, «ο άνθρωπος που έσωσε τον κόσμο».

4. 15 Απριλίου 1969

Η καταστροφή ενός αμερικανικού κατασκοπευτικού αεροσκάφους EC-121 από τα βορειοκορεατικά καταδιωκτικά κάνει τον Ρίτσαρντ Νίξον έξαλλο. Μπουκωμένος με φάρμακα και αλκοόλ, ο αμερικανός πρόεδρος δίνει εντολή για τακτικό πυρηνικό πλήγμα εναντίον του καθεστώτος της Πιονγκγιάνγκ. Στην Ιαπωνία, βομβαρδιστικά Phantom οπλίζονται με πυρηνικές βόμβες B61 και τίθενται σε κόκκινο συναγερμό, οι στόχοι τους έχουν προκαθοριστεί. Το επιτελείο δέχεται τώρα ένα δεύτερο τηλεφώνημα, αυτή τη φορά από τον αμερικανό σύμβουλο εθνικής ασφάλειας, τον Χένρι Κίσινγκερ, που τους συνιστά να περιμένουν να ξυπνήσει, και να ξεμεθύσει, ο Νίξον.

5. 6 Οκτωβρίου 1973

Εξοπλισμένοι με τεθωρακισμένα από την ΕΣΣΔ, οι αραβικοί στρατοί εισβάλλουν στο Ισραήλ, εκμεταλλευόμενοι τη θρησκευτική εκεχειρία του Γιομ Κιπούρ. Το εβραϊκό κράτος θα σωθεί χάρη σε μια τεράστια αμερικανική αερογέφυρα, συγκρίσιμη με εκείνη που στηρίζει αυτή την άνοιξη την Ουκρανία. Ο Λευκός Οίκος δέχεται τότε ένα πρωτοφανές τελεσίγραφο από τον Λεονίντ Μπρέζνιεφ: είτε οι Αμερικανοί και οι Σοβιετικοί θα παρέμβουν από κοινού ώστε να θέσουν τέλος στις μάχες ή η Μόσχα θα αναλάβει μονομερή δράση. Το βράδυ της 24ης Οκτωβρίου συγκαλείται στην Ουάσιγκτον έκτακτη συνεδρίαση των υπευθύνων εθνικής ασφαλείας. Αλλά ο Ρίτσαρντ Νίξον δεν συμμετέχει: έχοντας πάθει εμμονή με το σκάνδαλο του Watergate, έχει οχυρωθεί στα διαμερίσματά του, ενώ εκφράζεται στο τηλέφωνο με ασυνάρτητο τρόπο. Ο Χένρι Κίσινγκερ, υπουργός Εξωτερικών πλέον, θα διαχειριστεί μόνος, μαζί με τον προσωπάρχη Αλεξάντερ Χέιγκ, την κατά δική του ομολογία «πλέον εκρηκτική κρίση» της εποχής Νίξον. Διατάζει ανάπτυξη των βομβαρδιστικών B-52 στον Ειρηνικό, καθώς και της 82ης αερομεταφερόμενης μεραρχίας, και τελικά η Μόσχα κάνει πίσω.

6.  Νοέμβριος 1983

Μια νατοϊκή άσκηση με την ονομασία «Able Archer», που καλείται να προσομοιάσει με υπερρεαλιστικό τρόπο τη μετάβαση από έναν συμβατικό πόλεμο προς μια πυρηνική αντιπαράθεση, φτάνει πολύ κοντά στο να προκαλέσει το ανεπανόρθωτο. Στη Μόσχα, το καθεστώς του Γιούρι Αντρόποφ θορυβείται με τη διακριτική άφιξη 19.000 αμερικανών στρατιωτών, συνοδεία 170 μεταγωγικών αεροσκαφών μεγάλης χωρητικότητας, που τηρούν απόλυτη σιγή ασυρμάτου. Πεπεισμένοι πως απειλούνται από μια αιφνιδιαστική πυρηνική επίθεση, οι σοβιετικοί ηγέτες συμφωνούν για την αναγκαιότητα προληπτικών πληγμάτων. Διατάζουν συναγερμό στα σιλό με τους πυραύλους και τις μοίρες των βομβαρδιστικών τους. Η Ουάσιγκτον δεν θα καταλάβει την γκάφα της παρά μόνο μετά το τέλος της «Able Archer». Η σοβαρότητα του συμβάντος παρέμεινε άγνωστη στο ευρύ κοινό μέχρι έναν αργοπορημένο αποχαρακτηρισμό απόρρητων εγγράφων το 2021.