Θεραπευτικές γέφυρες μουσικής και ιατρικής

Γράφει ο Θανάσης Δρίτσας*

Στον πλατωνικό κόσμο πολλές διαταραχές αποδίδονται σε δυσαρμονικές κινήσεις της ψυχής και η θεραπεία τους επιτυγχάνεται με την κατάλληλη βοήθεια αρμονίας και μουσικού ρυθμού. Πολύ χαρακτηριστικά αναφέρει ο Πλάτωνας στον «Τίμαιο»: «Η αρμονία μάς δόθηκε από τις Μούσες ως σύμμαχος ενάντια στη δυσαρμονία της ψυχής που ενυπάρχει ως φυσική τάση εντός μας, έτσι ώστε να την οδηγήσει σε τάξη και συμφωνία με τον ίδιο τον εαυτό της. Και ο ρυθμός πάλι για τον ίδιο σκοπό μάς δόθηκε, δηλαδή για να παλέψουμε την τάση που υπάρχει μέσα μας για απουσία μέτρου και έλλειψη χάρης».

Πολύ σημαντικός ήταν επίσης ο θεραπευτικός ρόλος της μουσικής στους Ορφικούς και στους Πυθαγόρειους. Η μουσική αποτελούσε τεχνική που σε συνδυασμό με ασκητικούς κανόνες διαβίωσης βοηθάει στη θεραπεία-κάθαρση της ψυχής. Δύο από τα κυριότερα άσματα που χρησιμοποιούσαν Ορφικοί και Πυθαγόρειοι ως θεραπευτικό μέσο ήταν οι επωδές και οι παιάνες. Χρήση παιάνων με θεραπευτική δύναμη μαρτυρείται ήδη στα ομηρικά έπη: στο Α της «Ιλιάδας», η ολοήμερη εκτέλεση ύμνων και παιάνων απέτρεψε την ολική καταστροφή από τη λοιμική νόσο που προκάλεσαν τα βέλη του Απόλλωνα. Θεραπευτική επίδραση είχαν και οι παιάνες που χρησιμοποίησε ο Θαλήτας στη Σπάρτη, απαλλάσσοντας με τον τρόπο αυτόν την πόλη από την πανούκλα. Οι Πυθαγόρειοι χρησιμοποιούσαν καθημερινό πρόγραμμα μουσικοθεραπείας, η μουσική πριν από την κατάκλιση τους βοηθούσε να απαλλαγούν από τις ταραχές και τους θορύβους της ημέρας και να έχουν ύπνο ελαφρύ με ευχάριστα όνειρα. Φαίνεται ότι οι Πυθαγόρειοι είχαν μελετήσει τη συσχέτιση των μουσικών τρόπων και ρυθμών με τις μεταβολές του θυμικού και εφάρμοζαν αναλόγως της περίστασης διαφορετικές μουσικές συνταγές.

Οι βασικές πρώτες παρατηρήσεις

Ολες αυτές οι δοξασίες του αρχαίου κόσμου βρίσκουν πρακτική εφαρμογή τον 20ό αιώνα, όταν κλινικές παρατηρήσεις έδειξαν ότι η ακρόαση ζωντανής μουσικής σε θαλάμους νοσηλείας στρατιωτών τραυματιών του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου οδηγούσε σε ταχύτερη ανάρρωση, έτσι μάλιστα δημιουργήθηκε η πρώτη επιστημονική εταιρεία για την εφαρμογή μουσικής στο νοσοκομείο (1926).

Σήμερα με τη βοήθεια σύγχρονων απεικονιστικών τεχνικών (PET) μελετάται η επίδραση των μουσικών ήχων στον ανθρώπινο εγκέφαλο και η νευρο-βιολογική βάση του μουσικού συναισθήματος. Ακόμη, αρκετοί ερευνητές μελετούν την επίδραση της μουσικής σε θεμελιώδεις βιοχημικούς μηχανισμούς που σχετίζονται με το ψυχοσωματικό στρες και τη λειτουργία του ανοσοβιολογικού μας συστήματος. Στην πλειοψηφία τους οι μελέτες αυτές αποδεικνύουν ότι η μουσική παρέμβαση, είτε ως ακρόαση επιλεγμένης μουσικής (music medicine) είτε ως βιωματική μουσικοθεραπεία μέσω εκπαιδευμένου θεραπευτή (music therapy), μπορεί να μειώνει το στρες και το αίσθημα του πόνου ή και να υποκαθιστά αναλγητικά-αναισθητικά φάρμακα.

Πειραματικές αποδείξεις

Στον Καρδιολογικό Τομέα του Ωνάσειου Καρδιοχειρουργικού Κέντρου (ΩΚΚ) ξεκίνησε το 1997 μια συστηματική μελέτη των επιδράσεων της μουσικής ακρόασης σε διαφορετικές ομάδες ασθενών που περιλαμβάνουν και ασθενείς που νοσηλεύθηκαν στη στεφανιαία και στην καρδιοχειρουργική ΜΕΘ. Στο ΩΚΚ επίσης μελετήθηκε η επίδραση της ακρόασης μουσικής πριν και κατά τη διάρκεια δοκιμασίας κόπωσης σε τάπητα και βρέθηκε ότι η έκθεση ασθενών σε χαλαρωτική μουσική μπορεί να μειώνει τους καρδιακούς παλμούς έναρξης της δοκιμασίας, να βελτιώνει την αντοχή στην άσκηση και να οδηγεί σε ταχύτερους ρυθμούς αποκατάστασης των καρδιακών παλμών και της αρτηριακής πίεσης κατά τη φάση ανάνηψης. Μια τυχαιοποιημένη μελέτη (ΩΚΚ) έδειξε ότι κατά τη διάρκεια ηλεκτροφυσιολογικών παρεμβάσεων (εμφύτευση βηματοδότη ή απινιδωτή) η ακρόαση χαλαρωτικής μουσικής μπορεί να μειώσει την αίσθηση του πόνου και να περιορίσει το άγχος των ασθενών χωρίς να χορηγηθούν στον ασθενή αναλγητικά ή αγχολυτικά φάρμακα (Δρίτσας Αθ., 2014).

Πληθώρα μελετών

Μια συστηματική ανάλυση 97 τυχαιοποιημένων μελετών εφαρμογής μουσικής θεραπείας για την αντιμετώπιση του πόνου (Lee HJ., 2016) έδειξε ότι οι μουσικές παρεμβάσεις ασκούν κλινικά σημαντική επίδραση στη μείωση της έντασης του πόνου, στο αρνητικό συναίσθημα που προκαλεί ο πόνος και στον περιορισμό των φυσιολογικών αντιδράσεων που προκαλεί το αίσθημα του πόνου. Επίσης μια μουσική παρέμβαση μπορεί να μειώσει τη χρήση αναισθητικών ουσιών, τη χρήση οπιοειδών και μη-οπιοειδών αναλγητικών φαρμάκων που χρησιμοποιούνται για την καταστολή του πόνου. Επιπλέον μια εκτεταμένη μετα-ανάλυση (Bradt J., 2013) κλινικών μελετών μουσικής παρέμβασης σε στεφανιαίους ασθενείς (26 μελέτες με συμμετοχή 1.369 ασθενών), στο πλαίσιο της Cochrane Database of Systematic Reviews, έδειξε ότι η ακρόαση μουσικής ασκεί μια σημαντική αλλά μέτρια επίδραση στον βαθμό του άγχους ασθενών που πάσχουν από στεφανιαία νόσο. Πρόσφατες συστηματικές αναλύσεις κλινικών μελετών δείχνουν μια σημαντική επίδραση της μουσικοθεραπείας στην ποιότητα ζωής και στη βελτίωση φυσικών και ψυχολογικών παραμέτρων σε ασθενείς με καρκίνο (Bradt J., 2021). Μια σχετικά πρόσφατη μελέτη (2020) του γιατρού Babar Khan στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Indiana University (ΗΠΑ) έδειξε ότι η ακρόαση κλασικής ήρεμης μουσικής αποβαίνει πολύ αποτελεσματική μέθοδος στην αντιμετώπιση του παραληρήματος ασθενών σε ΜΕΘ. Ο νευροψυχολόγος ερευνητής Simone Dalla Bella στο Πανεπιστήμιο McGill του Καναδά βελτίωσε σημαντικά το παθολογικό βάδισμα ασθενών με νόσο του Parkinson χρησιμοποιώντας πρωτοποριακή ψηφιακή εφαρμογή μουσικών ρυθμικών ερεθισμάτων (2017).

Υπάρχουν σήμερα αντικειμενικές ενδείξεις ότι οι μουσικές παρεμβάσεις μπορούν να αποτελέσουν αξιόπιστες μορφές θεραπείας στη σύγχρονη ιατρική πράξη. Στο πλαίσιο του αυξημένου επιστημονικού ενδιαφέροντος στο αντικείμενο αυτό (Sound Health Initiative), το Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας των ΗΠΑ (NIH) σε συνεργασία με το JF Kennedy Center for the Performing Arts το 2019 διέθεσαν $20 εκατομμύρια σε επιδότηση συστηματικής έρευνας για τη μελέτη των επιδράσεων της μουσικής σε παραμέτρους ψυχικής και σωματικής υγείας. Ο υπεύθυνος του προγράμματος αυτού Tom Cheever δήλωσε μάλιστα το εξής: «Ελπίζω ότι στα εργαλεία του μελλοντικού γιατρού, εκτός από φάρμακα, βιολογικά παράγωγα, εμφυτεύσιμες συσκευές, θα περιλαμβάνεται και η μουσική παρέμβαση».

 *Ο κ. Θανάσης Δρίτσας είναι καρδιολόγος, αναπληρωτής διευθυντής, Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο, συνθέτης, μέλος της International Association of Music and Medicine.

Το σημαντικό υβριδικό συνέδριο της Διεθνούς Ενωσης Μουσικής και Ιατρικής (IAMM) θα γίνει στο Ωδείο Αθηνών μεταξύ 28/5-3/6 του 2022. Με φυσική παρουσία (και ροή μέσω Διαδικτύου) στις 28-29/5, ενώ τις υπόλοιπες ημέρες μόνο διαδικτυακά. Την εκδήλωση υποστηρίζει και το Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο. Ο κ. Θανάσης Δρίτσας είναι ο πρόεδρος της Τοπικής Επιστημονικής Επιτροπής του συνεδρίου. Πληροφορίες για το πρόγραμμα του συνεδρίου και λεπτομέρειες/οδηγίες για την εγγραφή θα βρει ο ενδιαφερόμενος στην ιστοσελίδα της International Association of Music and Medicine (IAMM) www.iammonline.com.

‘Εντυπη έκδοση Το Βήμα