Αμβλώσεις: «Η ιστορία της θεραπαινίδας» ζωντανεύει μπροστά μας

To 1985, η καναδή συγγραφέας Μάργκαρετ Ατγουντ κυκλοφόρησε το μυθιστόρημα «Η ιστορίας της θεραπαινίδας» (στα ελληνικά από τις εκδ. Ψυχογιός, μτφ. Αύγουστος Κορτώ) που εξερευνούσε ένα δυστοπικό μέλλον στο οποίο οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν διαλυθεί. Μέρος των ΗΠΑ είχε μετατραπεί σε θεοκρατική δικτατορία βασισμένη στις πουριτανικές θρησκευτικές αρχές και τη νομολογία του 17ου αιώνα της Νέας Αγγλίας. Εστησε αυτό το μυθιστόρημα μέσα και γύρω από το Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ – ένα ίδρυμα που τη δεκαετία του 1980 ήταν διάσημο για τον φιλελευθερισμό του, αλλά που είχε ξεκινήσει τρεις αιώνες νωρίτερα, κυρίως ως κολέγιο εκπαίδευσης για τους πουριτανούς κληρικούς.

Στη φανταστική θεοκρατία της Γαλαάδ, οι γυναίκες είχαν πολύ λίγα δικαιώματα, όπως στη Νέα Αγγλία του 17ου αιώνα. Η Αγία Γραφή επιλέχτηκε ως βάση και, για παράδειγμα, ελήφθησαν οι αναπαραγωγικές διευθετήσεις στη «Γένεση», συγκεκριμένα, εκείνες της οικογένειας του Ιακώβ, όπου οι σύζυγοι υψηλόβαθμων πατριαρχών θα μπορούσαν να έχουν σκλάβες ή «θεραπαινίδες» που έκαναν παιδιά και στη συνέχεια οι κυρίες τους τα διεκδικούσαν σαν δικά τους.

«Αν και τελικά ολοκλήρωσα την «Ιστορία της θεραπαινίδας»», έγραψε πριν από λίγες ημέρες η Ατγουντ στο «Atlantic», «σταμάτησα να τη γράφω αρκετές φορές, γιατί το θεώρησα πολύ τραβηγμένο. Τι ανόητη που ήμουν! Οι θεοκρατικές δικτατορίες δεν βρίσκονται μόνο στο μακρινό παρελθόν: υπάρχουν πολλές από αυτές στον πλανήτη σήμερα. Τι μπορεί να εμποδίσει τις Ηνωμένες Πολιτείες να γίνει μία από αυτές; Για παράδειγμα, είμαστε στα μέσα του 2022 και μόλις διέρρευσε μια γνωμοδότηση του Ανώτατου Δικαστηρίου των Ηνωμένων Πολιτειών, η οποία θα ανατρέψει μια καθιερωμένη νομοθεσία 50 ετών με το σκεπτικό ότι η άμβλωση δεν αναφέρεται στο Σύνταγμα και δεν είναι «βαθιά ριζωμένη στην ιστορία και την παράδοσή μας». Αρκετά αληθινό. Το αμερικανικό Σύνταγμα δεν έχει τίποτα να πει για την αναπαραγωγική υγεία των γυναικών, αλλά εδώ που τα λέμε ούτε καν αναφέρει τις γυναίκες».

Οι γυναίκες ήταν ανύπαρκτα πρόσωπα στη νομοθεσία των ΗΠΑ για πολύ περισσότερο από ό,τι είναι υπαρκτά, τονίζει η Ατγουντ. «Εάν αρχίσουμε να καταρρίπτουμε το καθιερωμένο δίκαιο χρησιμοποιώντας τις δικαιολογίες ότι διάφορα δεν υπήρχαν στο Σύνταγμα, γιατί να μην καταργήσουμε την ψήφο των γυναικών;». Και αναφέρεται σε μια άλλη απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου της χώρας το 1927 που επέτρεπε στο κράτος να στειρώνει άτομα χωρίς τη συγκατάθεσή τους – βάσει της οποίας δεκάδες χιλιάδες άτομα στειρώθηκαν. «Στις ΗΠΑ», τονίζει, «υπάρχει μια βαθιά ριζωμένη παράδοση ότι τα αναπαραγωγικά όργανα των γυναικών αλλά και τα μωρά που προκύπτουν από εκεί δεν ανήκουν στις γυναίκες. Ανήκουν στο κράτος».

Μπορεί να ακούγεται κάπως περίεργη η διαπίστωση της διάσημης συγγραφέως, όμως ο έλεγχος των αμβλώσεων έχει να κάνει με τον έλεγχο των ελευθεριών γενικότερα και των γυναικών ειδικότερα. Αυτή τη στιγμή στις ΗΠΑ το υπερσυντηρητικό κίνημα επιτίθεται: οι αμβλώσεις αποτελούν την αιχμή του δόρατος, αλλά παράλληλα έχει εξαπολυθεί και μια προσπάθεια περιορισμού στο δικαίωμα του κάθε πολίτη να ψηφίζει. Ποιος θέλει να ζει σε μια χώρα όπου ισχύουν νόμοι του 17ου αιώνα; αναρωτιέται η Ατγουντ.

Εύστοχες είναι οι διαπιστώσεις της, και δυστυχώς δεν αφορούν μόνο τις ΗΠΑ. Πολύ πιο κοντά μας, στη γειτονική Ιταλία, οι τοπικές Αρχές σε πολλές περιοχές έχουν αρχίσει, με τις ευλογίες της Ακροδεξιάς, να περιορίζουν σταδιακά το δικαίωμα των γυναικών στην άμβλωση, ενθαρρυμένες από τις εξελίξεις στην άλλη άκρη του Ατλαντικού.

«Οι περιφερειακές Αρχές, που είναι αρμόδιες για την υγειονομική περίθαλψη στην Ιταλία, χρηματοδοτούν ολοένα και περισσότερο οργανώσεις κατά των αμβλώσεων, στις οποίες δίνουν παράλληλα και ολοένα μεγαλύτερο χώρο σε νοσοκομεία και κλινικές οικογενειακού προγραμματισμού», γράφει το «Politico», υπογραμμίζοντας πως υπάρχουν αξιωματούχοι που αρνούνται να συμμορφωθούν με τις εθνικές οδηγίες για τις αμβλώσεις αλλά και τοπικές κυβερνήσεις που προσφέρουν μετρητά σε γυναίκες προκειμένου να μην κάνουν έκτρωση.

Οσο για τις κινητήριες δυνάμεις πίσω από αυτές τις τάσεις, προέρχονται από τον χώρο της ιταλικής Ακροδεξιάς, που κερδίζει έδαφος τελευταία σε τοπικό επίπεδο, αλλά και από τον χώρο των συντηρητικών καθολικών. Τώρα, καθώς το Ανώτατο Δικαστήριο στις ΗΠΑ παρουσιάζεται έτοιμο να ανατρέψει το δικαίωμα των Αμερικανίδων στην άμβλωση, οι ακτιβιστές κατά των αμβλώσεων στην Ιταλία αισθάνονται ότι έχει πια φτάσει και η δική τους στιγμή. Ο Μάριο Αντινόλφι, ηγέτης του Popolo della Famiglia, ενός συντηρητικού χριστιανικού κινήματος που αντιτίθεται στις αμβλώσεις, λέει ότι η ομάδα του ήταν «έτοιμη να εκμεταλλευτεί την τάση που έρχεται από τις ΗΠΑ, σε μια σκληρή μάχη ενάντια στο δικαίωμα να σκοτώνεται ένα μωρό στη μήτρα».

Η ανησυχία

Είναι ακριβώς αυτό που φοβούνται εδώ και καιρό οι υποστηρικτές των δικαιωμάτων των αμβλώσεων. Υπάρχει «μια ανησυχητική και διφορούμενη άνοδος ενός ισχυρού, υπερσυντηρητικού κινήματος», σχολιάζει η ιταλίδα γερουσιαστής Αλεσάντρα Μαγιορίνο, που συμμετέχει στην επιτροπή ανθρωπίνων δικαιωμάτων. «Οχι μόνο στις ΗΠΑ, αλλά και στην Ευρώπη. Ολα δείχνουν ότι ετοιμάζεται να εξαπολύσει μια σοβαρή επίθεση σε δικαιώματα που κατακτήθηκαν με κόπο, ξεκινώντας από τις αμβλώσεις».

Το Συμβούλιο της Ευρώπης, το όργανο που υποστηρίζει την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, διαπίστωνε ήδη από το 2016 ότι στην Ιταλία «οι γυναίκες που αναζητούν πρόσβαση σε υπηρεσίες αμβλώσεων εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν σημαντικές δυσκολίες». Πόσω μάλλον τώρα που τα συντηρητικά κόμματα θέλουν να τις περιορίσουν ακόμα περισσότερο. Το ακροδεξιό κόμμα Αδέλφια της Ιταλίας – που έρχεται πρώτο στις δημοσκοπήσεις – επιχειρεί να αντλήσει πολιτικά οφέλη επενδύοντας σε εκστρατείες κατά των αμβλώσεων και σε ομάδες που μάχονται κατά των αμβλώσεων στη Ρώμη, στο Αμπρούτσο και στο Πιεμόντε, στήνοντας ταμείο που προσφέρει χρήματα σε γυναίκες προκειμένου να μην προχωρήσουν σε άμβλωση.

Βέβαια, το θέμα της απαγόρευσης των αμβλώσεων δεν είναι κάτι νέο για την Ευρώπη. Περιοριστικοί νόμοι ισχύουν εδώ και καιρό στην υπερσυντηρητική Πολωνία, με τη συζήτηση να αναζωπυρώνεται τους τελευταίους δύο μήνες με έναν δραματικό τρόπο. Με την άφιξη στο πολωνικό έδαφος ουκρανών γυναικών προσφύγων που έμειναν έγκυοι έπειτα από τον βιασμό τους από ρώσους στρατιώτες. Θεωρητικά, η άμβλωση έπειτα από βιασμό είναι νόμιμη στην Πολωνία – μία από τις ελάχιστες περιπτώσεις όπου επιτρέπεται αυτή η διαδικασία. Στην πράξη, καταγγέλλει η Διεθνής Αμνηστία, είναι σχεδόν αδύνατη η πρόσβαση στις υπηρεσίες άμβλωσης, καθώς οι δρακόντειοι νόμοι της Πολωνίας για το θέμα αυτό έγιναν ακόμα πιο αυστηροί το 2020. Εκατοντάδες Ουκρανές που βιάστηκαν έχουν έρθει σε επαφή με την Ομάδα Υποστήριξης Αμβλώσεων, μια διεθνή οργάνωση που παρέχει βοήθεια, προσπαθώντας να μάθουν τι μπορούν να κάνουν μέσα σε τόσο αυστηρό πλαίσιο. Κι αυτό γιατί πέρα από τη σχεδόν απαγορευτική νομοθεσία, ακόμα δεν είναι σαφές εάν μπορούν τα δικαστήρια να ασχοληθούν με εγκλήματα που διαπράχθηκαν σε άλλες χώρες, και έτσι δεν μπορεί να δοθεί ακόμα άδεια.

Το ζήτημα είναι φλέγον και για τις Πολωνές, καθώς λόγω των νόμων μέχρι στιγμής, φέτος μόνο, δύο γυναίκες έχασαν τη ζωή τους από επιπλοκές εγκυμοσύνης, όταν οι γιατροί αρνήθηκαν να διακόψουν την κύηση επειδή φοβόντουσαν την τιμωρία τους από το κράτος. Νομίμως, παρά τις αντιδράσεις της Ευρωπαϊκής Ενωσης, πρόσβαση στις αμβλώσεις στη χώρα έχουν μόνο γυναίκες που έχουν βιαστεί – ουσιαστικά δηλαδή υπάρχει απαγόρευση αμβλώσεων. Από πέρυσι, όταν ίσχυσαν οι νέοι νόμοι, περισσότερες από 35.000 Πολωνές έχουν ζητήσει πρόσβαση σε έκτρωση παράνομα ή στο εξωτερικό, σύμφωνα με την «Guardian».

Εκείνο που συμβαίνει είναι ότι οι γυναίκες πληρώνουν με τη ζωή τους την επίθεση του υπερσυντηρητικού κινήματος. Οπως διαπιστώνει σε πρόσφατη έρευνα ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, οι ρυθμοί των αμβλώσεων αυξάνονται τόσο στις χώρες όπου είναι νόμιμες όσο και εκεί όπου έχουν περιορισμούς – όπου οι γυναίκες έχουν λιγότερη φροντίδα και προστασία.