Γεώργιος Χατζηανέστης: Ένας αμφιλεγόμενος στρατιωτικός ηγήτορας

Ακριβώς πριν από έναν αιώνα, στις 23 Μαΐου 1922, ημέρα Δευτέρα και τότε, είχε αφιχθεί στην κατεχόμενη από τους Έλληνες Σμύρνη ο αντιστράτηγος Γεώργιος Χατζηανέστης (Χατζανέστης), προκειμένου να διαδεχτεί τον αντιστράτηγο Αναστάσιο Παπούλα στην εξόχως τιμητική θέση του Αρχηγού της Στρατιάς Μικράς Ασίας.

Στο φύλλο του «Ελευθέρου Βήματος» που είχε κυκλοφορήσει την επομένη, Τρίτη 24 Μαΐου, υπήρχε ανταπόκριση από τη Σμύρνη γι’ αυτήν την αλλαγή σκυτάλης στην ανώτατη ηγεσία του ελληνικού εκστρατευτικού σώματος που εξακολουθούσε να αναπτύσσει επιχειρησιακή δράση στα μικρασιατικά εδάφη.

Στο σχετικό άρθρο, που έφερε τον τίτλο «Άφιξις και υποδοχή του κ. Χατζηανέστη εις Σμύρνην», αναφέρονταν μεταξύ άλλων τα ακόλουθα για το νέο Αρχιστράτηγο:

Την 9ην π.μ. ώραν κατέπλευσεν εις τον λιμένα το «Βέλος» φέρον τον νέον Αρχιστράτηγον, τον οποίον υπεδέχθησαν ο Επιτελάρχης κ. Πάλλης, ο Στρατιωτικός Διοικητής κ. Βλαχόπουλος, ο λιμενάρχης κ. Πρίφτης και άλλοι επίσημοι. Την 10ην π.μ. ο κ. Χατζηανέστης απεβιβάσθη και μετέβη εις το ξενοδοχείον «Σπλέντιτ», όπου κατέλυσε. Την 11ην π.μ. επεσκέφθη εις την οικίαν του τον κ. Παπούλαν και παρέμεινε μετ’ αυτού μέχρι της μεσημβρίας. Το απόγευμα μετέβη εις το Στρατηγείον και παρέλαβε την υπηρεσίαν, δεχθείς τους αξιωματικούς των γραφείων.

Την 3 1/2 μ.μ. ο κ. Χατζηανέστης μετέβη εις την Στρατιάν. Εις τους παρουσιασθέντας ενώπιόν του διευθυντάς των υπηρεσιών συνέστησε τον αυτόν ζήλον όπως και κατά το παρελθόν. Κατόπιν συνοδευόμενος υπό του κ. Πάλλη επεθεώρησε τα γραφεία. Προσέλαβε υπασπιστήν του τον λοχαγόν του Μηχανικού κ. Τζιώτην.

Το ζήτημα της αντικαταστάσεως του Αρχηγού της Στρατιάς Μικράς Ασίας, ύστερα από την παραίτηση (αίτηση αποστρατείας) που είχε υποβάλει ο Αναστάσιος Παπούλας, είχε διευθετηθεί οριστικά το Σάββατο 21 Μαΐου. Ύστερα από σύσκεψη που είχε πραγματοποιηθεί στο υπουργείο Στρατιωτικών ελήφθη η απόφαση διορισμού τού μέχρι τότε Αρχηγού της Στρατιάς Θράκης, Γεωργίου Χατζηανέστη, στη θέση του Αρχιστρατήγου.

Ο Χατζηανέστης φημιζόταν για την άτεγκτη αυστηρότητά του σε ζητήματα στρατιωτικής πειθαρχίας. Χαρακτηριστικό επ’ αυτού είναι το ακόλουθο κείμενο, που είχε δημοσιευτεί στο «Ελεύθερον Βήμα» την Κυριακή 22 Μαΐου 1922 υπό τον τίτλο «Η φήμη του νέου Αρχιστρατήγου»:

Κάποτε, λέγει η φήμη περί του στρατηγού, ο κ. Χατζηανέστης συνήντησεν οπλίτην τινά καθ’ οδόν, όστις τον εχαιρέτισε κανονικώς. Ο στρατηγός δεν ανταπέδωκεν, εκ παραδρομής βεβαίως, τον χαιρετισμόν. Αλλά πριν προχωρήση ολίγα βήματα συνησθάνθη το σφάλμα του και έσπευσε να καλέση αμέσως τον στρατιώτην.

– Έλα δω, στρατιώτα.

– Διατάξατε, στρατηγέ μου. 

– Με εχαιρέτισες;

– Μάλιστα, στρατηγέ μου.

– Σε αντεχαιρέτισα εγώ;

– Δεν επρόσεξα.

– Όχι, δεν σε αντεχαιρέτισα και έχεις υποχρέωσιν να με καταγγείλης. Ονομάζομαι Χατζηανέστης, υποστράτηγος.

Ο στρατιώτης εκοκκάλωσε και προσεπάθησε, μασώντας τα λόγια του, να δικαιολογήση τον στρατηγόν.

– Δεν πειράζει, στρατηγέ μου. Δεν είνε μεγάλο κακό αυτό.

– Θα με καταγγείλης. Σε διατάσσω. Άλλως θα σε καταγγείλω εγώ, ότι δεν φροντίζεις διά την τήρησιν των Κανονισμών.

Θέλοντας και μη ο στρατιώτης υπεσχέθη να καταγγείλη τον στρατηγόν. Αλλ’ ο κ. Χατζηανέστης δεν ήτο βέβαιος ότι η υπόσχεσις θα τηρηθή και παραλαβών τον στρατιώτην κατηυθύνθη εις το Φρουραρχείον.

– Κύριε φρούραρχε, ο στρατιώτης απ’ εδώ έχει να καταγγείλη κάτι εις βάρος μου.

Ο στρατιώτης όμως εσιώπα, και ο στρατηγός ανέλαβε να διατυπώση αυτός την μήνυσιν εναντίον του εαυτού του.

Ήλθε και η σειρά του φρουράρχου να κοκκαλώση.

– Στρατηγέ μου, δεν σημαίνει τίποτε. Δεν είνε καμμία σοβαρά παράβασις διά να σας τιμωρήσω.

Και επειδή ο φρούραρχος επέμενεν, ο στρατηγός εύρε την λύσιν.

– Αφού αρνείσθε σεις, τιμωρώ εγώ τον εαυτόν μου με τεσσάρων ημερών περιορισμόν.

Το είπε και το έκαμε. Επί τέσσαρας ημέρας ο κ. Χατζηανέστης έμεινε κλεισμένος στο σπίτι του και δεν εξήλθε ούτε διά να παραστή εις κάποιον επίσημον γεύμα, που έτυχε να παρατεθή τας ημέρας εκείνας.

Ως γνωστόν, ο Γεώργιος Χατζηανέστης, ο αποκληθείς και «Αρχιστράτηγος της ήττης», εκτελέστηκε διά τουφεκισμού στις 15 Νοεμβρίου 1922 ως κύριος υπαίτιος –από στρατιωτικής απόψεως– για την κατάρρευση του ελληνικού μετώπου στη Μικρά Ασία και την επακολουθήσασα σχεδόν ολοσχερή διάλυση των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων που μάχονταν εκεί.

Ο Χατζηανέστης, γόνος πλουσιότατης φαναριώτικης οικογένειας, είχε γεννηθεί στην Αθήνα στις 3 Δεκεμβρίου 1863.

Το 1877, σε ηλικία 14 μόλις ετών, είχε εισαχθεί στο Στρατιωτικό Σχολείο Ευελπίδων. Αποφοίτησε από αυτό αριστούχος το 1884 και κατατάχθηκε στο Πυροβολικό ως ανθυπολοχαγός.

Συμπλήρωσε τις σπουδές του στη Γαλλία, στην Αγγλία και στη Γερμανία.

Έλαβε μέρος στον ατυχή Ελληνοτουρκικό Πόλεμο του 1897 ως επιτελάρχης της III Ταξιαρχίας του συνταγματάρχη Κωνσταντίνου Σμολένσκη.

Τον Αύγουστο του 1909 παραιτήθηκε από την ενεργό υπηρεσία, αλλά ανακλήθηκε στην ενέργεια όταν ξέσπασε ο Α’ Βαλκανικός Πόλεμος, καθώς ήταν απαραίτητες στο στράτευμα οι πολύτιμες γνώσεις και εμπειρίες του.

Ανέλαβε καθήκοντα επιτελάρχη της VI Μεραρχίας, υπό τη διοίκηση του συνταγματάρχη Ιππικού Κ. Μηλιώτη Κομνηνού, ακολούθως δε τα αυτά καθήκοντα στην V Μεραρχία, την οποία κατόρθωσε να καταστήσει εκ νέου αξιόμαχη.

Το Σεπτέμβριο του 1914, έχοντας προαχθεί στο βαθμό του συνταγματάρχη, ανέλαβε τη διοίκηση του Σχολείου των Ευελπίδων.

Ύστερα από ένα έτος μετατέθηκε στη Δράμα και ορίστηκε διοικητής της V Μεραρχίας.

Ακολούθως τοποθετήθηκε στην XV Μεραρχία, που έδρευε κοντά στη Θεσσαλονίκη.

Στο μετέπειτα διάστημα του Εθνικού Διχασμού, μετά την απομάκρυνση του βασιλιά Κωνσταντίνου και την ανάληψη της διακυβέρνησης της χώρας από τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ο εκ νέου παραιτηθείς Χατζηανέστης παρέμεινε στην Ελβετία, εκτός στρατεύματος.

Μετά την εκλογική ήττα του Βενιζέλου το Νοέμβριο του 1920 και την επάνοδο του βασιλιά Κωνσταντίνου ο Χατζηανέστης επέστρεψε στην Αθήνα, αλλά δεν ανακλήθηκε στην ενέργεια, όπως ανέμενε.

Έτσι, απογοητευμένος, έλαβε την απόφαση να επιστρέψει στην Ελβετία, όπου παρέμεινε περί τα δύο έτη.

Τελικά, με μεγάλη καθυστέρηση, ο Χατζηανέστης ανακλήθηκε στην ενέργεια και ανέλαβε τη διοίκηση της Στρατιάς Θράκης στις 8 Μαΐου 1922.

Λίγες ημέρες αργότερα, όπως προαναφέρθηκε, τοποθετήθηκε εσπευσμένα από την τότε κυβέρνηση διοικητής της Στρατιάς Μικράς Ασίας, μέσα σε εξαιρετικά δυσμενείς συνθήκες από πολιτικής και στρατιωτικής απόψεως.

Ο Χατζηανέστης αποδέχτηκε το διορισμό του, μολονότι ο ίδιος είχε δηλώσει ότι «συνήθως οι μεγάλοι ιατροί καλούνται όταν ο ασθενής είναι ήδη ετοιμοθάνατος, διό και ούτοι ουδέν περί της σωτηρίας του δύνανται να πράξουν».

Το πρωί της 15ης Νοεμβρίου 1922 ο Χατζηανέστης βρέθηκε αντιμέτωπος με τους άνδρες ενός εκτελεστικού αποσπάσματος στη συνοικία Γουδή. Μαζί του ήταν οι επίσης καταδικασμένοι σε θάνατο Θεοτόκης, Μπαλτατζής, Στράτος, Γούναρης και Πρωτοπαπαδάκης. Στις 11:27 ο Χατζηανέστης δέχτηκε τη χαριστική βολή. Όλα είχαν πλέον τελειώσει για εκείνον, αλλά και για τους υπόλοιπους πρωταγωνιστές της ιστορικής Δίκης των Εξ.