Πριν από την πρώτη στα παγκόσμια χρονικά δοκιμή πυρηνικού όπλου, το 1945, οι συμμετέχοντες επιστήμονες στο περιώνυμο Manhattan Project έκαναν μανιωδώς υπολογισμούς, μελετώντας όλα τα πιθανά σενάρια.

Ιδίως ένα από αυτά τους έλουζε με κρύο ιδρώτα…

Αφορούσε στη θεωρητική πιθανότητα η βόμβα σχάσης να προκαλέσει ανάφλεξη της ατμόσφαιρας, καταστρέφοντας σχεδόν τα πάντα πάνω στον πλανήτη.

Μεταγενέστερες μελέτες έδειξαν ότι αυτό ήταν απίθανο να συμβεί.

Μέχρι όμως και την ημέρα της δοκιμής που έμεινε στην ιστορία με την ονομασία Trinity, κανείς δεν ήταν σε θέση να το αποκλείσει.

Παρ’ όλα αυτά, η δοκιμή έγινε κανονικά από τον αμερικανικό στρατό στο Νέο Μεξικό στις 16 Ιουλίου 1945, στις 05:29 τοπική ώρα.

Ήταν αναμφίβολα η αρχή μιας νέας «σκοτεινής» εποχής για την ανθρωπότητα, που σημαδεύτηκε από τη φρίκη στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι.

Παγιώθηκε με την ισορροπία τρόμου επί Ψυχρού Πολέμου.

Και συνεχίζεται στο νέο ψυχροπολεμικό τοπίο που διαμορφώνεται μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία.

Σήμερα υπολογίζεται ότι υπάρχουν στον πλανήτη 14.000 πυρηνικά όπλα σε δεδηλωμένα και μη οπλοστάσια, ικανά να οδηγήσουν ακόμη και στην εξαφάνιση του ανθρώπινου είδους σε περίπτωση που προκαλέσουν έναν πυρηνικό «χειμώνα».

Η ιστορία έχει, δε, να μας διδάξει ότι εν μέσω αυξημένων γεωπολιτικών εντάσεων αρκεί ένα ατύχημα, μια παρανόηση, ένα ανθρώπινο λάθος ή ένας τραγικός συνδυασμός αυτών για να οδηγηθούμε στο παρά ένα ενός πυρηνικού πολέμου.

Η λίστα των παρ’ ολίγον ολέθρων είναι εφιαλτικά μακρά…

Η Κρίση του Σουέζ και οι πυρηνικοί… κύκνοι

Είναι τέλη Οκτωβρίου του 1956, λίγο μετά την εθνικοποίηση της Διώρυγας του Σουέζ από τον τότε νέο πρόεδρο της Αιγύπτου, Τζαμάλ Αμπντέλ Νάσερ.

Η Βρετανία και η Γαλλία -ισχυρές αποικιοκρατικές δυνάμεις- επεμβαίνουν στρατιωτικά σε συνεργασία με το Ισραήλ, με στόχο την ανατροπή του.

Η κρίση λαμβάνει γρήγορα διεθνείς διαστάσεις.

Η ΕΣΣΔ ζητά παρέμβαση του ΟΗΕ. Προτείνει στις ΗΠΑ συνδυασμένη δράση για τερματισμό της επέμβασης, χωρίς ανταπόκριση.

Και ως μέσο πίεσης απειλεί με πυραυλικές (μη πυρηνικές) επιθέσεις τη Βρετανία και τη Γαλλία, αμφότερες ιδρυτικά μέλη του ΝΑΤΟ, καθιστώντας έτσι ορατό το ενδεχόμενο ενός πυρηνικού πολέμου.

Το βράδυ της 5ης Νοεμβρίου εκείνης της χρονιάς, δύο ημέρες πριν από την λήξη της κρίσης, το αρχηγείο της Διοίκησης Αεράμυνας Βόρειας Αμερικής (NORAD) λαμβάνει μηνύματα ότι:

α) άγνωστα αεροσκάφη πετούν πάνω από την Τουρκία, η Πολεμική Αεροπορία της οποίας ήταν σε επιφυλακή,

β) 100 σοβιετικά MIG-15 πετούν πάνω από τη Συρία,

γ) βρετανικό βομβαρδιστικό Canberra καταρρίφθηκε πάνω από τη Συρία,

δ) ο σοβιετικός στόλος κινείται μέσω των Δαρδανελίων.

Μετά τον αρχικό πανικό, κατά τον οποίο πολλοί φοβήθηκαν ότι οι κινήσεις αυτές θα μπορούσαν να ενεργοποιήσουν το σχέδιο επιχειρήσεων του ΝΑΤΟ για πυρηνικά πλήγματα κατά της ΕΣΣΔ, τελικά διαπιστώθηκε εγκαίρως ότι:

α) η κινητικότητα που εντόπισαν ραντάρ στον τουρκικό εναέριο χώρο ήταν από σμήνος κύκνων,

β) τα MIG ήταν συνοδεία ρουτίνας (πολύ μικρότερου μεγέθους από ότι αναφέρθηκε) στην πτήση επιστροφής, του τότε προέδρου της Συρίας από επίσκεψη στη Μόσχα,

γ) το βομβαρδιστικό Canberra είχε κάνει αναγκαστική προσγείωση λόγω μηχανικής βλάβης,

δ) ο σοβιετικός στόλος συμμετείχε σε προγραμματισμένες ασκήσεις.

Ένας πυρηνικός πόλεμος είχε μόλις αποφευχθεί…

Η πυραυλική κρίση του ‘62 και η εισβολέας… αρκούδα

Μεσάνυχτα της 25ης Οκτωβρίου του 1962, εν μέσω της «κρίσης των πυραύλων» στην Κούβα, ένα όχημα τρέχει μανιασμένα στον διάδρομο αεροπορικής βάσης στο Ουισκόνσιν.

Αποστολή του ήταν να ακυρώσει την απογείωση μαχητικών αεροσκαφών των ΗΠΑ, φορτωμένα με πυρηνικούς πυραύλους.

Λίγα λεπτά νωρίτερα, ένας φύλακας στην αεροπορική βάση Ντουλούθ στη Μινεσότα είχε δει μια φιγούρα να σκαρφαλώνει στον φράκτη ασφαλείας.

Χωρίς δεύτερη σκέψη άνοιξε πυρ και ενεργοποίησε τον «συναγερμό δολιοφθοράς», φοβούμενος ότι αυτό ήταν μέρος μιας ευρύτερης σοβιετικής επίθεσης.

Αυτόματα ήχησαν ανάλογοι συναγερμοί σε κάθε αεροπορική βάση στην ευρύτερη περιοχή.

Όμως στην κοντινή βάση Volk Field στο Ουισκόνσιν αντί να χτυπήσει ο «συναγερμός δολιοφθοράς» ήχησε -εξαιτίας λάθος καλωδίωσης- η σειρήνα έκτακτης ανάγκης.

Δεδομένου του αυξημένου επιπέδου κατάστασης αμυντικής ετοιμότητας, στην οποία είχαν τότε τεθεί οι αμερικανικές Ένοπλες Δυνάμεις, οι πιλότοι στη βάση πίστεψαν ότι είχε ξεκινήσει ο Γ’ Παγκόσμιος Πόλεμος.

Η σειρήνα σήμανε ότι μαχητικά F-106A, οπλισμένα με πυρηνικά, έπρεπε να απογειωθούν αμέσως.

Ευτυχώς η άμεση επικοινωνία με το Ντουλούθ έδειξε ότι ήταν λάθος σήμα.

Τα αεροσκάφη κινούνταν ήταν στον διάδρομο της βάσης, έτοιμα για απογείωση, λίγο πριν τα σταματήσουν.

Όσο για τον εισβολέα;

Τελικά αποδείχθηκε ότι ήταν μια αρκούδα.

Η «βροχή» πυραύλων και το ελαττωματικό τσιπάκι

Στις 2:25 π.μ. της 3ης Ιουνίου του 1980, οι οθόνες στο Εθνικό Κέντρο Στρατιωτικής Διοίκησης (NMCC) στο αμερικανικό Πεντάγωνο «τρελάθηκαν» και άρχισαν να δείχνουν δεκάδες πυραύλους να κατευθύνονται απευθείας από τη Σοβιετική Ένωση προς τις ΗΠΑ.

Ξεκίνησαν αμέσως προετοιμασίες για αντίποινα. Γρήγορα όμως διαπιστώθηκε ότι ήταν λάθος συναγερμός.

Ακόμη και οι αριθμοί των πυραύλων στις οθόνες δεν ήταν λογικοί.

Τρεις ημέρες μετά εν τω μεταξύ συνέβη και πάλι το ίδιο.

Πάλι έγιναν προετοιμασίες για αντίποινα. Και πάλι, ήταν λάθος συναγερμός.

Τελικά οι έρευνες έδειξαν ότι για όλα έφταιγε ένα ελαττωματικό τσιπ στον υπολογιστή που ήλεγχε τα συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης.

Η αντικατάστασή του στοίχισε λιγότερο από ένα δολάριο.

Αληθοφανείς ασκήσεις του Γ’ Παγκόσμιου Πολέμου

Στις 7 Νοεμβρίου του 1983, σε μια περίοδο επικίνδυνα αυξημένων εντάσεων εν μέσω Ψυχρού Πολέμου, περίπου 100 ανώτεροι στρατιωτικοί συγκεντρώθηκαν στο αρχηγείο του ΝΑΤΟ, στις Βρυξέλλες, για μια προσομοίωση πυρηνικού πολέμου.

Το σενάριο της άσκησης με τον κωδικό Able Archer 83 άρχισε με πόλεμο δια αντιπροσώπων σε χώρες της Μέσης Ανατολής. Συνέχιζε με ένταξη της Γιουγκοσλαβίας στο «στρατόπεδο» της Δύσης και με την ΕΣΣΔ να απαντά με στρατιωτική εισβολή στη χώρα.

Σειρά είχαν η Φινλανδία, η Νορβηγία και η Δυτική Γερμανία, με τις σοβιετικές δυνάμεις να αναγκάζουν τις νατοϊκές σε υποχώρηση.

Μέχρι που λίγους μήνες μετά, η Δύση αποφασίζει -πάντα βάσει του σεναρίου της άσκησης- να απαντήσει με πυρηνικά όπλα.

Ένας πυρηνικός πύραυλος μεσαίου βεληνεκούς πλήττει το Κίεβο, αφανίζοντάς το από τον χάρτη.

Αντί όμως της αποτροπής του αντιπάλου, η κρίση κλιμακώνεται τόσο πολύ, που οδηγεί στην καταστροφή του μεγαλύτερου μέρους του πλανήτη, με δισεκατομμύρια νεκρούς και έναν ατελείωτο πυρηνικό «χειμώνα».

Κάνοντας το παραπάνω σενάριο της άσκησης ακόμη πιο αληθοφανές, στο ΝΑΤΟ είχαν χρησιμοποιηθεί κρυπτογραφημένες επικοινωνίες, περίοδοι σιγής ασυρμάτου, μέχρι και τροχοδρόμηση μαχητικών έξω από υπόστεγα.

Ολοκληρώνοντας την προσωμοίωση, οι αξιωματούχοι του ΝΑΤΟ αποχώρησαν απόλυτα ικανοποιημένοι από την επιτυχία της άσκησης, παρά το καταστροφολογικό σενάριό της.

Πολλά χρόνια αργότερα, αποκαλύφθηκε ότι η Able Archer 83 λίγο έλειψε να γίνει πραγματικότητα.

Όπως προκύπτει από αποχαρακτηρισμένα έγγραφα των ΗΠΑ, στην ΕΣΣΔ πίστεψαν ότι επρόκειτο για πραγματική προετοιμασία πολέμου, με αποτέλεσμα οι Σοβιετικοί να θέσουν σε ετοιμότητα πυρηνικά όπλα και Ένοπλες Δυνάμεις.

Τελικά, η προφανής απειλή πυρηνικού πολέμου έληξε με την ολοκλήρωση της άσκησης στις 11 Νοεμβρίου.

Ο Γιέλτσιν και το «βαλιτσάκι» του

Στις 25 Ιανουαρίου του 1995, ο τότε πρόεδρος της Ρωσίας Μπόρις Γέλτσιν ενεργοποίησε το «βαλιτσάκι με τα πυρηνικά», ευτυχώς όμως χωρίς να πατήσει το «κουμπί»…

Οι χειριστές ραντάρ είχαν μόλις ενημερώσει ότι εντόπισαν την εκτόξευση πυραύλου στη Νορβηγία, με άγνωστη κατεύθυνση.

Η εκτίμηση ήταν ότι, εφόσον στόχος ήταν πράγματι η Μόσχα, απέμεναν μόλις 5 λεπτά μέχρι να την πλήξει.

Καθώς άπαντες είχαν μπει σε θέση μάχης, διαπιστώθηκε ότι ο  πύραυλος κατευθυνόταν τελικά προς τη θάλασσα, εκτός ρωσικών συνόρων, και επομένως δεν συνιστούσε απειλή.

Όπως προέκυψε, δεν επρόκειτο για πυρηνικό χτύπημα, αλλά για επιστημονική έρευνα για το Βόρειο Σέλας.

Οι Νορβηγοί είχαν ειδοποιήσει για την εκτόξευση τουλάχιστον ένα μήνα νωρίτερα συνολικά 35 χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ρωσίας.

Φαίνεται ωστόσο ότι μεταξύ των υπηρεσιών της Μόσχας επικράτησε… «χαλασμένο τηλέφωνο».

Ισορροπίες τρόμου

Συνολικά, έχουν καταγραφεί πάνω από 20 περιστατικά όπου θα μπορούσε να είχε ξεσπάσει πυρηνικός πόλεμος κατά λάθος.

Εκτιμάται ότι οι φορές που έχουμε εν αγνοία μας οδηγηθεί στο  χείλος του πυρηνικού ολέθρου είναι στην πραγματικότητα πολύ περισσότερες.

Στο πέρασμα των χρόνων εν τω μεταξύ έχει απασχολήσει πολλές φορές τη δημόσια συζήτηση η βεβαρημένη πνευματική ή ψυχολογική κατάσταση ηγετών πυρηνικών δυνάμεων, που θα μπορούσαν να μας οδηγήσουν ακόμη και για ασήμαντη αφορμή στον αφανισμό.

Δεν είναι οι μόνοι…

Μόλις το 2018 έρευνα του πρακτορείου Associated Press στα αρχεία της Πολεμικής Αεροπορίας των ΗΠΑ αποκάλυψε τη χρήση LSD και άλλων ναρκωτικών ουσιών από στρατιώτες που υπηρετούσαν στη φύλαξη εγκαταστάσεων πυρηνικών πυραύλων σε βάση στο Γουαϊόμινγκ.

Την ίδια ώρα, ειδικοί προειδοποιούν ότι όσο περισσότερο νευραλγικοί τομείς όπως η εθνική άμυνα βασίζονται στην προηγμένη τεχνολογία, τόσο μεγαλύτερη είναι η έκθεσή τους σε κυβερνοεπιθέσεις που θα μπορούσαν κάλλιστα να σημάνουν λάθος συναγερμό για πυρηνικό πόλεμο.

Οι πιθανότητες θεωρούνται μικρές, καθώς υπάρχουν σε λειτουργία πολλοί μηχανισμοί ασφαλείας.

Ακόμη και στη λιγότερη εξελιγμένη μορφή τους, η ιστορία δείχνει ότι τελικά ήταν αποτελεσματικοί.

Στο μεσοδιάστημα ωστόσο όλο και περισσότερες χώρες προσπαθούν να αποκτήσουν πυρηνικά όπλα.

Και για όσο θα υπάρχουν, το μοιραίο λάθος αρκεί να συμβεί μόνο μία φορά…

Headlines