Οι καπνιστές πιο εκτεθειμένοι στον καρκίνο του στόματος

Κάθε χρόνο στις 31 Μαΐου εορτάζεται η Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καπνίσματος, με σκοπό την ευαισθητοποίηση του κοινού απέναντι στην παγκόσμια αυτή απειλή. Οι επιστήμονες άλλωστε ανά τον κόσμο επισημαίνουν πως το τσιγάρο βλάπτει σοβαρά την υγεία, προτρέποντας τους καπνιστές να το κόψουν μαχαίρι.

Στο πλαίσιο αυτό, ο αν. καθηγητής Στοματολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου Γιώργος Χ. Λάσκαρης αναλύει στο κείμενο που ακολουθεί τη σχέση ανάμεσα στο κάπνισμα και στην ανάπτυξη καρκίνου, σημειώνοντας πως «πρώτος στόχος είναι το στόμα». Και προσθέτει με νόημα πως «όσο περισσότερα τσιγάρα καπνίζει ο ασθενής για περισσότερο χρόνο, τόσο πιο αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου έχει».

Ο καρκίνος του στόματος αποτελεί μία από τις δέκα πιο συχνές μορφές καρκίνου, αφού αντιπροσωπεύει περίπου το 3%-5% του συνολικού αριθμού των καρκίνων στον άνθρωπο. Η συχνότητα του καρκίνου του στόματος εμφανίζει σημαντικές αποκλίσεις στα διάφορα μέρη του κόσμου.

Συχνότητα

Σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (WHO) υπολογίζεται ότι περίπου 413.000 νέες περιπτώσεις καρκίνου του στόματος και του στοματοφάρυγγα καταγράφονται ετησίως στον κόσμο και 270.000 θάνατοι. Εχει εκτιμηθεί ότι ο καρκίνος του στόματος σκοτώνει 1 άνθρωπο κάθε 5 ώρες. Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες και τις ΗΠΑ η συχνότητα κυμαίνεται μεταξύ 4-8 νέων περιπτώσεων ανά 100.000 κατοίκους.

Στην Ελλάδα, υπολογίζεται ότι καταγράφονται 500-600 νέες περιπτώσεις κάθε χρόνο, ενώ στο ίδιο διάστημα 200 ασθενείς πεθαίνουν. Το ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα είναι η πιο συχνή ποικιλία στο στόμα, που αντιπροσωπεύει περίπου το 95% των κακοήθων όγκων του στόματος. Η νόσος προσβάλλει συνήθως άτομα άνω των 40 ετών, με ανησυχητική εμφάνιση τα τελευταία χρόνια σε μικρότερες ηλικίες.

Συγκριτικά, η σχέση ανδρών – γυναικών με καρκίνο στόματος ήταν 6:1 τη δεκαετία του 1950, για να φθάσει σήμερα στην Ελλάδα στη σχέση 1,3:1, δηλαδή έχουμε τάση εξίσωσης μεταξύ των δύο φύλων. Η μεγάλη αύξηση στις γυναίκες την τελευταία δεκαετία αποδίδεται κυρίως στη μεγάλη αύξηση του καπνίσματος και την κατανάλωση αλκοόλ.

Η έρευνα

Ενα σημαντικό στοιχείο που δείχνει τη συμμετοχή του καπνίσματος στην εμφάνιση του καρκίνου του στόματος, στην Ελλάδα, είναι το εύρημα που προέκυψε από τη μελέτη 404 δικών μας ασθενών με καρκίνο του στόματος, ότι το 86,5% των ασθενών ήταν καπνιστές και μόνο το 13,5% μη καπνιστές. Ο κίνδυνος καρκίνου του στόματος στους καπνιστές είναι μεγαλύτερος όσο πιο πολλά και για περισσότερο χρόνο καπνίζει κάποιος.

Ο καρκίνος του στόματος είναι μια πολυαιτιολογική και πολυφασική νόσος, ενώ λίγα είναι γνωστά για την αιτιοπαθογένεια. Εντούτοις, στηριζόμενοι σε επιδημιολογικά δεδομένα, είναι αποδεδειγμένη η σχέση του με το κάπνισμα και την υπερκατανάλωση οινοπνεύματος, αφού πάνω από 85% των ασθενών ανήκουν στην ομάδα αυτή. Πρόσφατα εξάλλου ερευνητικά δεδομένα εστιάζουν το ενδιαφέρον σε γονιδιακές μεταβολές που ευθύνονται για τη μετατροπή του φυσιολογικού κυττάρου σε καρκινικό, υπό την επίδραση περιβαλλοντικών παραγόντων (κάπνισμα, οινόπνευμα, ιοί, HPV κ.ά.).

Παρά το γεγονός ότι το στόμα είναι ανοικτή κοιλότητα, εύκολα προσιτή σε εξέταση και οι ασθενείς πηγαίνουν συχνά στον οδοντίατρο για προβλήματα δοντιών, η διάγνωση καρκίνου, συνήθως, καθυστερεί. Εχει υπολογιστεί ότι περίπου στο 50% των περιπτώσεων υπάρχουν μεταστάσεις κατά τη στιγμή της διάγνωσης.

Συμπτώματα

Η πρώιμη διάγνωση του καρκίνου του στόματος και η σωστή θεραπεία σώζουν ζωές αφού αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο για επιβίωση του ασθενούς.

Η διάγνωση πρώιμων βλαβών της νόσου έχει δύο παραμέτρους, πρώτον, την ενημέρωση των ασθενών ώστε να προσέρχονται στον γιατρό για στοματολογική εξέταση για κάθε ύποπτο σημείο ή σύμπτωμα που ανακαλύπτουν στο στόμα ή ακόμα την προληπτική κάθε έξι μήνες εξέταση του στόματος και, δεύτερον, τον υψηλό δείκτη υποψίας καθώς και τη γνώση των πρώιμων κλινικών χαρακτήρων του καρκίνου του στόματος από τον οδοντίατρο, αφού αυτός είναι συνήθως ο πρώτος στον οποίο θα προσφύγει ο ασθενής για βοήθεια. Στη συνέχεια πρέπει ο ασθενής να αποστέλλεται στον ειδικό στοματολόγο για τελική διάγνωση.

Επιπλέον, η παρουσία στο στόμα προκαρκινικών βλαβών, όπως η λευκοπλακία και η ερυθροπλακία, είναι μια σημαντική πηγή τροφοδοσίας του καρκίνου του στόματος.

Μεγάλη πολυμορφία

Λευκοπλακία είναι κάθε λευκή πλάκα του στόματος που δεν αποκολλάται και δεν ταξινομείται, με κλινικά και ιστοπαθολογικά κριτήρια, σε συγκεκριμένη άλλη νόσο, ποσοστό εξαλλαγής 5%-6%.

Ερυθροπλακία είναι μια μη ειδική κόκκινη πλάκα που δεν αποκολλάται και δεν ανήκει, με κλινικά και ιστοπαθολογικά κριτήρια, σε συγκεκριμένη άλλη νόσο, ποσοστό εξαλλαγής 90%-95%.

Κλινικά το ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα παρουσιάζει μεγάλη πολυμορφία που σε συνδυασμό με την πληθώρα των βλαβών του στόματος που μπορεί να μιμούνται καρκίνωμα δημιουργεί μεγάλα προβλήματα διαφορικής διάγνωσης.

Σε πρώιμο στάδιο είναι συνήθως ανώδυνο και ασυμπτωματικό και εμφανίζεται ως: α) ερυθρή πλάκα, β) λευκή πλάκα, γ) συνύπαρξη και των δύο, δ) διάβρωση ή / και έλκωση και ε) μικρό ογκίδιο.

Σε όψιμο στάδιο εμφανίζεται ως: α) βαθύ επώδυνο έλκος με ανώμαλο βλαστικό πυθμένα, επηρμένα χείλη και σκληρή βάση, β) εξωφυτική, συνήθως ελκωμένη, μάζα, γ) διηθητική σκληρία, δ) ακινητοποίηση των γειτονικών ιστών και ε) διόγκωση των σύστοιχων λεμφαδένων. Ενα κοινό χαρακτηριστικό πρώιμου και όψιμου σταδίου είναι η χρονιότητα της βλάβης που επιμένει και δεν δείχνει καμία τάση για επούλωση.

Εχει προσδιοριστεί ότι κατά τη διάρκεια του καπνίσματος ελευθερώνονται στο στόμα και παγιδεύονται στο σάλιο πάνω από 65 πολύ καρκινογόνες ουσίες, οι οποίες, λόγω της βαρύτητας, συγκεντρώνονται και δρουν κυρίως στα πλάγια χείλη και στην κάτω επιφάνεια της γλώσσας, όπως και στο έδαφος του στόματος, μαζί με τα κάτω ούλα.

Η βασική θεραπεία του καρκίνου του στόματος είναι η χειρουργική εξαίρεση και ακολουθούν η ακτινοθεραπεία και χημειοθεραπεία, η ανοσοθεραπεία ή/και ο συνδυασμός αυτών.