Πού οδηγεί ο αποπροσανατολισμός

Tον θυμόμαστε κι από την ανάμειξή του στα ελληνικά πράγματα. Το καλοκαίρι του 2015 υμνούσε το «μαζικό ΟΧΙ του ελληνικού λαού» στο δημοψήφισμα, ζητούσε την παράτασή του με «ισχυρές αυτόνομες κινητοποιήσεις» και καλούσε σε «διεθνοποίηση του ελληνικού αγώνα». Τρία χρόνια αργότερα, σε μια επίσκεψή του στην Ελλάδα, εξέφραζε την απογοήτευσή του που ο Αλέξης Τσίπρας δεν επέμεινε σε εκείνο το ΟΧΙ και δεν φέρθηκε όπως ο Μιραμπώ στην αρχή της Γαλλικής Επανάστασης. «Η Ελλάδα μπορούσε να έχει παραμείνει σταθερή στις θέσεις της, προκαλώντας τους εταίρους να την αποβάλουν εκείνοι», είπε σε μια συνέντευξή του στο Lifo, αδιαφορώντας φυσικά για το τι θα σήμαινε μια τέτοια αποβολή για τον ελληνικό λαό.

Ο Αλέν Μπαντιού έζησε σε μια «προσανατολισμένη» εποχή. Στην πολιτική, λέει σε μια συνέντευξή του στην El Pais, αντιπαρατάσσονταν τότε η Δεξιά (συντηρητική, εθνικιστική, υπέρμαχος της ατομικής ιδιοκτησίας) και η Αριστερά (σοσιαλιστική, κομμουνιστική και διεθνιστική, υπέρμαχος της πάλης των τάξεων). Οι Γάλλοι, ας πούμε, έπρεπε να αποφασίσουν αν ήταν υπέρ ή κατά του πολέμου της Αλγερίας. Αλλά τώρα δεν υπάρχει πλέον αυτή η διάκριση. Η κυρίαρχη τάξη (ιδιοκτήτες αγαθών, μέτοχοι, κόμματα και βουλευτές) συμφωνεί ότι δεν θα υπάρξει ένας θεμελιώδης μετασχηματισμός. Και τα κινήματα όπως τα Κίτρινα Γιλέκα δεν έχουν μια σαφή προοπτική, δεν ξέρουν ποιο είναι το επόμενο στάδιο ούτε τι σημαίνει νίκη ή ήττα. Φωνάζουν «φταίει ο Μακρόν!», έχοντας την ψευδαίσθηση ότι αν πέσει ο Μακρόν η κατάσταση θα αλλάξει. Είναι κινήματα οργής, αλλά η οργή δεν αποτελεί ένα καλό πολιτικό πάθος γιατί είναι αρνητική.

Εκείνος, τουλάχιστον, έχει διατηρήσει στα 85 του χρόνια έναν σαφή προσανατολισμό; Ας παρακολουθήσουμε τη σκέψη του για το μεγάλο γεγονός των τριών τελευταίων μηνών. Για τον μαθητή του Σαρτρ, του Λακάν και του Αλτουσέρ, «ο πόλεμος στην Ουκρανία θυμίζει τις μέρες πριν από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο πόλεμος εκείνος έγινε για να κριθεί αν η Γερμανία θα γινόταν δεκτή στον όμιλο των μεγάλων δυνάμεων. Σήμερα, το μεγάλο θέμα είναι αν η Κίνα θα γίνει δεκτή στην οικογένεια των εθνών. Για να ξεκαθαρίσει αυτή η κατάσταση, θα πρέπει η Ρωσία να πάψει να αποτελεί μέρος του παιχνιδιού».

Μα δεν έγινε μια εισβολή σε μια κυρίαρχη και δημοκρατική χώρα; Δεν βομβαρδίζεται ανηλεώς εδώ και 94 ημέρες η Ουκρανία; Ψέματα λένε τόσον καιρό τα διεθνή μέσα ενημέρωσης, fake είναι οι φωτογραφίες των νεκρών; «Θεωρώ τον Πούτιν ένα τελικό αποτέλεσμα της αποσύνθεσης του κομουνισμού στη Ρωσία. Μπορεί η επίθεσή του στην Ουκρανία να είναι αδικαιολόγητη, αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε το γενικό πλαίσιο. Δεν ήταν αδικαιολόγητος και ο βομβαρδισμός του Βελιγραδίου από τους Αμερικανούς το 1999; Τι έκανε ο αμερικανικός στρατός στο Αφγανιστάν; Μας λένε ότι η Ουκρανία είναι μια κυρίαρχη χώρα. Το Ιράκ δεν ήταν; Γι’ αυτό εγώ λέω: ούτε Πούτιν ούτε Μπάιντεν».

Διαβάζοντας αυτή την ισοπέδωση των πάντων, όπου δεν αναγνωρίζεται (και μάλιστα από έναν αριστερό!) το καθήκον μιας μεγάλης δύναμης να αποτρέψει μια εθνοκάθαρση ή το δικαίωμά της να αντιδράσει σε μια τρομοκρατική επίθεση που δέχεται στο έδαφός της, νοσταλγεί κανείς τις καθαρές θέσεις ενός διανοούμενου κατά οκτώ χρόνια μεγαλύτερου, που τη δεκαετία του ’80 αντιτάχθηκε στον πυρηνικό εξοπλισμό, το 1990 με τη γερμανική ενοποίηση ζήτησε να μην υπάρξει προσάρτηση (Anschluss) της Ανατολικής Γερμανίας, στο τέλος της δεκαετίας του 1990 υποστήριξε τη δυτική επέμβαση στη Γιουγκοσλαβία επικαλούμενος το «καθήκον της προστασίας», το 2003 διαφώνησε με τον πόλεμο στο Ιράκ και την περίοδο 2010-2015 κατήγγειλε την τεχνοκρατική παρέκκλιση της πολιτικής της ευρωζώνης. Πρόκειται φυσικά για τον Γιούργκεν Χάμπερμας.

Τι λέμε τώρα όμως: ο Μπαντιού δεν καταδέχεται καν να ψηφίσει. Η τελευταία φορά που το έκανε ήταν το 1969, για έναν τοπικό υποψήφιο του Ενιαίου Σοσιαλιστικού Κόμματος. «Δεν βρίσκω τον λόγο να ψηφίσω», λέει στην El Pais. «Θεωρώ ότι το να ψηφίζεις θα έπρεπε να αποτελεί μια από τις μορφές με τις οποίες αποτυπώνονται οι συγκρούσεις των προσανατολισμών. Αντί γι’ αυτό, αφορά το αν θα διατηρήσεις στην εξουσία έναν πολιτικό ελλείψει άλλου».

Τελικά, δεν μας είπε, ο ίδιος θεωρεί τον εαυτό του αποπροσανατολισμένο; «Μπορεί κανείς να έχει έναν προσωπικό προσανατολισμό, αλλά αυτό δεν αλλάζει τον γενικό αποπροσανατολισμό. Ζούμε σε μια συγκεχυμένη ιστορική εποχή. Θέλω να κάνω ένα θλιβερό προγνωστικό, που δεν ξέρω όμως αν θα το δω να επαληθεύεται γιατί έχω και μια ηλικία. Οι παγκόσμιες καταστάσεις μεγάλου αποπροσανατολισμού καταλήγουν ιστορικά σε παγκόσμιους πολέμους. Αυτή είναι η μεσοπρόθεσμη πρόβλεψή μου».

Αλέν Μπαντιού (1937 – )
Ενας βιβλικός προφήτης

Γεννημένος στο Ραμπάτ του Μαρόκου, είναι ένας από τους πιο διαβασμένους, μεταφρασμένους και σχολιασμένους διανοουμένους της εποχής μας. Αν και έχει εγκαταλείψει τη βεβαιότητα ότι θα έρθουν τα «αύριο που τραγουδούν», εξακολουθεί να πιστεύει ότι μπορούμε να αλλάξουμε τη μοίρα μας. Και δεν έχει αποκηρύξει ούτε τον κομμουνισμό ούτε τον μαοϊσμό, γεγονός που του έχει στοιχίσει σφοδρές επιθέσεις: «Μπαντιού, μήπως το αστέρι της φιλοσοφίας είναι ένας λεχρίτης;» αναρωτιόταν τον Φεβρουάριο του 2010 ο Ερίκ Κονάν από το περιοδικό «Marianne», προκαλώντας σάλο. Από κοντά εντυπωσιάζει, έχει έναν αέρα βιβλικού προφήτη, γράφει ο δημοσιογράφος της «El Pais» που του πήρε συνέντευξη. «Ανήκει σε μια άλλη εποχή, τότε που οι διανοούμενοι χαρακτηρίζονταν από μεγάλη απήχηση και θεαματικές πλάνες». Στα ελληνικά κυκλοφορούν περί τα είκοσι βιβλία του από διάφορους εκδοτικούς οίκους.