Γράφει ο Γιώργος Δημόπουλος*

 

Το κάπνισμα αποτελεί έναν αποδεδειγμένο παράγοντα κινδύνου που είναι υπεύθυνος κάθε χρόνο για 8 εκ. θανάτους παγκοσμίως.  Οι βλαπτικές επιδράσεις του καπνίσματος στον οργανισμό είναι πολλές (κυριότερες και πιο σημαντικές είναι η ανάπτυξη καρκίνου σε διάφορα όργανα – πιο συχνός είναι ο καρκίνος των πνευμόνων και Χρόνιας Αποφρακτικής Πνευμονοπάθειας, η κοινά λεγόμενη ΧΑΠ). Η ιατρική κοινότητα είχε αναγνωρίσει έγκαιρα την ανάγκη παρέμβασης και  σε συνεργασία με επίσημους φορείς (Ευρωπαϊκή Ένωση, Κυβερνήσεις διαφόρων χωρών, διαβούλευση με καπνοβιομηχανίες κλπ) από τη δεκαετία του ’90 ξεκίνησε συντονισμένες προσπάθειες ενημέρωσης του πληθυσμού για τα βλαπτικά αποτελέσματα της καπνιστικής συνήθειας, αλλά και για την προτροπή του πληθυσμού για διακοπή του καπνίσματος.

Οι ενέργειες αυτές οδήγησαν σε μεγάλη μείωση του αριθμού των καπνιστών σε όλο τον κόσμο, αλλά ο αριθμός των ενεργών καπνιστών συνεχίζει να είναι υψηλός παγκοσμίως (εκτιμάται ότι ο αριθμός τους ανέρχεται σε 1.3 δισ. άτομα). Στην Ελλάδα βάσει των δεδομένων της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής (έως και 27/05/2022), τη δεκαετία 2009-2019 υπήρξε μείωση των καθημερινών και περιστασιακών καπνιστών κατά 24.5% σε όλες τις ηλικίες (μείωση καθημερινών καπνιστών κατά 21.9% και περιστασιακών καπνιστών κατά 38.3%), ενώ σε ηλικίες 16-24 ετών υπήρξε μείωση κατά 52.4% αντίστοιχα.

Η διακοπή του καπνίσματος αποτελεί την πλέον ισχυρή παρέμβαση για την αποφυγή των βλαπτικών επιδράσεων που σχετίζονται με αυτό, αλλά δυστυχώς είναι συχνά ανεπιτυχής. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν τα δεδομένα του ΠΟΥ όπου αναφέρεται ότι στις ΗΠΑ από τους 21.5 εκ. καπνιστές που προσπάθησαν να διακόψουν το κάπνισμα, μόνο 2.9 εκ. το κατάφεραν τελικά (δηλαδή το 7.5%). Γεγονός  που επισημαίνει ότι η προσπάθεια διακοπής του καπνίσματος αποτελεί μια δύσκολη και επίπονη προσπάθεια που στηρίζεται: α) στην απόφαση του ατόμου να διακόψει το κάπνισμα (ίσως η σημαντικότερη παράμετρος), β) στην αναζήτηση ιατρικής βοήθειας από τον καπνιστή (σήμερα υπάρχουν ιατρεία διακοπής του καπνίσματος σε πολλά νοσηλευτικά ιδρύματα), γ) στην μεταβολή του τρόπου ζωής (life style) του κάθε καπνιστή (σημαντική επίσης παράμετρος για την επιτυχή διακοπή του καπνίσματος) και δ) στην παρέμβαση και ενημέρωση των παιδιών και εφήβων με συντονισμένες δράσεις με σκοπό να μην υπάρξουν καπνιστές στο μέλλον.

Στο παρόν άρθρο θα εστιάσουμε περισσότερο σε δύο σημαντικές παρεμβάσεις που αφορούν α) την πρόληψη του καπνίσματος και β) την βοήθεια που προσφέρει στην επιτυχή προσπάθεια της διακοπής του καπνίσματος η μεταβολή του τρόπου ζωής.

Παρεμβάσεις για την πρόληψη του καπνίσματος

Η πρόληψη του καπνίσματος αφορά κυρίως στα παιδιά και τους εφήβους και εφαρμόζεται μέσω της ενημέρωσης για τις βλαπτικές του συνέπειες. Η πρωτοβουλία  SMOKE FREE GREECE που περιέχει σειρά συντονισμένων δράσεων, αποτελεί ίσως τη πιο σημαντική παρέμβαση για την Πρόληψη του Καπνίσματος στη Μαθητική Κοινότητα και διοργανώνεται από το Ερευνητικό Εργαστήριο George D. Behrakis της Ελληνικής Αντικαρκινικής Εταιρείας και το Ινστιτούτο Δημόσιας Υγείας του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος.  Η πρωτοβουλία  SMOKE FREE GREECE το 2022 απέσπασε το 1ο βραβείο “EU Health Award on Cancer prevention” από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Στο πλαίσιο της προσπάθειας η πρωτοβουλία SMOKE FREE GREECE, πραγματοποιεί:

  • Προληπτικές παρεμβάσεις για το κάπνισμα σε μαθητές E΄ και ΣΤ΄ Δημοτικού, Α’, Β’, και Γ’ Γυμνασίου, καθώς και Α’ Λυκείου. Οι παρεμβάσεις, διάρκειας δύο διδακτικών ωρών, έχουν σκοπό να δώσουν στους μαθητές έγκυρη και επιστημονική ενημέρωση για το κάπνισμα στο σύνολό του. Μέσω των προληπτικών παρεμβάσεων οι μαθητές μαθαίνουν για τα τοξικά συστατικά του καπνού, την εξάρτηση, τα διάφορα καπνικά προϊόντα (καιόμενο, ηλεκτρονικό, συσκευή θέρμανσης καπνού), τη διαφήμισή τους, τις επιπτώσεις του καπνίσματος στην υγεία, το παθητικό κάπνισμα, τους τρόπους διακοπής καπνίσματος και τα οφέλη ενός υγιεινού τρόπου ζωής χωρίς εξαρτήσεις. Επιπλέον, οι παρεμβάσεις τους δίνουν τη δυνατότητα να αναπτύξουν και να καλλιεργήσουν τις ατομικές και κοινωνικές δεξιότητες ώστε να είναι ικανοί να πουν “όχι” στα καπνικά προϊόντα.  Από το 2014 που άρχισε η εφαρμογή του προγράμματος από τη Θεσσαλονίκη, πάνω από 000 μαθητές από σχολεία όλης της Ελλάδας έχουν λάβει μέρος σε 1.800 παρεμβάσεις.
  • Σεμινάρια σε εκπαιδευτικούς και επαγγελματίες υγείας με στόχο την ενημέρωση των εκπαιδευτικών και των γονέων έτσι ώστε να γίνουν οι ίδιοι εκπαιδευτές για την πρόληψη του καπνίσματος και να πραγματοποιήσουν προληπτικές παρεμβάσεις στη μαθητική κοινότητα. Στα σεμινάρια πραγματοποιείται παρουσίαση εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων που προάγουν την πρόληψη του καπνίσματος και την αγωγή υγείας των μαθητών σε επίπεδο Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, μέσα από τη βιωματική μάθηση. Η όλη δραστηριότητα υποστηρίζεται από στοχευμένο εκπαιδευτικό υλικό, εγκεκριμένο από το Υπουργείο Παιδείας. Μέχρι σήμερα, έχουν πραγματοποιηθεί βιωματικά σεμινάρια σε πολλές πόλεις της Ελλάδος με περισσότερες από 300 συμμετοχές εκπαιδευτικών και επαγγελματιών υγείας.
  • Πανελλήνια Μαθητικά Συνέδρια. Στα Συνέδρια «Παιδεία για Έναν Κόσμο Χωρίς Κάπνισμα» οι μαθητές έχουν τη δική τους φωνή και μέσα από καλλιτεχνικές δραστηριότητες ενημερώνουν για την πρόληψη του καπνίσματος και μας μαθαίνουν κάθε χρόνο νέους τρόπους, ιδέες και ξεχωριστά μηνύματα. Από το 2010, μέχρι σήμερα έχουν πραγματοποιηθεί 11 Πανελλήνια Μαθητικά Συνέδρια και περισσότεροι από 000 μαθητές συμμετείχαν με εκπαιδευτικές δραστηριότητες.
  • Πανελλήνιους Μαθητικούς Διαγωνισμούς, από το 2013 με διαφορετικό θέμα κάθε χρόνο που ενθαρρύνουν τους μαθητές να εκφράζονται με καλλιτεχνικά μέσα (σχέδιο, ζωγραφική, μουσική σύνθεση, βίντεο κλιπ) και κινούμενα σχέδια εμπνευσμένα κάθε φορά από το επιλεγμένο θέμα που άπτεται της ζωής χωρίς κάπνισμα. Περισσότεροι από 000 μαθητές συμμετείχαν ως τώρα στους διαγωνισμούς.
  • Την δημιουργία εκπαιδευτικού υλικού, ειδικά σχεδιασμένου για να υποστηρίξει τις μαθητικές παρεμβάσεις και τους μαθητές, καθώς επίσης τους εκπαιδευτικούς και τους γονείς. Όλο το υλικό της πρωτοβουλίας διανέμεται δωρεάν και είναι διαθέσιμο στην ιστοσελίδα μας www.smokefreegreece.gr . Για τους μαθητές της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, έχει σχεδιαστεί το «ΜΑΘΑΙΝΩ ΝΑ ΜΗΝ ΚΑΠΝΙΖΩ», ένα μαθητικό τετράδιο το οποίο περιλαμβάνει μια σειρά αισιόδοξων και θετικών μηνυμάτων τα οποία χωρίς να προκαλούν φόβο περνούν πληροφορίες στα παιδιά σχετικά με την εξάρτηση και τις βλάβες που προκαλεί το κάπνισμα προάγοντας τον υγιεινό τρόπο ζωής, χωρίς εξαρτήσεις, με αθλητισμό και ισορροπημένη διατροφή. Το μαθητικό τετράδιο έχει τυπωθεί και διανεμηθεί δωρεάν σε περισσότερους από 320.000 μαθητές σε όλη την Ελλάδα. Η εκτύπωση του τετραδίου έγινε από το Εθνικό Τυπογραφείο με χορηγία της Βουλής των Ελλήνων και έχει διανεμηθεί, με χορηγία των Ελληνικών Ταχυδρομείων, σε μαθητές της Ε’ και ΣΤ’ Δημοτικού σχολείων της χώρας. Το μαθητικό τετράδιο έχει μεταφραστεί και είναι διαθέσιμο επίσης στην αγγλική γλώσσα, στη γερμανική γλώσσα και στην αραβική γλώσσα. Οι σύνδεσμοι που μπορεί κανείς να βρει τα μαθητικά τετράδια στα  Ελληνικά είναι ο https://smokefreegreece.gr/wpcontent/uploads/2013/04/Smokefreegreece_Notebook_2019_EL.pdf  και στα Αγγλικά http://smokefreegreece.gr/wp-content/uploads/2013/04/Learning-to-be-smoke-free-notebook.pdf

Διακοπή του καπνίσματος

Σε διάφορες μελέτες από τις αρχές της δεκαετίας του ΄90 είχε καταδειχθεί ότι α) ο υγιεινός τρόπος ζωής (διατροφή, άσκηση, διακοπή καπνίσματος) συνδέετο με την μακροζωία και την διατήρηση της δραστηριότητος του ατόμου σε βάθος χρόνου και β) ότι η άσκηση βοηθούσε σε σημαντικό βαθμό τους καπνιστές να διακόψουν την καπνιστική συνήθεια. Άλλες μελέτες εστίασαν στην αλληλεπίδραση της κατανάλωσης καφέ με το κάπνισμα (αύξηση της επιθυμίας) και στην συνεργική δράση και κατανάλωσης καφέ και καπνίσματος στην αύξηση των επιπέδων ομοκυστείνης.

Σε μια πρόσφατα δημοσιευμένη Ελληνική μελέτη όπου χρησιμοποιήθηκαν δεδομένα της ΕΛ.ΣΤΑΤ  του 2019, συμμετείχαν (μέσω ερωτηματολογίου) 8.125 άτομα ηλικίας >15 ετών, με σκοπό να αξιολογηθεί  ο τρόπος ζωής των καπνιστών. Από τα άτομα που συμμετείχαν στη μελέτη το 29% ήταν καπνιστές (25% σε ημερήσια βάση, 4% περιστασιακά) και το 71% μη καπνιστές. Η μελέτη κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο τρόπος ζωής των δύο ομάδων διέφερε σημαντικά και πιο συγκεκριμένα: οι καπνιστές (ειδικά σε νέες ηλικίες) κατανάλωναν περισσότερο συχνά αλκοόλ, η εβδομαδιαία κατανάλωση φρούτων, λαχανικών και χυμών ήταν μεγαλύτερη στους μη-καπνιστές, η κατανάλωση αναψυκτικών ήταν μεγαλύτερη σε καπνιστές (κυρίως άνδρες), ενώ και οι δύο ομάδες των ατόμων που συμμετείχαν στη μελέτη ανέφεραν χαμηλό δείκτη άσκησης. Σημαντικό στοιχείο της μελέτης αποτελεί η αναφορά στο ότι τα άτομα που κατόρθωσαν να διακόψουν το κάπνισμα ακολουθούν πλέον έναν υγιεινό τρόπο ζωής, ίδιο με τα άτομα που δεν υπήρξαν ποτέ καπνιστές και αυτός ο τρόπος ζωής επιδρά ευεργετικά και σε άλλους παράγοντες (ρύθμιση αρτηριακής πίεσης, έλεγχος σακχαρώδους διαβήτη, μείωση επιπέδων χοληστερόλης).

Βιβλιογραφία

  1. World Health Organization. Tobacco. World Health Organization; 2021. July 26, 2021. Accessed February 25, 2022. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/ tobacco
  2. Tobacco use declining globally but set to miss targets. WHO Regional Office for Europe. December 19, 2019. Accessed February 25, 2022.https://www.euro.who.int/en/healthtopics/ disease-prevention/tobacco/news/news/2019/12/ tobacco-use-declining-globally-but-set-to-miss-targets
  3. Tzortzi A, Kapetanstrataki M, Evangelopoulou V, Behrakis P. Smoking in Greece: Where we stand in 2020. Pneumon. 2020;33(2):59-67. Accessed February 25, 2022. http://www.pneumon.org/pdf-137305- 65023?filename=Smoking%20in%20Greece%20
  4. Demi M, Teloniatis S, Vyzikidou VK, et al. Smoking Prevalence in Greece. Tob Prev Cessat. 2018;4(suppl):A7. doi:10.18332/tpc/90109

*Ο Γιώργος Δημόπουλος, είναι Καθηγητής Εντατικής Θεραπείας και Προϊστάμενος της Γ’ Κλινικής Εντατικής Θεραπείας στο ΕΥΓΕΝΙΔΙΟ Νοσοκομείο, Ιατρική Σχολή, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Headlines