Έξυπνη γεωργία – κτηνοτροφία και κλιματική αλλαγή

Η υιοθέτηση ψηφιακών τεχνολογιών στην αγροτική παραγωγή  μπορεί να συμβάλει στη διαμόρφωση ενός συστήματος τροφίμων περισσότερο βιώσιμο και  αποτελεσματικό, ενώ ταυτόχρονα η χρήση των ανεπτυγμένων τεχνολογιών στην κατεύθυνση της  γεωργίας ακριβείας, δίνει τη δυνατότητα στους αγρότες να μεγιστοποιήσουν τις αποδόσεις τους  χρησιμοποιώντας ελάχιστους πόρους.

Στην Ελλάδα, η γεωργία είναι ένας από τους βασικούς πυλώνες της οικονομίας, αντιπροσωπεύοντας το 4% του ΑΕΠ της χώρας και το ένα τρίτο των συνολικών εξαγωγών. Το 11%  της καλλιεργήσιμης έκτασης είναι βιολογικό (9ο στην ΕΕ), ενώ από τους συνολικά 709.500  αγρότες μόλις το 5,2% είναι κάτω 35 ετών.

Το έργο

Ένα πραγματικό εργαλείο στα χέρια των αγροτών τόσο για την αντιμετώπιση φαινομένων κλιματικής αλλαγής, όσο και για τη βελτίωση του εισοδήματός τους, θα αποτελέσει το μεγαλόπνοο έργο του ψηφιακού μετασχηματισμού της γεωργίας, το οποίο, όμως, μετρά μικρά βήματα στην ελληνική πραγματικότητα.

Αναμένεται, ωστόσο, το επόμενο διάστημα η σχετική προκήρυξη για το έργο «Ψηφιακός Μετασχηματισμός του Γεωργικού Τομέα», προϋπολογισμού περίπου 55 εκατ. ευρώ, για το οποίο έχει ήδη ολοκληρωθεί το στάδιο της διαβούλευσης από την Κοινωνία της Πληροφορίας.

Στην τεχνολογική υποδομή του έργου περιλαμβάνονται 3.050 σταθμοί Συλλογής Δεδομένων, 15 Κέντρα Διανομής και Υποστήριξης, 50 συστήματα drones και δορυφορικά δεδομένα.

Είναι χαρακτηριστικό, ότι την περίοδο 2014-2020, οι πόροι της ΚΑΠ που διοχετεύτηκαν στην παροχή τεχνολογιών υψηλής ταχύτητας, βελτιωμένων διαδικτυακών υπηρεσιών και υποδομών σε 18 εκατομμύρια πολίτες αγροτικών περιοχών —ποσοστό που αντιστοιχεί στο 6,4 % του αγροτικού πληθυσμού της ΕΕ.

Μειωμένες παραγωγές και ολικές απώλειες

Το αποτύπωμα της κλιματικής αλλαγής στην γεωργία και την αγροτική παραγωγή είναι ήδη εμφανές σε ολόκληρο τον πλανήτη, απειλώντας ακόμη την επιβίωση πολλών καλλιεργειών διαφόρων ειδών, με τις επιπτώσεις να είναι ήδη ορατές και στην χώρα μας.

Το 2021 σημαδεύτηκε από ακραία καιρικά φαινόμενα και φυσικές καταστροφές, οι οποίες και επέφεραν μειωμένες παραγωγές αλλά και ολικές απώλειες σε μια σειρά αγροτικών προϊόντων, καθώς και αύξηση των εξόδων για καλλιεργητικές φροντίδες, οι οποίες σε έναν μεγάλο βαθμό δεν μπόρεσαν να καλυφθούν.

Η ψηφιακή γεωργία, που αποτελεί ουσιαστικά εξέλιξη της γεωργίας ακριβείας, συνίσταται στην παροχή εργαλείων για τη βέλτιστη διαχείριση των εισροών (λιπάσματα, νερό, σπόροι, φάρμακα) ώστε χωρίς σπατάλες να ανταποκρίνεται στον κατάλληλο χρόνο και στις πραγματικές ανάγκες της καλλιέργειας.

Οι πλέον πρόσφατες μελέτες προσδιορίζουν την αγορά αυτή παγκοσμίως στα 4 δισ. ευρώ και οι ρυθμοί ανάπτυξης είναι υψηλοί. Μερικά από τα πιο γνωστά εργαλεία της ψηφιακής γεωργίας αποτελούν τα Συστήματα Δορυφορικού Εντοπισμού Θέσης (GPS), οι αισθητήρες στον αγρό που καταγράφουν στοιχεία όπως τη θερμοκρασία και την υγρασία, Drones τα οποία υπερίπτανται και συλλέγουν δεδομένα, ενώ ταυτόχρονα μπορούν να προβαίνουν και σε στοχευμένες ενέργειες (π.χ. ψεκασμοί), αισθητήρες στις φάρμες των ζώων και πάνω στα ζώα, τηλεχειριζόμενες ταΐστρες, άρμεγμα από εξειδικευμένες ρομποτικές μηχανές κλπ.

Βιώσιμη Παραγωγή

Καθώς τα γεωργικά συστήματα θα αντιμετωπίσουν την πρόκληση της κλιματικής αλλαγής, οι επενδύσεις στην καινοτομία, την έρευνα και την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών θα είναι απαραίτητη.

Αυτονόητα, η ψηφιακή και τεχνολογική μετάβαση οδηγεί στην ανάπτυξη της γεωργίας ακριβείας που επιτρέπει αύξηση της παραγωγής με μικρότερη επιβάρυνση του περιβάλλοντος. Η νέα ΚΑΠ έρχεται για να ανταποκριθεί στις ανάγκες και τις προκλήσεις της νέας εποχής, έχοντας ως οδηγό το τρίπτυχο: Ασφαλή τρόφιμα, προστασία του περιβάλλοντος και αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.

Έτσι, η νέα ευρωπαϊκή πολιτική για την «πράσινη συμφωνία» και οι σχετικές απαιτήσεις για μια φιλοπεριβαλλοντική γεωργία με μείωση των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα επιβάλλουν την αναδιάταξη ή εναλλακτικά τον έξυπνο μετασχηματισμό της ελληνικής γεωργίας.

Είναι χαρακτηριστικό, ότι η χρήση των λιπασμάτων και των φυτοφαρμάκων, των πλαστικών, που συνοδεύεται από την μεγάλη χρήση ενέργειας έχει ως αποτέλεσμα η γεωργία να συμβάλλει το 30% των αερίων του θερμοκηπίου.

Η χρηματοδότηση στο πλαίσιο της ΚΑΠ και του Ταμείου Ανασυγκρότησης αποτελούν τη βασική γραμμή απαραίτητη για την άσκηση της γεωργικής  δραστηριότητας και την επιβίωση του πρωτογενή τομέα στη Ελλάδα.

Από τα 72 δισ. ευρώ, τα 30 δισ. ευρώ φαίνεται να αφορούν τον πρωτογενή τομέα. Δεν αποτελούν όμως, όπως έχει δείξει η προηγούμενη εμπειρία και την αναγκαία συνθήκη για τον παραγωγικό μετασχηματισμό του οικοσυστήματος της ελληνικής γεωργίας, που είναι αναγκαίος για την προσαρμογή της στην τριπλή πρόκληση της παραγωγής ποιοτικών τροφίμων, την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και της παραγωγικής ανταγωνιστικότητας της για την επίτευξη ικανοποιητικού εισοδήματος και κοινωνικής συνοχής στην ύπαιθρο.

Απαιτούνται «έξυπνες» λύσεις

Με το βλέμμα στραμμένο στις νέες απαιτήσεις που θέτει η στρατηγική «Από το Αγρόκτημα στο πιάτο» στο πλαίσιο της «Πράσινης Συμφωνία» θα πρέπει να είναι η πολιτεία και να προετοιμάσει το έδαφος για δράσεις, που αφορούν:

1) Μείωση κατά 50% στη συνολική χρήση χημικών φυτοφαρμάκων.

2) Μείωση της χρήσης λιπασμάτων κατά τουλάχιστον 20%.

3) Μείωση απώλειας θρεπτικών συστατικών τουλάχιστον κατά 50% το 2030

4) Βελτίωση της ποιότητας του νερού

5) Ολοκλήρωση γρήγορης ευρυζωνικής σύνδεσης για πρόσβαση στο Διαδίκτυο των αγροτικών περιοχών.

6) Αύξηση γης για βιοποικιλότητα, συμπεριλαμβανομένων γεωργικής έκτασης με χαρακτηριστικά τοπίου υψηλής ποικιλομορφίας.

Ισορροπία παραδοσιακών πρακτικών και νέων τεχνολογιών

Για την ελληνική αγροτική παραγωγή, η δημιουργία της σωστής ισορροπίας μεταξύ των παραδοσιακών πρακτικών και των νέων τεχνολογιών μπορεί να δημιουργήσει τις συνθήκες εκείνες για ένα μακροπρόθεσμο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα.

Οι νέες τεχνολογίες επιτρέπουν μια εκτεταμένη συλλογή δεδομένων, τα οποία -μέσω γεωργίας ακριβείας- επιτρέπουν στους αγρότες να μεγιστοποιούν τις αποδόσεις με ελάχιστους πόρους,  μειώνοντας ταυτόχρονα τις συνολικές επιπτώσεις στο περιβάλλον.

Οι βασικές τεχνολογίες στη γεωργία είναι:

• Ρομποτική/drones: Οι εξελίξεις στην πλοήγηση και την αναγνώριση, καθώς και η μείωση του κόστους επέτρεψαν τη χρήση των ρομπότ για σχετικά πολύπλοκες εργασίες, όπως ο ψεκασμός και το ξεχορτάριασμα, η συγκομιδή φρούτων και καρπών με κέλυφος και η παρακολούθηση των καλλιεργειών. Η χρήση drones αναμένεται να είναι η  ταχύτερα αναπτυσσόμενη λύση έως το 2023.
• Αισθητήρες: Παράγοντες όπως τα επίπεδα υγρασίας, το φως του ήλιου, η ταχύτητα του ανέμου και άλλα μετριούνται ήδη συστηματικά.
• Cloud computing: Η μείωση του κόστους πρόσβασης σε ισχυρά data centers επέτρεψε στους παραγωγούς να συλλέγουν, να αποθηκεύουν και να αναλύουν τεράστιες ποσότητες δεδομένων χωρίς την ανάγκη κατασκευής και συντήρησης δαπανηρών mainframes. Αυτές οι δυνατότητες ενισχύονται περαιτέρω μέσω της συνδεσιμότητας.

Οι δυσκολίες

Αυτήν τη στιγμή, οι επενδύσεις στην τεχνολογία επικεντρώνονται στην παραγωγή, με στόχο τη βελτίωση της  διαχείρισης και λειτουργίας των γεωργικών εκμεταλλεύσεων και τη μεγιστοποίηση των  αποδόσεων.

Το μεγάλο μειονέκτημα που υπάρχει τη δεδομένη στιγμή είναι ότι οι τεχνολογίες της ψηφιακής γεωργίας εξακολουθούν να είναι σχετικά δυσπρόσιτες στους περισσότερους μεμονωμένους αγρότες. Η συλλογική οργάνωση των παραγωγών μέσω της δημιουργίας Ομάδων Παραγωγών, είναι ικανή μεταξύ των υπολοίπων θετικών επιπτώσεων για τη βιωσιμότητα της σύγχρονης αγροτικής εκμετάλλευσης να μειώσει δραστικά το κόστος απόκτησης ψηφιακού εξοπλισμού, ούτως ώστε ο αγρότης να καταστεί κοινωνός των σύγχρονων επιτευγμάτων της εφαρμοσμένης έρευνας.